Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
kekankan bis kelahere (Bd. 5, Sp. 73 bis 76)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis kekankan S 224,29/30 s. AWB gi-gangan.
 
Artikelverweis 
keck- s. AWB quec(k)-.
 
Artikelverweis 
kela sw. f., mhd. kel, kele, nhd. DWB kehle; as. kela (vgl. Holthausen, As. Wb. S. 41), mnd. kēle, mnl. kele; ae. ceole. — Graff IV,384.
chel-: nom. sg. -a Gl 2,38,16. 3,71,20 (SH A, 2 Hss.). 225,8 (SH a 2, 3 Hss.). 239,65 (SH a 2). 267,4 (SH b). 295,7 (SH d). 312,17 (SH e). 329,51 (SH g, 3 Hss.). 433,6 (2 Hss.). 12 (2 Hss.). 436,14. 437,45. 5,39,11. Thies, Kölner Hs. S. 160,10 (SH). NpNpw 5,11 (2). 13,3. W 96,1. 123,2 [175,22. 221,19]; -e Gl 1,478,45 (M, 3 Hss.; lat. acc.). 3,239,65 (SH a 2). 438,69; -] 225,9 (SH a 2, 13. Jh.). 4,187,11 (14. Jh.); dat. sg. -uun S 197,19 (B); -ûn Nb 27,17 [22,18]. Nc 749,9 [64,13]. NpNpw 113,7’ (-un); acc. sg. -un Gl 2,531,57; chelle: nom. sg. 3,71,21 (SH A). 225,9 (SH a 2, beide Graz 859, 13. Jh.); khel: dass. 239,65 (SH a 2, Wien 2400, 13. Jh.). — kel-: nom. sg. -a Gl 3,3,59 (Voc.; c-). 18,49 (Sg 242, 10. Jh.). 71,21 (SH A, 2 Hss.). 177,74 (SH B). 239,66 (SH a 2, 2 Hss.). 275,54 (SH b, 2 Hss.). 301,14 (SH d). 318,14 (SH e). 335,61 (SH g, 3 Hss.). 362,46 (Jd). 391,54 (Hildeg.). 500,33. 34. 689,68 (Sg 299, [Bd. 5, Sp. 74] 9./10. Jh.). Thies, Kölner Hs. S. 169,8 (SH). S 387,1; -] Gl 3,71,22 (SH A, 15. Jh.); nom. pl. -on Pw 68,4.
kala: nom. sg. Hbr. I,128,180 (SH A; -a rad.).
chele Beitr. (Halle) 85,231,49 s. AWB kelasuht.
1) Kehle, Gurgel, Schlund, Rachen:
a) allgem. (öfter im Abschn. De membris hominis u. ähnl.): cela gula Gl 3,3,59. 239,65. 318,14. 436,14. 500,34. 689,68. Thies, Kölner Hs. S. 169,8. kela raho gula Gl 3,18,49. chela gula ł guttur 71,20. Hbr. I,128,180. Gl 3,177,74. gula ł commessatio 275,54. 301,14; chela brancia guttur vel maxilla [Hbr. II,194,123] 225,8. 295,7. 312,17. 329,51. brancia guttur 267,4. brancia Thies, Kölner Hs. S. 160,10; kela guttur Gl 3,362,46. 437,45. 438,69. 500,33. 4,187,11. gruzia guttur 3,391,54; querca chela gurgulio 433,6 (1 Hs. querkala). chela raho gurgulio sublinguium 5,39,11; collum hals cuius anterior pars chela (1 Hs. gula) dicitur 3,433,12;
b) Kehle, Rachen als Öffnung des Menschen im Vergleich: iro chela ist offen grab. Vuare daz grab betan . so nestunche iz. Noh iro chela . ube sie suigetin sepulchrum patens est guttur eorum NpNpw 5,11, ähnl. 13,3 (guttur). sin chela ist uilo suoze guttur illius suavissimum [Cant. 5,16] W 96,1 [175,22]. din chela smekket samo der tuiristo uuin guttur tuum sicut vinum optimum [Cant. 7,9] 123,2 [221,19]; bildl.: ten (sc. Paulinus) zoh ih in (denHofgeiern’) ginenten uzer dero chelun traxi ab ipsis faucibus hiantium Nb 27,17 [22,18];
c) Kehle als Sitz der Stimme, der Laute: chela [cuius (sc. Judas)] tuba [saeva cruentum est exorsa nefas, Ar. I,100] Gl 2,38,16. chelun [corde quod abdita vena tremit, pulsat et incita quod resonam lingua sub ore latens] caveam [Prud., H. a. cib. (III) 94] 531,57. ic aruidoda ruopinde, heisa gidana uurthun kelon mina laboravi clamans raucae factae sunt fauces meae Pw 68,4. in iro chelun neliutent siu . daz ioh tier mugen non clamabunt in gutture suo NpNpw 113,7’;
d) Kehle als Ort der Halsentzündung: suemo du kela virsuillit. Segeno. Domine S 387,1;
e) Kehle, Hals als Teil im Sternbild des Großen Bären: so sint gemini gagen iro (des Großen Bären) chelun . cancer gagen dien forderen fuozen . leo gagen dien afteren Nc 749,9 [64,13].
2) Bez. für die Kiemen des Fisches: chele [piscis immanis exivit ad devorandum eum (sc. Tobias) ... et dixit ei angelus: apprehende] branchiam [eius, et trahe eum ad te, Tob. 6,4] Gl 1,478,45 (5 Hss. kiuuua, 2 kiuuua ł giola, 2 giol keuua, 1 Hs. nur keuua, 1 nur giola).
3) übertr.: Gaumenlust, Laster: (fiorda chunni municho) neonaldre statige indi eiganeem vvilloom indi cheluun vnerlaubantlihheem deononte et propriis voluntatibus et gulae inlecebris servientes S 197,19.
Abl. kel(a)h, kel(u)h, kelur, kelura, keluro.
 
Artikelverweis 
kelaber Gl 4,123,11 s. skelah.
 
Artikelverweis 
kel(a)berga st. (sw.) f., mhd. Lexer kelberc, nhd. (älter) DWB kehlberg. — Graff III,174.
kel-birga: nom. sg. Gl 2,521,62 (Eins. 312, 11. Jh.).
Hierher vielleicht auch, verschrieben: chel-bren: dat. pl.? Gl 2,412,1 (Vat. 5821, 11. Jh.).
Halsfessel: kelbirga [Loth ipse ruptis expeditus nexibus attrita] bacis (Hs. bogus) [colla liber erigit, Prud., Psych. Praef. 33] Gl 2,521,62 (vgl. boia est apta catena colli. Baccas nominat vincula ob rotunditatem, Gl.); [Bd. 5, Sp. 75] bildl., wohl in freier Übers.: chelbren [capit inpia Erinys consensu faciles] manicis [-que tenacibus artat, ders., Psych. 567] 412,1 (vgl. o.).
 
Artikelverweis 
kelabrâto sw. m., mhd. Lexer kelbrât, -brâte st. n. sw. m., nhd. DWB kehlbraten; vgl. mnd. kēlebrâde f. — Graff III,285.
Nur im Nom. Sing.
chele-brato: Gl 3,154,17 (SH A, 2 Hss., davon 1 Hs. chelebato); -brate: 18 (SH A). — kele-brato: Gl 3,154,18 (SH A). 213,66 (SH B); kel-: Hbr. I,337,327 (SH A); -bra: Gl 3,154,19 (SH A, Trier 31, 13. oder 12. Jh.; die Korr. von jüngerer Hand, Steinm.).
Fleischstück, Bratenstück vom Hals: chelebrato decallo Gl 3,154,17. Hbr. I,337,327. Gl 3,213,66 (alle im Abschn. De mensis et escis).
Vgl. kelebrât mhd.
 
Artikelverweis 
kelagirî st. f. — Graff IV,227.
chele-gire: nom. sg. Gl 2,487,19 (Sg 134, 10. Jh.).
Freßgier, Gefräßigkeit als Laster: chelegire [hinc subiugatur luxus et turpis] gula [Prud., H. ieiun. (VII) 11].
 
Artikelverweis 
kelagirida st. f. — Graff IV,229.
chele-giridu: dat. sg. S 316,4/5 (Würzb. B., 9. Jh.). — kela-girida: acc. sg. Gl 2,22,8 (Wien 969, 10. Jh.).
Wohl Schwanken zwischen -ida- u. -idi-Bildung: kela-giridai: nom. sg. Gl 2,321,58/59 (2 Hss., darunter Cambray 204, 10. Jh.). Beitr. 73,272 (Poitiers 69, 11./12. Jh.).
Verschrieben: hela-girida: nom. sg. Gl 2,320,21 (Carlsr. Aug. CXI, 9. Jh.; l. chelagirida, Steinm.); kelai ridai: dass. 321,58 (13. Jh.).
Freßgier, Gefräßigkeit: kelagirida ingluviem [ventris squamosis piscibus implens, Aldh., De virg. 223] Gl 2,22,8; als Laster, Sünde: scazgirida chelagirida firinlust [septem nimirum principalia vitia ...: scilicet inanis gloria, ...] avaritia, ventris ingluvies, luxuria [Greg., Mor. in Job 31,45 p. 1035] 320,21. 321,58. Beitr. 73,272 (ohne Kontext, nur als Verzeichnis der Sünden). trohtine gote almahtigen bigiho mina sunta ... in lusti, in chelegiridu S 316,4/5.
Vgl. kelgirithi as.
 
Artikelverweis 
kelagîtgî st. f.; vgl. mhd. Lexer kelgîtecheit.
keli-gitigi: nom. sg. Gl 3,637,57 (Schlettst., 12. Jh.).
Freßgier, Gefräßigkeit: gulae ingluvies.
Vgl. kelgîte mhd.
 
Artikelverweis 
kel(a)h, kel(u)h st. m., mhd. kelch, nhd. dial. bair. kelch Schm. 1,1240; as. kelah (s. u.); vgl. an. kjalki. — Graff IV,385.
kelachos: acc. pl. Gl 2,586,74 = Wa 100,33 (Düsseld. F. 1, 9. oder 10. Jh.?). — cheluch: acc. pl.? Gl 2,402,77 (Prag VIII H 4, 11. Jh.; verschr.? Vgl. Braune, Ahd. Gr.14 § 193 Anm. 4). — chel-ich: nom. sg. Gl 3,430,3 (Florenz XVI,5, 12. oder 13. Jh.); -ihc: dass. 6 (clm 14689, 11./ 12. Jh.).
chelh: nom. sg. Gl 3,429,2. 4,99,13 (Sal. a 1); acc. pl. -]a 2,393,12; chelch: nom. sg. 388,28. 408,6. 3,258,31 (SH a 2). 309,32 (SH d). 438,70; acc. sg. 2,60,38 (2 Hss., 10. Jh.); acc. pl. -]a 433,42 (2 Hss.). 481,5. 506,11; chelc: nom. sg. 68,20. 541,34. 3,258,31 (SH a 2). 287,43 (SH b). 4,316,70. Thies, Kölner Hs. S. 185,4 (SH); acc. sg. Gl 2,74,31. 76,70; acc. pl. -]a 523,68 (Bern 264, 9. Jh.). 556,1. 560,55 (2 Hss.); chel: nom. sg. 4,99,14 (Sal. a 1, 12. Jh.). — kelh: nom. sg. Gl 4,99,14 (Sal. a 1); kelch: dass. 13 (Sal. a 1, 2 Hss.). 161,31 (Sal. c); kelca: acc. pl. [Bd. 5, Sp. 76] 2,591,24. AJPh. 55,234 (Oxf. Auct. F. 2. 22, 10. Jh.); kelg: nom. sg. Gl 3,699,12 (Schlettst., 12. Jh.).
chalc: nom. sg. Amsterd. Beitr. 19,97,93 (Edinb. Adv. Ms. 18. 5. 10, 12. Jh.).
struchel: nom. sg. Meineke, Ahd. S. 41,1 (Sal., Lilienfeld 228, 13. Jh.; zur Kontamination aus lat. stru[ma] u. ahd. chel[h] vgl. Gl 3,437 Anm. 2).
angeschwollener, dicker Hals, Kropf (vgl. Höfler, Krankheitsn. S. 334 s. v. kropf):
a) eigentl.: chelch (ł) chropf struma Gl 3,258,31. 287,43 (1 Hs. nur kroph). 309,32. Thies, Kölner Hs. S. 185,4. chelh struma Gl 3,429,2. 430,6. 438,70. 699,12. 4,99,13 (1 Hs. kroph kelh, 4 Hss. nur kroph). 161,31. chelich ł crof tuber ł struma 3,430,3. struchel (Kontamination aus lat. struma u. ahd. chelh, vgl. o.) sublinguum Meineke, Ahd. S. 41,1; hierher wohl auch, kaum in übertr. Bed.: chelch [unde Catullus licet in curuli Nonium sedentem] strumam [tamen appellat, Boeth., Cons. 3,4 p. 58,7] Gl 2,60,38 (vgl. gibbum gutturis . vicium est in gutture, Sprachwiss. 26,350). 74,31. 76,70. chelc struma vitium in gutture [Randgl. zu:] strumam [ebda.] 68,20. 4,316,70;
b) bildl.: von den Beulen des Neides: chelch [quid invidorum pectorum] strumas (tumores) [retexam turgidas, quid purulenta et livida malignitatum vulnera? Prud., P. Laur. (II) 258] Gl 2,388,28. 393,12. cheluch strumas [ebda.] 402,77 (Randgl. puilla tumores). 408,6 (Hs. struma). 433,42 (1 Hs. pvilla chelcha). 481,5. 523,68. 541,34. 556,1. 560,55. 591,24. AJPh. 55,234. bulun kelachos strumas [ebda.] Gl 2,586,74 = Wa 100,33. chelcha tumores [Randgl. zu:] crof strumas [ebda.] 506,11 (1 Hs. nur kroph). chalc struma purulentum [zu: ebda.] Amsterd. Beitr. 19,97,93.
Abl. kel(a)hoht(i).
Vgl. kroph.
 
Artikelverweis 
kelahere minutie Gl 3,614,28 (clm 14584, 14. Jh.) s. ge-slahte2 mhd.; vgl. Steinm. z. St., der Lexer geslahte vermutet; vgl. auch ingislahti st. n. Ahd. Wb. 4,1599 f.

 

kela
 1) Kehle, Gurgel, Schlund, Rachen:
 a) allgem. (öfter im Abschn. De membris hominis u. ähnl.): cela gula Gl 3,3,59. 239,65. 318,14. 436,14. 500,34. 689,68. Thies, Kölner Hs. S. 169,8. kela raho gula Gl 3,18,49. chela gula ł guttur 71,20.
 b) Kehle, Rachen als Öffnung des Menschen im Vergleich: iro chela ist offen grab. Vuare daz grab betan . so nestunche iz. Noh iro chela . ube sie suigetin sepulchrum patens est guttur eorum NpNpw 5,11, ähnl.
 c) Kehle als Sitz der Stimme, der Laute: chela [cuius (sc. Judas)] tuba [saeva cruentum est exorsa nefas, Ar. I,100] Gl 2,38,16. chelun [corde quod abdita vena tremit, pulsat et incita quod
 d) Kehle als Ort der Halsentzündung: suemo du kela virsuillit. Segeno. Domine S 387,1;
 e) Kehle, Hals als Teil im Sternbild des Großen Bären: so sint gemini gagen iro (des Großen Bären) chelun . cancer gagen dien forderen fuozen . leo gagen dien afteren Nc 749,9 [64,13].
 2) Bez. für die Kiemen des Fisches: chele [piscis immanis exivit ad devorandum eum (sc. Tobias) ... et dixit ei angelus: apprehende] branchiam [eius, et trahe eum ad te, Tob. 6,4] Gl
 3) übertr.: Gaumenlust, Laster: (fiorda chunni municho) neonaldre statige indi eiganeem vvilloom indi cheluun vnerlaubantlihheem deononte et propriis voluntatibus et gulae inlecebris servientes S 197,19.
 
kel(a)h
 a) eigentl.: chelch (ł) chropf struma Gl 3,258,31. 287,43 (1 Hs. nur kroph). 309,32. Thies, Kölner Hs. S. 185,4. chelh struma Gl 3,429,2. 430,6. 438,70. 699,12. 4,99,13 (1 Hs. kroph kelh, 4 Hss. nur kroph). 161,31.
 b) bildl.: von den Beulen des Neides: chelch [quid invidorum pectorum] strumas (tumores) [retexam turgidas, quid purulenta et livida malignitatum vulnera? Prud., P. Laur. (II) 258] Gl 2,388,28. 393,12.