Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
kelur bis keme (Bd. 5, Sp. 86 bis 88)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis kelur st. m. (auch n.?); ae. ceoler (-or). — Graff IV,385.
celur: nom. sg. Gl 3,7,41 (Voc.; vgl. Michiels S. 44 u. a. mit Hinweis auf ae. ceolor).
chelor: nom. sg. Gl 1,497,6 (Ld.; vgl. Leydecker S. 66 mit Hinweis auf den Schreiber, der das ahd. chelor an Stelle des ae. ceolor setzte). 2,636,40 (clm 18059, 11. Jh.; lat. pl., daher wohl nach Velthuis S. 41 st. n., nom. pl.). Add. II,30 (Köln XLIII, 9. Jh.). — celor (Rz), caelor (Paris Lat. 2685, 10. Jh.), cilor (Bern 258, 10. Jh.): nom. sg. Gl 1,497,6. 15 (vgl. o.).
Hierher vielleicht auch mit Verschr. für ch-: zielira[..] oder zielura[..]: nom. pl.? Amsterd. Beitr. 52,129 (Jh).
1) Kehle, Schlund: celur gurgustium (vgl. gurgustium2 guttur Duc. 4,141 b) Gl 3,7,41 (vgl. Michiels S. 44); hierher wohl auch (vgl. Glogger, Diss. S. 35, Leydecker S. 66), vielleicht als Vok.-Übers.: chelor [numquid implebis sagenas pelle eius, et] gurgustium [piscium capite illius? Job. 40,26] 1,497,6 (1 Hs. avarah ł riusi). Add. II,30; oder ist die Kehle doch eine Bez. für schlundartiger Behälter, Fischreuse?
2) Wamme am Hals der Kuh: chelor [crurum tenus a mento] palearia [pendent, Verg., G. III,53] Gl 2,636,40; hierher vielleicht auch: zielira (oder -ura) [Randgl. vielleicht zu:] palearia [ebda.] Amsterd. Beitr. 52,129 (zur möglichen Zuordnung vgl. Langbroek, ebda. S. 130).
Vgl. kelura, keluro.
 
Artikelverweis 
kelura sw. f., keluro sw. m. — Graff IV,385.
Fem.: chelera: nom. sg. Gl 4,83,44 (Sal. a 1, 4 Hss., 12.—14. Jh.). — kaleara: nom. sg. Gl 4,83,46 (Sal. a 1, Prag, mus. Bohem., 13. Jh.).
Mask.: chelero: nom. sg. Gl 4,83,45 (Sal. a 1, 2 Hss., 12. u. 15. Jh.).
Nicht eindeutig: cheloron: nom. pl. Gl 2,702,35 (Paris Lat. 9344, 11. Jh.); chelern: nom. sg. 4,83,46 (Sal. a 1, 13. Jh.); chellere: dass. 153,46 (Sal. c, 13. Jh.).
Wamme, herunterhängende Hautfalte am Hals: cheloron [cui (der Zuchtkuh) plurima cervix, et crurum tenus a mento] palearia [pendent, Verg., G. III,53] Gl [Bd. 5, Sp. 87] 2,702,35. chelera paleare (vgl. Diefb., Gl. 406a/b) 4,83,44. 153,46.
Vgl. kelur.
 
Artikelverweis 
kelwarc mhd. st. n. (auch m.?).
chel-warch: nom. sg. Gl 3,292,4 (SH c, Erl. 2006, 12./13. Jh.). — kel-werke: dat. sg. Beitr. 73,257 (mus. Brit. Arund. 225, 14. Jh.).
Halsentzündung, -schwellung, Angina: squinancia est tumor gutturis i. kelwerke [Randgl. zu: subvenit] anginae (squinanciae) [melli nitroque iugata, Macer Flor. 83] Beitr. 73,257; — spez. Rankkorn als Milzbrandgift in der Schweinskehle (vgl. Höfler, Krankheitsn. S. 921): angina chelwarch morbus porcorum Gl 3,292,4.
 
Artikelverweis 
kelwerke Beitr. 73,257 s. AWB kelwarc mhd.
 
Artikelverweis 
? kelzen (oder -ôn) sw. v., mhd. nhd. kelzen; afries. kaltia; Splett, Ahd. Wb. I,1,296 erwägt gelzen, neben gelzôn, das er als Abl. zu gellan stellt, Raven II,52 stellt diese 2 Belege zu gelzôn, ebenfalls das Ahd. Gl.-Wb. S. 197; Richter S. 149 setzt kelzôn an. — Graff IV,384 (mit Zuordnung zu kallôn).
chelz-: part. prs. gen. sg. f. -untun Gl 2,398,74; acc. sg. n. -enta 27 (beide Wien 247, 11. Jh.; zu ch- vgl. Schatz, Abair. Gr. § 62).
1) flehen, bitten: chelzuntun [illa (die Humilitas) ... caput] orantis [(der Superbia) flexa cervice resectum eripit, Prud., Psych. 282] Gl 2,398,74.
2) sich rühmen, frohlocken (vor Übermut): daz chelzenta [Patientiavicimusinquit] ‘exultans (Glosse: gaudentem) [vitium’, Prud., Psych. 156] Gl 2,398,27.
Vgl. kallazzen; gelzôn.
 
Artikelverweis 
kelzilîn st. n.; aus lat. calceolus.
chelcili: nom. oder acc. sg.? Gl 2,246,11 (Schlettst., 12. Jh.; vgl. Schulte, Gregor S. 348,7).
Verschrieben: chlazelin: acc. sg. Gl 2,247,1 (Freiburg 380 f. 145 a, 10./11. Jh.; l. chalzelin, Steinm.).
kleiner Stiefel, kleiner Schuh: chelcili [pro amore vero eiusdem venerabilis Honorati, quoqumque Libertinus ibat, eius semper] caligulam (Hs. calliculam soccus) [in sinu portare consueverat, Greg., Dial. 1,2 p. 157] Gl 2,246,11 (vgl. Schulte, Gregor S. 348,7). 247,1.
 
Artikelverweis 
kelzota Gl 2,72,29 s. AWB gelzôn.
 
Artikelverweis 
kembe mhd. (sw.?) f.
chemphe: nom. sg. Gl 3,586,4 (clm 4583, 13. Jh.).
Schuttkarde, Dipsacus silvester L. (vgl. Marzell, Wb. 2,145 ff., bes. 147): lupipecten.
Komp. ? wolfkembe mhd.
 
Artikelverweis 
kemben sw. v., mhd. Lexer kemben, kemmen, nhd. DWB kämmen; as. kembian (s. u.), mnd. mnl. kemmen; ae. cemban; an. kemba. — Graff IV,404 s. vv. kampjan, gikemmit. gikaembit.
chemp-: part. prs. nom. pl. m. -enta Gl 1,604,26 (M, 2 Hss.); -ente 27 (M, 4 Hss.); -inta 28 (M); -ent ebda. (M, clm 22201, 12. Jh.; m. Apokope des Endvokals, vgl. Matzel S. 113 f.), zu -p- vgl. a. a. O. S. 116.kemb-: 1. sg. -iu Gl 2,711,14; gi-: part. prt. -it 497,10 (Sg 292, 11. Jh.; -kb-); -id 583,7 = Wa 97,4/5 (Düsseld. F. 1, 9. oder 10. Jh. (?)); -kēmit: dass. 497,10 = Wa 85,3 (Carlsr. S. Petri, 11. Jh.). [Bd. 5, Sp. 88]
kämmen:
a) allgem.: gikembid [summus sacerdos ... mire infulatus, festa vittis tempora nectens, corona tum] repexus [aurea, Prud., P. Rom. (X) 1014] Gl 2,583,7 = Wa 97,4/5. kembiu pecto. tis [Randgl. zu: Silvia ...] pectebat [... ferum (d. i. den zahmen Hirsch) puroque in fonte lavabat, Verg., A. VII,489] 711,14;
b) spez.: hecheln, karden, krempeln (vgl. DWb. V,210. 2009 s. vv. karden, krämpeln): chempenta vuepenta [confundentur (Aegyptii) qui operabantur linum,] pectentes (4 Hss. plectentes) [et] texentes [subtilia, Is. 19,9] Gl 1,604,26. gikemmit wirdit (letzteres nur in 1 Hs.) [ut quaeque est lanugo ferae mollissima tactu,] pectitur (Glosse: ornatur) [Prud., Ham. 293] 2,497,10 = Wa 85,3.
Vgl. ? kembil.
 
Artikelverweis 
? kembil st. m. — Graff IV,404.
chembil: nom. sg. Gl 2,380,3 (Florenz XVI,5, 12. oder 13. Jh.).
Verstümmelt: ch..la: acc. pl. MGh Poetae Lat. VI,1, p. 9,1 (Innsbr. Fragmente, Gll. 12. Jh.; oder -lo? Vgl. a. a. O.).
1) Stachelhalsband: chembil [inardesinentia Latina (nomina) neutra sunt, ut ... ‘] columbar [’, quod significat genus vinculi, Prisc., Inst. II,150,16] Gl 2,380,3 (vgl. Habel Sp. 68 s. v. collumbar), hierher oder wegen des lat. Lemmas als Verschreibung zu knebil.
2) ? Helmbusch: chembila [vir ... illustris ... vertice distractas suspendit in arbore] cristas [et ventum captans sudorem tersit anhelus, Walth. 960] MGh Poetae Lat. VI,1, p. 9,1.
 
Artikelverweis 
keme Gl 1,217,34 (K) ist nach Splett, Stud. S. 311 wohl aus sume verderbt; s. sum pron.-adj.

 

kelur
 1) Kehle, Schlund: celur gurgustium (vgl. gurgustium2 guttur Duc. 4,141 b) Gl 3,7,41 (vgl. Michiels S. 44); hierher wohl auch (vgl. Glogger, Diss. S. 35, Leydecker S. 66), vielleicht als Vok.
 2) Wamme am Hals der Kuh: chelor [crurum tenus a mento] palearia [pendent, Verg., G. III,53] Gl 2,636,40; hierher vielleicht auch: zielira (oder -ura) [Randgl. vielleicht zu:] palearia [
 
kelzen
 1) flehen, bitten: chelzuntun [illa (die Humilitas) ... caput] orantis [(der Superbia) flexa cervice resectum eripit, Prud., Psych. 282] Gl 2,398,74.
 2) sich rühmen, frohlocken (vor Übermut): daz chelzenta [Patientiavicimus inquit]exultans (Glosse: gaudentem) [vitium’, Prud., Psych. 156] Gl 2,398,27.
 
kemben
 a) allgem.: gikembid [summus sacerdos ... mire infulatus, festa vittis tempora nectens, corona tum] repexus [aurea, Prud., P. Rom. (X) 1014] Gl 2,583,7 = Wa 97,4/5. kembiu pecto. tis
 b) spez.: hecheln, karden, krempeln (vgl. DWb. V,210. 2009 s. vv. karden, krämpeln): chempenta vuepenta [confundentur (Aegyptii) qui operabantur linum,] pectentes (4 Hss. plectentes) [et] texentes [subtilia, Is.
 
kembil
 Verstümmelt: ch..la: acc. pl. MGh Poetae Lat. VI,1, p. 9,1 (Innsbr. Fragmente, Gll. 12. Jh.; oder -lo? Vgl. a. a. O.).
 1) Stachelhalsband: chembil [inar desinentia Latina (nomina) neutra sunt, ut ... ‘] columbar [’, quod significat genus vinculi, Prisc., Inst. II,150,16] Gl 2,380,3 (vgl. Habel Sp. 68 s. v. collumbar
 2) ? Helmbusch: chembila [vir ... illustris ... vertice distractas suspendit in arbore] cristas [et ventum captans sudorem tersit anhelus, Walth. 960] MGh Poetae Lat. VI,1, p. 9,1.