| butin(n)a s. AWB butin st. f.
butira f., mhd. Lexer buter sw. f. m., nhd. DWB butter; mnd. bot(t)er, mnl. boter n. f.; afries. butera, botera; ae. butere; zu lat. butyrum. — Graff III, 89. [Bd. 1, Sp. 1571] but-: nom. sg. -ira, -ire, -ere, -ra Gl 3,154,57—58 (SH A, 4 Hss., davon 1 Hs. -v-); -tra 214,38 (SH B, 12. Jh.); -ter 350,45 (SH l, Darmst. 6, 13. Jh.). Butter: butira butyrum Gl 3,154,57. 214,38 (beide im Abschn. De mensis et escis). ang smero ł butter butyrum 350,45.
butirh st. m. (auch n.?), mhd. Lexer buterich, Lexer büterich m., nhd. DWB butrich m.; mnd. buteric m.; ae. buteruc, -ic m.; z. Bildung vgl. Kluge, Stammb.3 § 68 b, Wilm., Gr. 22 § 285. — Graff III, 90. putir-: nom. pl. -ichi Gl 3,666,72 (Innsbr. 711, 13. Jh.); dat. pl. -ihun 1,419,64 (M); acc. pl. -ich 720,22 (clm 4606, 12. Jh.; oder nom. sg. ?); puter-: nom. sg. -ich 522,40/41 (M). 4,218,38; dat. pl. -ichen 1,420,3; putr-: nom. sg. -eich 4,186,25/26 (Wien 1325, 14. Jh.); dat. pl. -ihun 1,419,64; -ihhun, -ichon 420,1; -ichen 2 (2 Hss.); -ichin 1/2 (alle M). butir-: nom. sg. -ich Gl 3,157,37 (SH A); buter-: dass. -ich 38 (SH A); -ic 389,16 (-v-). Gl L 135; dat. sg. -iche Npw 32,8; acc. sg. -ih 7; -ich Gl 4,273,3; nom. pl. -ich 3,415,53 (Hd., oder nom. sg.?); butr-: nom. sg. -ih 360,7; -ich 157,36 (SH A, 2 Hss., -v-, davon 1 bvch). 263,47 (SH a 2, 2 Hss., davon 1 Hs. buch, 1 -v-); dat. sg. -iche Gl L 133; -ike 134. — budericha: nom. pl. Gl 2,610,46 (Paris 10 195, 11. Jh.); acc. pl. 32 (ebda.). 702,8 (Paris 9344, 11. Jh.). btrich: nom. sg. Gl 3,373,48 (Jd). pterich: acc. pl. Gl 1,720,24 (Adm. 508, 12. Jh.; oder nom. sg.?). — bterich: nom. sg. Gl 3,157,37/38 (SH A). Verschrieben: huterich: nom. sg. Gl 3,214,61 (SH B). 1) Schlauch zum Aufbewahren von Flüssigkeiten, spez. Weinschlauch: putirihun [cumque David transisset paululum montis verticem, apparuit Siba ... cum duobus asinis, qui onerati erant ducentis panibus ... et] utre (utribus, Vercell. 2,389 b) [vini, 2. Reg. 16,1] Gl 1,419,64. puterich [quia factus sum sicut] uter [in pruina: iustificationes tuas non sum oblitus, Ps. 118,83] 522,40/41 (clm 22 201, 12. Jh.; 7 Hss. terbalg ł but(t)astar, 1 Hs. terbalg, 1 but(t)astar, 2 Hss. balg). Gl L 135. puttustir ł putirich [neque mittunt vinum novum in] utres [veteres, Matth. 9,17] Gl 1,720,22 (1 Hs. nur butirh, 3 Hss. nur but(t)astar). budericha [omnia iumenta sarcinis levari iubet, nisi frumento dierum decem, ceterum] utris (Hs. utres) modo et alia aquae idonea portari, Sall., Iug. 75 p. 316,18] 2,610,32. budericha [ex coriis] utres [uti fierent curabat, ebda. 91 p. 339,9] 46. budericha [inter pocula laeti mollibus in pratis unctos saluere per] utres [Verg., G. II, 384] 702,8. buterich ascopam flasconem [zu: imposuit ... abrae suae ascoperam (ascopam, Sab. 1,772) vini, et vas olei ... et profecta est, Judith 10,5] 4,273,3; hierher wohl auch: butrich uter 3,263,47. 360,7. 389,16. 4,218,38. uter vel ascopa 3,214,61 (im Abschn. De vasis). bucies (vgl. Steinm. z. St.) btrich uter idem ascopa idem 373,48 (vgl. Anm. 14; im Abschn. De rebus cellarii). buterich utres 415,53. butriche [congregans sicut in] utre (Hs. utrem) [aquas maris, Ps. 32,7] Gl L 133. butrike [interrupit mare, et perduxit eos: et statuit aquas quasi in] utre [ebda. 77,13] 134. suio er daz handige uuazer betân habe also in einemo buteriche Npw 32,8 (Np in utrem, Npgl terbalg). 2) (hölzernes oder tönernes) Gefäß für Flüssigkeiten, Fäßchen, Krug: flasca ł bvtrich uter Gl 3,157,36 (3 Hss. nur butirh; im Abschn. De vasis potatoriis). putirichi flascones 666,72. flasca vas ligneum quo per uiam vehitur vinum .i. lagena uł vter .i. putreich 4,186,25/26; hierher wohl auch: er gesamenot Christianos in sinero aecclesia dia er buterih heizet Npw 32,7 (Np utrem, Npgl terbalg). [Bd. 1, Sp. 1572]
but(t)astar st. n.; zum zweiten Kompositionsglied vgl. mhd. ster st. n., aus it. staro vom lat. sextarius; vgl. auch mhd. Lexer sehster, sester st. m. — Graff III, 90. putta-star: nom. sg. Gl 1,487,30 (Rf); putto-: dass. 522,38 (M); puttu-ster: dass. 35—38 (M, 5 Hss., davon 1 Hs. -vster, 1 -vs, 1 -us); -stir: acc. pl. 720,22 (M). putu-star: nom. sg. Gl 1,522,37 (M, put-); acc. pl. 720,22/23 (M, 2 Hss.); -stir: nom. sg. 522,39/40 (M). Wohl verschrieben: putiu-star: acc. pl. Gl 1,720,23 (M; es ist wahrscheinlich puttustar zu lesen). Schlauch zum Aufbewahren von Flüssigkeiten, spez. Weinschlauch: ascopa sic factum est ut puttastar [zu: imposuit ... abrae suae ascoperam (ascopam, vgl. Sab. 1,772) vini, et vas olei ... et profecta est, Judith 10,5] Gl 1,487,30. uderpalc ł puttvster [quia factus sum sicut] uter [in pruina: iustificationes tuas non sum oblitus, Ps. 118,83] 522,35 (1 Hs. nur terbalg, 1 nur but(t)astar, 1 butirh, 2 Hss. balg). puttustir ł putirich [neque mittunt vinum novum in] utres [veteres, Matth. 9,17] 720,22 (3 Hss. nur but(t)astar, 1 Hs. nur butirh).
[buttele mnd. sw. f., nhd. buttel; mnl. bottel(doren). buttelen: nom. pl. Gl 3,720,20 (Berl., Lat. fol. 735, Marienfeld, Westf., 13. Jh.). Frucht des Kreuzdorns, wohl spez. von Rhamnus cathartica L., vgl. Fischer, Pfl. S. 281, Hegi V, 1,332 ff.: ramnus in qua buttelen crescunt. Wahrscheinlich hat das Wort ursprünglich die Bed. ‘Hagebutte, Frucht der Rose’, vgl. dazu Rhein. Wb. 1,1168, Schweiz. Id. 4,1914 f. u. Hegi IV, 2,976, wo mundartl. Belege mit dieser Bed. angeführt werden.]
butter s. AWB butira f.
butticlari s. AWB but(t)igilâri st. m.
but(t)igilâri st. m., mhd. Lexer butiglære, Lexer bütiglære, putigler; as. butticlari (s. u.); vgl. mnl. bottelgier aus afrz. boutillier; zu mlat. but(t)icularius. — Graff III, 86. put-: nom. sg. -tikilare Gl 1,300,50; -tigilare ebda. (Sg 295, 9. Jh., korr. in puti-); -tegilare 302,23 (S. Paul XXV d/82, 9./10. Jh., putt-). — butti-: nom. sg. -gilari Gl 4,251,29; -clari 1,318,47 = Wa 73,20 (Carlsr. S. Petri, 10./11. Jh.). putigilare: nom. sg. Gl 1,300,50 (Sg 295, 9. Jh., korr. aus putti-). Mundschenk: putigilare [accidit ut peccarent duo eunuchi,] pincerna [regis Aegypti, et pistor, domino suo, Gen. 40,1] Gl 1,300,50 (1 Hs. b. vel scenko). 302,23. 318,47 = Wa 73,20. 4,251,29. Vgl. butig(i)li st. n.
butto sw. m.; vgl. nhd. dial. schwäb. butten, butt m. Fischer 1,1562, rhein. butte f. m. Rhein. Wb. 1,1166, dieses zu mlat. buttis, vgl. Frings, Germ. Rom. S. 90. butto: nom. sg. Gl 3,157,1 (SH A, Eins. 171, 12. Jh.). Bütte, oben offenes (Wein-)Faß, Gefäß: trahtare butto zuber trog cantarius ł tractarius dolium tina alveus (im Abschn. De vasis potatoriis; 3 Hss. butin, 1 Hs. bôgke).
buttra s. AWB butira f.
.. buuga Gl 2,529,58 s. AWB rantboug st. m. |