Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
keluera bis kembil (Bd. 5, Sp. 86 bis 88)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis keluera Gl 3,76,26 s. AWB kilbura.
 
Artikelverweis 
kelur st. m. (auch n.?); ae. ceoler (-or). — Graff IV,385.
celur: nom. sg. Gl 3,7,41 (Voc.; vgl. Michiels S. 44 u. a. mit Hinweis auf ae. ceolor).
chelor: nom. sg. Gl 1,497,6 (Ld.; vgl. Leydecker S. 66 mit Hinweis auf den Schreiber, der das ahd. chelor an Stelle des ae. ceolor setzte). 2,636,40 (clm 18059, 11. Jh.; lat. pl., daher wohl nach Velthuis S. 41 st. n., nom. pl.). Add. II,30 (Köln XLIII, 9. Jh.). — celor (Rz), caelor (Paris Lat. 2685, 10. Jh.), cilor (Bern 258, 10. Jh.): nom. sg. Gl 1,497,6. 15 (vgl. o.).
Hierher vielleicht auch mit Verschr. für ch-: zielira[..] oder zielura[..]: nom. pl.? Amsterd. Beitr. 52,129 (Jh).
1) Kehle, Schlund: celur gurgustium (vgl. gurgustium2 guttur Duc. 4,141 b) Gl 3,7,41 (vgl. Michiels S. 44); hierher wohl auch (vgl. Glogger, Diss. S. 35, Leydecker S. 66), vielleicht als Vok.-Übers.: chelor [numquid implebis sagenas pelle eius, et] gurgustium [piscium capite illius? Job. 40,26] 1,497,6 (1 Hs. avarah ł riusi). Add. II,30; oder ist die Kehle doch eine Bez. für schlundartiger Behälter, Fischreuse?
2) Wamme am Hals der Kuh: chelor [crurum tenus a mento] palearia [pendent, Verg., G. III,53] Gl 2,636,40; hierher vielleicht auch: zielira (oder -ura) [Randgl. vielleicht zu:] palearia [ebda.] Amsterd. Beitr. 52,129 (zur möglichen Zuordnung vgl. Langbroek, ebda. S. 130).
Vgl. kelura, keluro.
 
Artikelverweis 
kelura sw. f., keluro sw. m. — Graff IV,385.
Fem.: chelera: nom. sg. Gl 4,83,44 (Sal. a 1, 4 Hss., 12.—14. Jh.). — kaleara: nom. sg. Gl 4,83,46 (Sal. a 1, Prag, mus. Bohem., 13. Jh.).
Mask.: chelero: nom. sg. Gl 4,83,45 (Sal. a 1, 2 Hss., 12. u. 15. Jh.).
Nicht eindeutig: cheloron: nom. pl. Gl 2,702,35 (Paris Lat. 9344, 11. Jh.); chelern: nom. sg. 4,83,46 (Sal. a 1, 13. Jh.); chellere: dass. 153,46 (Sal. c, 13. Jh.).
Wamme, herunterhängende Hautfalte am Hals: cheloron [cui (der Zuchtkuh) plurima cervix, et crurum tenus a mento] palearia [pendent, Verg., G. III,53] Gl [Bd. 5, Sp. 87] 2,702,35. chelera paleare (vgl. Diefb., Gl. 406a/b) 4,83,44. 153,46.
Vgl. kelur.
 
Artikelverweis 
kelwarc mhd. st. n. (auch m.?).
chel-warch: nom. sg. Gl 3,292,4 (SH c, Erl. 2006, 12./13. Jh.). — kel-werke: dat. sg. Beitr. 73,257 (mus. Brit. Arund. 225, 14. Jh.).
Halsentzündung, -schwellung, Angina: squinancia est tumor gutturis i. kelwerke [Randgl. zu: subvenit] anginae (squinanciae) [melli nitroque iugata, Macer Flor. 83] Beitr. 73,257; — spez. Rankkorn als Milzbrandgift in der Schweinskehle (vgl. Höfler, Krankheitsn. S. 921): angina chelwarch morbus porcorum Gl 3,292,4.
 
Artikelverweis 
kelwerke Beitr. 73,257 s. AWB kelwarc mhd.
 
Artikelverweis 
? kelzen (oder -ôn) sw. v., mhd. nhd. kelzen; afries. kaltia; Splett, Ahd. Wb. I,1,296 erwägt gelzen, neben gelzôn, das er als Abl. zu gellan stellt, Raven II,52 stellt diese 2 Belege zu gelzôn, ebenfalls das Ahd. Gl.-Wb. S. 197; Richter S. 149 setzt kelzôn an. — Graff IV,384 (mit Zuordnung zu kallôn).
chelz-: part. prs. gen. sg. f. -untun Gl 2,398,74; acc. sg. n. -enta 27 (beide Wien 247, 11. Jh.; zu ch- vgl. Schatz, Abair. Gr. § 62).
1) flehen, bitten: chelzuntun [illa (die Humilitas) ... caput] orantis [(der Superbia) flexa cervice resectum eripit, Prud., Psych. 282] Gl 2,398,74.
2) sich rühmen, frohlocken (vor Übermut): daz chelzenta [Patientiavicimusinquit] ‘exultans (Glosse: gaudentem) [vitium’, Prud., Psych. 156] Gl 2,398,27.
Vgl. kallazzen; gelzôn.
 
Artikelverweis 
kelzilîn st. n.; aus lat. calceolus.
chelcili: nom. oder acc. sg.? Gl 2,246,11 (Schlettst., 12. Jh.; vgl. Schulte, Gregor S. 348,7).
Verschrieben: chlazelin: acc. sg. Gl 2,247,1 (Freiburg 380 f. 145 a, 10./11. Jh.; l. chalzelin, Steinm.).
kleiner Stiefel, kleiner Schuh: chelcili [pro amore vero eiusdem venerabilis Honorati, quoqumque Libertinus ibat, eius semper] caligulam (Hs. calliculam soccus) [in sinu portare consueverat, Greg., Dial. 1,2 p. 157] Gl 2,246,11 (vgl. Schulte, Gregor S. 348,7). 247,1.
 
Artikelverweis 
kelzota Gl 2,72,29 s. AWB gelzôn.
 
Artikelverweis 
kembe mhd. (sw.?) f.
chemphe: nom. sg. Gl 3,586,4 (clm 4583, 13. Jh.).
Schuttkarde, Dipsacus silvester L. (vgl. Marzell, Wb. 2,145 ff., bes. 147): lupipecten.
Komp. ? wolfkembe mhd.
 
Artikelverweis 
kemben sw. v., mhd. Lexer kemben, kemmen, nhd. DWB kämmen; as. kembian (s. u.), mnd. mnl. kemmen; ae. cemban; an. kemba. — Graff IV,404 s. vv. kampjan, gikemmit. gikaembit.
chemp-: part. prs. nom. pl. m. -enta Gl 1,604,26 (M, 2 Hss.); -ente 27 (M, 4 Hss.); -inta 28 (M); -ent ebda. (M, clm 22201, 12. Jh.; m. Apokope des Endvokals, vgl. Matzel S. 113 f.), zu -p- vgl. a. a. O. S. 116.kemb-: 1. sg. -iu Gl 2,711,14; gi-: part. prt. -it 497,10 (Sg 292, 11. Jh.; -kb-); -id 583,7 = Wa 97,4/5 (Düsseld. F. 1, 9. oder 10. Jh. (?)); -kēmit: dass. 497,10 = Wa 85,3 (Carlsr. S. Petri, 11. Jh.). [Bd. 5, Sp. 88]
kämmen:
a) allgem.: gikembid [summus sacerdos ... mire infulatus, festa vittis tempora nectens, corona tum] repexus [aurea, Prud., P. Rom. (X) 1014] Gl 2,583,7 = Wa 97,4/5. kembiu pecto. tis [Randgl. zu: Silvia ...] pectebat [... ferum (d. i. den zahmen Hirsch) puroque in fonte lavabat, Verg., A. VII,489] 711,14;
b) spez.: hecheln, karden, krempeln (vgl. DWb. V,210. 2009 s. vv. karden, krämpeln): chempenta vuepenta [confundentur (Aegyptii) qui operabantur linum,] pectentes (4 Hss. plectentes) [et] texentes [subtilia, Is. 19,9] Gl 1,604,26. gikemmit wirdit (letzteres nur in 1 Hs.) [ut quaeque est lanugo ferae mollissima tactu,] pectitur (Glosse: ornatur) [Prud., Ham. 293] 2,497,10 = Wa 85,3.
Vgl. ? kembil.
 
Artikelverweis 
? kembil st. m. — Graff IV,404.
chembil: nom. sg. Gl 2,380,3 (Florenz XVI,5, 12. oder 13. Jh.).
Verstümmelt: ch..la: acc. pl. MGh Poetae Lat. VI,1, p. 9,1 (Innsbr. Fragmente, Gll. 12. Jh.; oder -lo? Vgl. a. a. O.).
1) Stachelhalsband: chembil [inardesinentia Latina (nomina) neutra sunt, ut ... ‘] columbar [’, quod significat genus vinculi, Prisc., Inst. II,150,16] Gl 2,380,3 (vgl. Habel Sp. 68 s. v. collumbar), hierher oder wegen des lat. Lemmas als Verschreibung zu knebil.
2) ? Helmbusch: chembila [vir ... illustris ... vertice distractas suspendit in arbore] cristas [et ventum captans sudorem tersit anhelus, Walth. 960] MGh Poetae Lat. VI,1, p. 9,1.

 

kelur
 1) Kehle, Schlund: celur gurgustium (vgl. gurgustium2 guttur Duc. 4,141 b) Gl 3,7,41 (vgl. Michiels S. 44); hierher wohl auch (vgl. Glogger, Diss. S. 35, Leydecker S. 66), vielleicht als Vok.
 2) Wamme am Hals der Kuh: chelor [crurum tenus a mento] palearia [pendent, Verg., G. III,53] Gl 2,636,40; hierher vielleicht auch: zielira (oder -ura) [Randgl. vielleicht zu:] palearia [
 
kelzen
 1) flehen, bitten: chelzuntun [illa (die Humilitas) ... caput] orantis [(der Superbia) flexa cervice resectum eripit, Prud., Psych. 282] Gl 2,398,74.
 2) sich rühmen, frohlocken (vor Übermut): daz chelzenta [Patientiavicimus inquit]exultans (Glosse: gaudentem) [vitium’, Prud., Psych. 156] Gl 2,398,27.
 
kemben
 a) allgem.: gikembid [summus sacerdos ... mire infulatus, festa vittis tempora nectens, corona tum] repexus [aurea, Prud., P. Rom. (X) 1014] Gl 2,583,7 = Wa 97,4/5. kembiu pecto. tis
 b) spez.: hecheln, karden, krempeln (vgl. DWb. V,210. 2009 s. vv. karden, krämpeln): chempenta vuepenta [confundentur (Aegyptii) qui operabantur linum,] pectentes (4 Hss. plectentes) [et] texentes [subtilia, Is.
 
kembil
 Verstümmelt: ch..la: acc. pl. MGh Poetae Lat. VI,1, p. 9,1 (Innsbr. Fragmente, Gll. 12. Jh.; oder -lo? Vgl. a. a. O.).
 1) Stachelhalsband: chembil [inar desinentia Latina (nomina) neutra sunt, ut ... ‘] columbar [’, quod significat genus vinculi, Prisc., Inst. II,150,16] Gl 2,380,3 (vgl. Habel Sp. 68 s. v. collumbar
 2) ? Helmbusch: chembila [vir ... illustris ... vertice distractas suspendit in arbore] cristas [et ventum captans sudorem tersit anhelus, Walth. 960] MGh Poetae Lat. VI,1, p. 9,1.