| - keisartuom, st. m. n.
- keisen
- keiserambet, mhd. st. n.
- keislicher
- keislih
- keisor
- keisteo
- keisur, st. m.
- keisor, st. m.
- keisar, st. m.
- keisuring, st. m.
- keisurlîh, adj.
- keisarlîh, adj.
- keisurlîhho, adv.
- keisarlîhho, adv.
- ke..it
- keitunga
- kekanka
- kekankan
- keck-
- kela, sw. f.
- kelaber
- kel(a)berga, st.
- kelabrâto, sw. m.
- kelagirî, st. f.
- kelagirida, st. f.
- kelagîtgî, st. f.
- kel(a)h, st. m.
- kel(u)h, st. m.
- kelahere
- kel(ah)nezzi, st. n.
- kel(a)hoht(i), adj.
- kelastopho, sw. m.
- kelasuht, st. f.
- kelatuoh, st. n.
- kelberîn, mhd. adj.
- kelberskerne, mhd. sw. m.
- kelberskrût, mhd. st. n.
- kelbirga
- kelbrat
- kelca
- kelch
- kelch
- kelcterre
- celdre, ae. f.
- kele
- kelebrât, mhd. st. n.
- kelesuhtegen
- kelewin
- kelg
- kelgirithi, as. st. f.
- kelgîte, mhd. st. f.
- kelh
- kelhoht(i)
- keligini
- kelih, st. m.
- kelihtimpiu..
- kelikas
- kelisa, st. f.
- kelisilîn, st. n.
- kelisinôn, sw. v.
- kelken
- kalkôn
- kelketron
- kella, st. sw. f.
- kellarfaz, st. n.
- kellâri, st. m.
- kelleri, st. m.
- kellenâri, st. m.
- keller(s)hals, mhd. st. m.
- -kelli
- kellilî(n), st. n.
- kello
- kelnezzi
- kelouuiu
- kelsuht
- kelterboum, mhd. st. m.
- kelterhûs
- keltî(n), st. f.
- keltina, st.?
- keltra
- kelua
- keluenezze
- keluera
- kelur, st. m.
- kelura, sw. f.
- keluro, sw. m.
- kelwarc, mhd. st. n.
- kelwerke
- kelzen, sw. v.
- kelzôn, sw. v.
- kelzilîn, st. n.
- kelzota
- kembe, mhd.
- kemben, sw. v.
- kembil, st. m.
- keme
- kem(e)lîn, mhd. st. n.
- kemerlinc
- kemich, mhd. st. m.
- kemin
- keminâta, sw. f.
- kemis, st. f.
- kemotale
- kemphen, sw. v.
- kempfere, mhd. st. m.
- kempho, sw. m.
- kendota
- kenela
- keestotas. a
- kennan, aostndfrk. sw. v.
- bi-kennen, sw. v.
- fora-bi-kennen, sw. v.
- gi-kennen1, sw. v.
- int-kennen, sw. v.
- ir-kennen1, sw. v.
- gi-kennen2, sw. v.
- ir-kennen2, sw. v.
- -kennenti
- bi-kennento, adv.
- bi-kennida, st. f.
- ir-kennida, st. f.
- kennih, st. m.
- kenning, st. m.
- kentil(a)stab, st. m.
- kenula
- kenzil(l)isc, adj.
- kepa..
- kępanont
- ûf-kephen, sw. v.
- kephrambarit
- kep::ien
- kequet
- ker
- kêr, st. m.
- kêra, st. sw. f.
- kera..
- ver-kêrære, mhd. st. m.
- ver-kêrer, mhd. st. m.
- -kêrâri
- kêrauuiggi, st. n.
- kerbela
- kerbila
- kerdern
- kereg
- kêren, sw. v.
- aba-kêren, sw. v.
- ana-kêren, sw. v.
- ana-gi-kêren, sw. v.
- bi-kêren, sw. v.
- thana-kêren, sw. v.
- thana-bi-kêren, sw. v.
- thana-ir-kêren, sw. v.
- thara-kêren
- ver-kêren, mhd. sw. v.
- gagan-, sw. v.
- gegin-kêren, sw. v.
- gi-kêren, sw. v.
- hera-kêren, sw. v.
- hintar-kêren, sw. v.
- hintar-gi-kêren, sw. v.
- ingagan-kêren, sw. v.
- ir-kêren, sw. v.
- missi-kêren
- nidar-bi-kêren, sw. v.
- nidar-gi-kêren, sw. v.
- ubar-kêren, sw. v.
- ûf-kêren, sw. v.
- ûf-gi-kêren, sw. v.
- umbi-kêren, sw. v.
- ûz-kêren, sw. v.
- uuidar(i)-kêren, sw. v.
- uuidar(i)-bi-kêren, sw. v.
- uuidari-gi-kêren, sw. v.
- zuo-kêren, sw. v.
- kerendra
- kêrento, adv.
- kergî(n), st. f.
- -kêrî
- keribes(a)mo, sw. m.
- -kêrida
- bi-kêrida, st. f.
- thana-bi-kêrida, st. f.
- gi-kêrida, st. f.
- kerien, sw. v.
- kerren, sw. v.
- gi-kerien, sw. v.
- gi-kerren, sw. v.
- kerilicho
- kerimuuilligin
- ir-kêritî, st. f.
- bi-keriunga, st. f.
- bi-kerrunga, st. f.
- -kêrlîh
- bi-kêrlîh, adj.
- kerlinga
- Kerlingære, mhd. st. m. pl.
- kêrmund(i), adj.
- kêrmundîg, adj.
- kern
| | keisartuom st. m. n., mhd. Lexer keisertuom n., nhd. kaisertum n.; as. kêsurdôm m., mnd. keyserdôm n., mnl. keiserdoem; ae. cáserdóm m.; an. keisaradómr m., -dæmi n. — Graff IV,527. chaisar-tom: nom. sg. Gl 1,186,31 (Pa); cheiser-tuom: acc. sg. Np Cant. Annae 10. — kheisar-tom: nom. sg. Gl 1,186,31 (Ra); -toam: dass. ebda. (K). kaiserliche Gewalt, Herrschaft: chaisartom chunniclih maht imperium regale potestatem Gl 1,186,31 (vgl. zur Glossierung Splett, Stud. S. 262). vnde gibet er cheisertuom sinemo chuninge Christo . unde irhohet sinen geuualt dabit imperium regi suo Np Cant. Annae 10 (Npw giuualt).
keisen Nk 484,7 [130,1] s. ? geisîn.
keiserambet mhd. st. n. — Graff IV,527. keiser-ambt: nom. sg. Gl 3,379,25 (Jd). Kaiseramt, -würde, Stellung eines Kaisers: imperium.
keislicher Gl 4,132,27 s. AWB keisurlîh.
keislih Npgl 44,17 s. AWB geistlîh.
keisor s. AWB keisur.
keisteo Gl 1,104,5 (Pa) s. AWB gast. [Bd. 5, Sp. 71]
keisur (auch -or, -ar) st. m., mhd. Lexer keiser, nhd. DWB kaiser; as. kêsur, mnd. keyser, mnl. keiser; afries. keiser, kaiser; ae. cásere; an. keisari; got. kaisar; aus lat. caesar. — Graff IV,525 ff. kheisure: dat. sg. Gl 1,730,9 (S. Paul XXV a/1, 8./9. Jh.; kh-). — cais-ur: nom. sg. Add. II,67 (Paris Lat. 9389, 8. Jh.; zu -ai- vgl. z. St.); keis-: gen. sg. -]es T 198,1; dat. sg. -]e 5,11. 194,2. 198,1; acc. sg. -] 4. — kiasur: nom. sg. Gl 2,581,36 = Wa 95,11 (Düsseld. F. 1, 9. oder 10. Jh. (?)); [kiesur: acc. sg. Wa 18,4 (Hom.), zum palatalisierenden i nach k vgl. Gallée, As. Gr.3 § 235]. keisor: nom. sg. O 1,5,49 (PV). 11,2. 19. 4,23,39. 24,22; gen. sg. -]es T 13,1. 126,3 (2). O 4,6,30. 20,22. 24,6 (alle P); dat. sg. -]e T 126,1. 3. O 4,24,10 (PV); acc. sg. -] 27,10. cheis-ar: nom. sg. Gl 2,451,5 (2 Hss.); dat. sg. -]e Npgl 57,7 (2); -er: nom. sg. Gl 3,182,20 (SH B). Npw 11,5; gen. sg. -]es O 4,6,30 (F). Nb 5,12 [5,16]; dat. sg. -]e 6,8. 29,21 [5,30. 24,10]. NpglNpw 101,9. Npgl 34,20. Npw 108,3; acc. sg. -] Nb 5,17. 31,6 [5,21. 25,12]; nom. pl. -]a 6,9 [5,30]; -ir-: dat. sg. -i Npw 34,20. 118 V,161; dat. pl. -in Npgl 93,4; chaiser: nom. sg. Gl 3,428,18. — keis-ar: nom. sg. S 110,6. 9; acc. sg. 5; -er: nom. sg. Gl 3,182,20 (SH B). 378,11 (Jd). 395,26 (Hildeg.). O 1,5,49 (F); gen. sg. -]es 4,6,30 (V). 20,22. 24,6 (beide PV); dat. sg. -]e 10 (F); acc. sg. -] S 348,94 (Hs. B; nach Priebsch, Dt. Hss. S. 305,27 ch-); nom. pl. -]a W 62,12 (CFK) [123,5]; -]e ebda. (B) [ebda.]; keysere: dass. ebda. (A). Verstümmelt: .eisure: dat. sg. F 16,10; keisu..: dass. 15 (Ausg. konjiz. -re). 1) Kaiser: a) als Titel: α) bei einem Eigennamen (oder Bezug darauf): für den römischen Kaiser Augustus: uzkeanc kechuuit fona kheisure eruuirdikemu alliu umbiuurft exiit edictum a Caesare A[u]gusto ut describ[eretur] universus orbis [Luc. 2,1] Gl 1,730,9 (z. Lat. vgl. Voetz, Lukasgl. S. 197; m. adjekt. Übers. des Namens), z. gl. St. framquam gibot fon demo aluualten keisure thaz gibrieuit vvurdi al these umbiuuerft T 5,11 (m. adjekt. Übers. d. Namens). gibot iz ouh zi waru ther keisor fona Rumu O 1,11,2 (s. aber auch unter β); ferner: 19; — für andere Kaiser: then kaisar namoda her thus, ‘cur sedes’, ... ‘Otdo, ther unsar keisar guodo? ...’ S 110,5. 6. [vui lesed tho sanctus Bonifacius pauos an Roma uuas that he bedi thena kiesur aduocatum that he imo an Romo en hus gefi quod ... suis precibus a Phoca Caesare impetraret, donari ecclesiae Christi templum Romae Wa 18,4.] in themo finftazehenten iare thes rihtuomes Tiberii thes keisores anno quinto decimo imperii Tiberii Caesaris T 13,1. tannan geskah pi des cheiseres ziten Zenonis contigit sub tempore Zenonis Nb 5,12, lat. 3,16 [5,16, lat. 4,11]; ferner: S 110,9. Nb 5,17, lat. 3,23. 6,8, lat. 4,8 (beide imperator). 29,21. 31,6 [5,21, lat. 3,16. 5,30, lat. 4,24. 24,10. 25,12]; β) ohne Eigennamen: ir sult pitten umbe den keiser von Rome S 348,94 (s. aber auch unter α Augustus); b) als Rang: caisur [reddite ergo quae sunt] caesaris, caesari [: et quae sunt dei, deo, Matth. 22,21] Add. II,67, z. gl. St. geltet thiu thes keisores sint themo keisore inti thiu thar sint gotes gote T 126,3. F 16,15. Npgl 57,7. kuning nist in worolti, ni si imo thiononti; noh keisor untar manne, ni imo geba bringe O 1,5,49. so aber nah imo (dem Kaiser Zenon) andere cheisera uuurten . to begonda er (Theoderich) tuon . al daz in lusta succedente Anastasio imperatore . et Iustino maiore Nb 6,9, lat. 4,9 [Bd. 5, Sp. 72] [5,30, lat. 4,25]. ih gescaffo, daz die keisera unte die cuninga unte andere uuerltuurston ... adorabunt uestigia pedum tuorum W 62,12 [123,5]; ferner: F 16,10. T 126,1. 3. 194,2. 198,1 (2). 4 (alle caesar). O 4,6,30. 20,22 (caesar). 24,6. 10 (caesar). 22 (caesar). NpglNpw 34,20. 101,9 (beide Np caesar). Npgl 57,7 (Np caesar). Npw 11,5. 108,3. 118 V,161 (Np caesar). 2) Herrscher, Befehlshaber, Gebieter: cheisar ł herisari [hoc opto lumen (sc. divinitatis)] inperator [(d. i. der spätere Kaiser Galerius) noverit tuus meusque, si velit fieri meus, Prud., P. Rom. (X) 441] Gl 2,451,5. min endi thin kiasur is he imperator ... tuus meusque [zu ebda.] 581,36 = Wa 95,11. unseriu (d. i. der Sünder) unreht misselichent iudicibus . legibus . imperatoribus . commentariensibus (dinchliuten lantrehtin cheisirin scultheizzon) . die uuir fliehen Npgl 93,4; — bezogen auf Christus: antwurtita lindo ther keisor ewinigo tho, ther kuning himilisgo in war themo herizohen thar [vgl. ille verissimus dominus pariter et imperator, Alc.] O 4,23,39; ferner: 27,10. 3) Glossenwort: keiser caesar vel augustus vel imperator [Hbr. II,13,285] Gl 3,182,20. giebiedere gemerre keiser imperator augustus caesar 378,11. keiser kunich perezilinz imperator rischol rex 395,26. caesar chaiser ł imperator 428,18 (davor chvnegin, danach chaiserin). Komp. rômkeisar; Abl. keisarin, keisuring, keisartuom, keisarling; keisurlîh. [Hagl]
keisuring st. m. (z. Bildung vgl. Wilm., Gr. 22 § 278,2 b); vgl. ae. cásering f. cheisurinc: nom. sg. Mayer, Griffelgl. Salzb. S. 75,156 (Salzb. St. Peter a VII 2, 8./9. Jh.); cheisuringu: instr. sg. S 5,34 (Hildebr.). Kaisermünze: cheisurinc [ista parabola in evangelio secundum Lucam cum aliis duabus parabolis decem] dragmarum [et duorum filiorum scripta est, Hier. in Matth. 18,10 ff., CCSL 77,160,596] Mayer, Griffelgl. Salzb. S. 75,156. want her do ar arme wuntane bauga, cheisuringu gitan, so imo se der chuning gap S 5,34 (vgl. Lühr, Hildebr. S. 576 f.).
keisurlîh (auch keisar-) adj., mhd. Lexer keiserlich, nhd. DWB kaiserlich; as. kēsarlīk (s. u.), mnd. keyserlĩk, mnl. keiserlijc; afries. keiserlik; ae. cáserlík; vgl. lat. caesareus. — Graff IV,527. chaisur-lih: Grdf. Gl 1,104,25 (Pa). — keisur-lih: Grdf. Gl 1,104,25 (K). cheis-ar-lih: Grdf. Gl 1,662,17 (M, 2 Hss.); -lihha: nom. sg. f. 18 (M); -lich: Grdf. 19 (M); -er-: gen. sg. f. -ero Nc 804,23 [123,10]; dat. sg. m. -en Nb 179,4 [151,5/6] (-lîch-); dat. sg. n. -en 128,24 [111,6] (-lîch-); acc. sg. m. -an Gl 2,36,3 (s. u.); -ir-lih: Grdf. 1,662,20/21 (M); chesirlich-: nom. sg. m. -er 4,38,27 (Sal. a 1). — keser-lich: Grdf. Gl 1,662,20 (M); kiasar-licara: comp. nom. sg. m. 2,584,67 = Wa 98,26/27 (Düsseld. F. 1, 9. oder 10. Jh. (?); zum palatalisierenden i nach k vgl. Gallée, As. Gr.3 § 235). Verschrieben: keis-licher: nom. sg. m. Gl 4,132,27 (Sal. c). 1) kaiserlich, Kaiser-; herrschaftlich, Herrscher-: a) kaiserlich, Kaiser-: deadema hrinc haupites chuninclihes daz andre quedant sikihelm chaisurlih (Pa, corona [Bd. 5, Sp. 73] keisurlih K) diadema vitta capitis rigalis ut alia[s] dicitur corona imperialis Gl 1,104,25. cheiserlichan [digna ... materies Petri Paulique] coronae [caesareas (d. h. Neros) superare minas, Ar. II,1233] 2,36,3 (Gl. nach Steinm. zu caesareas; ist vielleicht stuol zu ergänzen u. zu tribunal V. 1235 zuzuordnen? Vgl. keisarstuol); b) herrschaftlich, Herrscher-: chaisarlih (1 Hs. -lihha) pimeinida chund (1 Hs. gichundit) si gipot [consilium inierunt omnes principes regni tui (d. i. des Perserkönigs Darius) ... ut] decretum imperatorium (2 Hss. imper(i)alium, 1 Hs. imperatorum) exeat [et] edictum [Dan. 6,7] Gl 1,662,17 (1 Hs. keisarlîh gimeindi, 1 keisurlîh gimuoti, 1 keisurlîh gibot). 2) vortrefflich, erhaben: kiasarlicara [angeli ... loquuntur cominus: quorum unus ore] augustior (Glossen: excellentior, nobilior) [conpellat ... virum, Prud., P. Vinc. (V) 283] Gl 2,584,67 = Wa 98,26/27. chesirlicher augustus 4,38,27. 132,27 (-um). (Philosophia) samoso in iro muote demo cheiserlichen gestatondiu velut recepta in augustam sedem . suae mentis Nb 128,24 [111,6]. darfore fuor ein frouua . cheiserlichero getate ante hanc . s. lecticam . praeminebat quaedam femina . augustioris vultus [vgl. nobilioris vel praestantioris, Rem.] Nc 804,23 [123,10]; ferner: Nb 179,4 [151,5/6] (augustus). Abl. keisurlîhho.
keisurlîhho (auch keisar-) adv., mhd. Lexer keiserliche, -en, nhd. DWB kaiserlich. — Graff IV,527 s. v. keisurlih. cheiser-lichost: superl. Nc 733,18/19 [50,3 a]. vortrefflich: (Pallas) quad ... Iouis peneimeda so faren cheiserlichost . so si fore dien goten ersprenget uuirdet augustius quoque tum fieri Ioviale decretum . cum coetu deorum attestante depromitur [vgl. nobilius, Rem.]. |
| keisur
| | 1) Kaiser: | | | a) als Titel: | | | | α) bei einem Eigennamen (oder Bezug darauf): für den römischen Kaiser Augustus: uzkeanc kechuuit fona kheisure eruuirdikemu alliu umbiuurft exiit edictum a Caesare A[u]gusto ut describ[eretur] universus | | | | β) ohne Eigennamen: ir sult pitten umbe den keiser von Rome S 348,94 (s. aber auch unter α Augustus); | | | b) als Rang: caisur [reddite ergo quae sunt] caesaris, caesari [: et quae sunt dei, deo, Matth. 22,21] Add. II,67, z. gl. St. geltet thiu thes keisores sint themo keisore inti thiu thar sint gotes gote | | 2) Herrscher, Befehlshaber, Gebieter: cheisar ł herisari [hoc opto lumen (sc. divinitatis)] inperator [(d. i. der spätere Kaiser Galerius) noverit tuus meusque, si velit fieri meus, Prud., P. Rom. (X) 441] | | 3) Glossenwort: keiser caesar vel augustus vel imperator [Hbr. II,13,285] Gl 3,182,20. giebiedere gemerre keiser imperator augustus caesar 378,11. keiser kunich perezilinz imperator rischol rex 395,26. caesar chaiser ł imperator | | keisurlîh
| | 1) kaiserlich, Kaiser-; herrschaftlich, Herrscher-: | | | a) kaiserlich, Kaiser-: deadema hrinc haupites chuninclihes daz andre quedant sikihelm chaisurlih (Pa, corona keisurlih K) diadema vitta capitis rigalis ut alia[s] dicitur corona imperialis Gl 1,104,25. cheiserlichan [ | | | b) herrschaftlich, Herrscher-: chaisarlih (1 Hs. -lihha) pimeinida chund (1 Hs. gichundit) si gipot [consilium inierunt omnes principes regni tui (d. i. des Perserkönigs Darius) ... ut] decretum imperatorium (2 | | 2) vortrefflich, erhaben: kiasarlicara [angeli ... loquuntur cominus: quorum unus ore] augustior (Glossen: excellentior, nobilior) [conpellat ... virum, Prud., P. Vinc. (V) 283] Gl 2,584,67 = Wa 98,26/27. |
|