Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
kev(i)a bis keheiligit (Bd. 5, Sp. 66 bis 68)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis kev(i)a sw. (auch st.) f., mhd. Lexer kevje st. f. (auch m. n.), frühnhd. käfe f. n. (vgl. DWb. V,17), nhd. dial. bair. kefi f. Schm. 1,1228 f., schweiz. chäfi II n. f. Schweiz. Id. 3,162 ff.; as. kevia sw. f. (s. u.), mnl. kevie f.; vgl. nhd. DWB käfig st. m. (älter f. n.); aus mlat. cavia, gabia. — Graff IV,370.
cheu-: dat. sg. -iun Gl 1,569,41 (M). 645,51 (M, 5 Hss., 3 Hss. -vi-); acc. sg. -iun 569,41 (M, 4 Hss., in 1 Hs. -n aus -m rad.); cheuuin: dat. sg. 645,52 (M); cheivivn: acc. sg. 569,42 (M); chiwin: dass. ebda. (M, 2 Hss.); chuen: dass. 43 (M, clm 22201, 12. Jh.; zum -ū- vgl. Matzel §§ 30. 51 b). keu-: acc. sg. -iun Gl 2,494,12; -ion ebda. = Wa 83,29; keuon: dass. 489,53 (Stuttg. Poet. 6, 12. Jh.).
kebiun: gen. sg. Gl 2,76,14 (mus. Brit. Arund. 514, 10./11. Jh.).
Mit starker Flexion bei N: cheu-: dat. sg. -io Nb 138,24 [118,9]; acc. sg. -ia 16 [2].
Nicht eindeutig: cheuia: nom. sg. Gl 3,159,27 (SH A). keuia: nom. sg. Gl 3,298,16 (SH d; -e- auf Rasur).
kebia: nom. sg. Gl 3,159,2 (SH A, 2 Hss.); keiba: dass. ebda. (SH A).
Verschrieben: keutsa: nom. sg. Gl 3,215,49 (SH B).
Käfig:
a) eigentl.: rephuon (fehlt in 1 Hs.) cheuiun [sicut] perdix [inducitur in] caveam (1 Hs. cavea) [...: sic et cor superborum, ... videns casum proximi sui, Eccli. 11,32] Gl 1,569,41. cheviun [miserunt eum (den Löwen) in] caveam (Hss. cavea) [Ez. 19,9] 645,51 (2 Hss. hol, 1 Hs. gruoba; vgl. in cavea, Davids, Bibelgl. S. 290,1157). kebiun [quae canit altis garrula ramis ales,] caveae [clauditur antro, Boeth., Cons. 3,2 p. 55,18] 2,76,14, z. gl. St. der fogel . der dar feret fone boume ze boume singendo . der uuirt kefangen . unde in cheuia getan Nb 138,16 [118,2]. kebia cavea, ubi aves includuntur [Hbr. I,346,464] Gl 3,159,2 (1 Hs. kevina). 215,49. cavea, domuncula, ubi aviculae includuntur 298,16. ube er (der fogel) io doh uzer dero cheuio ze holz indrinnen muoz ... in uualde uuile er zuizeron saliens arto tecto ... silvas dulci voce susurrat Nb 138,24 [118,9];
b) bildl.: keuon [pulsat et incita quod resonam lingua sub ore latens] caveam [, laus superi patris esto mihi, Prud., H. a. cib. (III) 94] Gl 2,489,53. 494,12 = Wa 83,29.
Vgl. kevina.
 
Artikelverweis 
kevina st. f. — Graff IV,370. [Bd. 5, Sp. 67]
chevina: dat. sg. Gl 2,445,28/29 (vgl. aber Schatz, Ahd. Gr. § 339 zu kevia). — keuin-: nom. sg. -a Hbr. I,346,464 (SH A); -] Gl 3,159,27 (SH A).
Käfig: keuin cavea, ubi aves includuntur [Hbr. I,346,464] Gl 3,159,27 (4 Hss. kev(i)a). Hbr. I,346,464; — für das geschlossene Rund des Amphitheaters: sinvuerbalero pifangana holi gruopvn ł chevina [(die Märtyrer) intrant interea locum] rotunda conclusum cavea (Glosse: amphitheatro) [Prud., P. Fruct. (VI) 62] Gl 2,445,28/29 (1 Hs. nur pifangana holi).
Vgl. kev(i)a.
 
Artikelverweis 
kefluscido Gl 2,36,42 s. AWB gi-fluzzida.
 
Artikelverweis 
kefsa st. f., mhd. kefse, kefs, frühnhd. kebse (vgl. DWb. V,374); mnd. kebbese. — Graff IV,379 s. v. kafsa, kafs.
chephsa: nom. sg. Gl 3,653,13. 654,16; chefs-: dass. -a 655,16. 660,1. 4,43,50 (Sal. a 1, 4 Hss., 1 Hs. -a aus -e korr.); -e 3,168,33 (SH A). 655,31 (2 Hss.); khefsa: dass. 653,13. — kephse: nom. sg. Gl 4,43,51 (Sal. a 1); kefsa: dass. 2,740,44 (2 Hss.) = Wa 80,3. 4,134,22 (Sal. c).
Verschrieben: chespsa: nom. sg. Gl 4,43,51 (Sal. a 1); cheifs: dat. sg. 1,409,46 (Rb); verstümmelt: kheff..: nom. sg. 3,653,14; hierher vielleicht: ch..: dass. ebda. (Wien 1234, 9. Jh.).
Kapsel, (Reliquien-)Behälter (vgl. Rohr S. 107): in cheifs [vasa aurea ... ponetis] in capsellam [ad latus eius (d. i. der Bundeslade), 1. Reg. 6,8] Gl 1,409,46. kafs kefsa basciza [intra vilissimas et ligneas] capsas (Hs. capsa) [... gemmarum monilia preciosa reposita, Acta apost. p. 620] 2,740,44 = Wa 80,3 (1 Hs. kaps kefsa). chefse capsa 3,168,33 (5 Hss. kafsa). 653,13 (1 Hs. kafsa). 654,16. 655,16. 31. 660,1. 4,43,50. capsella 134,22.
Vgl. kafsa, kafs, kapsa, kaps.
 
Artikelverweis 
kevur (auch -or, -ar) st. m., mhd. Lexer kever, nhd. DWB käfer; mnd. kēver, mnl. kever; ae. ceafer. — Graff IV,378.
cheuur: nom. sg. Gl 1,343,21 (Sg 295. Sg 9, beide 9. Jh.).
cheuor: nom. sg. Gl 1,343,21 (S. Paul XXV d/82, 9./10. Jh.); dat. sg. -]e 669,7 (M, 2 Hss.).
cheu-ar: nom. sg. Gl 1,343,20 (2 Hss.). 669,4 (Sg 299, 9. Jh.; cheuu-); -er: dass. 2,515,9. 3,89,41 (SH A). 412,4 [HD 2,134]. 445,26 (-us). 4,41,45 (Sal. a 1, 3 Hss.). 182,31 (-us). Gött. Nachr. 1927 S. 95. Np 104,34; -ir: dass. Gl 3,674,54. Npgl 104,35; khephs: dass. Gl 3,288,63 u. Anm. 14 (SH b). — keu-er: nom. sg. Gl 3,48,6 (3 Hss.). 31 (2 Hss.). 66 (3 Hss., 1 Hs. -f-). 89,43 (SH A). 204,11 (SH B). 267,38 (SH b, 3 Hss.). 355,35 (-v-). 408,77. 417,16 (lat. abl.) [HD 2,68. 358]. 446,41. 692,8. 4,25,7 (-us). Hbr. I,167,766 (SH A); -ir: dass. Gl 2,515,9. 537,55. 3,89,43 (SH A).
Verstümmelt, verschrieben (?): cheue|: nom. sg. Gl 3,453,13; chener: dass. 4,41,45/46 (Sal. a 1); chevel: dass. 182,31 (oder mit Diminutiv-Suffix? Vgl. Wb. d. dt. Tiern. S. 518 dial. käfel).
Käfer, (schädliches) Insekt: keuer scaba Gl 3,48,31 (z. lat. Lemma vgl. Steinm. u. Wb. d. dt. Tiern., Beiheft 1 (1963) S. 29 ff.; 1 Hs. quâtkevar). scharlabeus 288,63 u. Anm. 14 (außerdem in der gleichen Hs. wibil scarabaeus, vgl. Hbr. II,479,351 u. 481,379.1; z. Bed. vgl. a. a. O. S. 24 ff.). cheuer cabro (i. e. scabro) 4,41,45; — spez.: (junge) Heuschrecke (vgl. a. a. O. S. 4 ff.): cheuar [quidquid (sc. de volucribus) ... super quatuor pedes ... salit per terram, comedere debetis, ut est] bruchus [in ge- [Bd. 5, Sp. 68] nere suo, Lev. 11,22] Gl 1,343,20. heuuistaffol cheuuar militov [reddam vobis annos, quos comedit] locusta, bruchus [, et] rubigo (ł aurugo unum sunt) [, et eruca, Joel 2,25] 669,4. cheuore [Ioël ... describit terram duodecim tribuum, eruca,] brucho [, locusta, rubigine vastante corruptam, Vulg., Hier. Paulino] 7. cheuer [populator edet gemmantia germina] bruchus [Prud., Ham. 228] 2,515,9. 537,55. keuer brucus 3,48,6. 66. 89,41 (3 Hss. kevaro, 1 Hs. kevara). 204,11. 267,38. 355,35. 408,77 [HD 2,68]. 445,26. 446,41. 453,13. 674,54. 692,8 (1 Hs. kevaro). 4,25,7. 182,31. Hbr. I,167,766. cheuer brucus [vgl. residuum locustae comedet brucus, HD 2,134] Gl 3,412,4 [HD 2,134]. keuer bruco [vgl. in bruco keuer qui, licet parvum voracissimum tamen est animal, bene castrimargia exprimitur, HD 2,358] 417,16 [HD 2,358]. cheuer [congregabuntur spolia vestra sicut colligitur] bruchus [, velut cum fossae plenae fuerint de eo, Is. 33,4] Gött. Nachr. 1927 S. 95. do cham matoscregh . cham sin sun cheuer . des ende neuuas venit locusta et bruchus . cuius non erat numerus [vgl. locustae et bruchi; ... altera est parens, altera est fetus, Aug., En.] Np 104,34 (Npw kevaro); ferner: Npgl 104,35 (Np brucus).
Komp. quâtkevar.
Vgl. kevara, kevaro.
 
Artikelverweis 
kegere carica Gl 3,50,5 (clm 27329, 14. Jh.; Versus de herbis, 1 Hs. mandila) ist nicht gedeutet; ein Anschluß an gerhilla (so Steinm. z. St.) ist nicht wahrscheinlich, da die Hs. nicht k- für g- aufweist. Möglich wäre eine Anlehnung an lat. carica (auch kariga), vgl. Mlat. Wb. II,283.
 
Artikelverweis 
kegihkhe Gl 2,621,27 s. gi-uuîhhan.
 
Artikelverweis 
kegil st. m., mhd. Lexer kegel; vgl. in anderer Bed. nhd. kegel, mnd. kēgel, mnl. kegel. — Graff IV,362.
chegil: nom. sg. Gl 1,276,13 (Rd); acc. pl. -]a 287,56 (Rd). — kegila: acc. pl. Gl 1,287,56 (Jb).
(Zelt-)Nagel, (Zelt-)Pflock: chegil nagal [tulit ... uxor ...] clavum (Hs. clavus) tabernaculi [, assumens pariter et malleum, Jud. 4,21] Gl 1,276,13. chegila stichila [cuncta vasa tabernaculi ..., tam] paxillos [eius quam atrii, ex aere facies, Ex. 27,19] 287,56.
Komp. erd-, (gi-)zeltkegil.
 
Artikelverweis 
kehan Gl 2,337,34 s. AWB heien.
 
Artikelverweis 
kehefitida Gl 1,711,48 s. AWB gi-heftida.
 
Artikelverweis 
keheiligit S 157,26 s. AWB heilen.