Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
kestigunga bis kētelhâke (Bd. 5, Sp. 143 bis 145)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis kestigunga st. f., mhd. Lexer kestigunge, kest(eg)unge; vgl. nhd. DWB kasteiung, mnd. kastîinge, mnl. castiinge. — Graff IV,532.
chestigung-: nom. sg. -a Gl 1,451,11 (M); dat. sg. -a 514,5 (M); -e 417,48 (M); chestegung-: dass. -a 514,4 (M); dat. sg.? -e 479,54/55 (M).
Verschrieben: chestigunmge: dat. sg. Gl 1,417,48/49 (M, clm 17403, 13. Jh.).
Züchtigung, Strafe, bildl: in hertir chestigunge [qui si inique aliquid gesserit, arguam eum] in virga virorum [, et in plagis filiorum hominum, 2. Reg. 7,14] Gl 1,417,48 (6 Hss. kestiga). in herter chestegunga [reges eos (sc. gentes) in] virga ferrea [, et tamquam vas figuli confringes eos, Ps. 2,9] 514,4 (7 Hss. kestiga); Strafe der Hölle, in der Gegenüberstellung von Strafe u. Heilung: chestegunge [quoniam tu flagellas, et salvas: deducis ad] inferos [, et reducis: et non est qui effugiat manum tuam, Tob. 13,2] 479,54/55 (zur Glossierung vgl. Matzel S. 28; 9 Hss. kestiga); — Unwille (? vgl. dazu Arndt 1,984 Anm. 29): chestigunga [et facta est] indignatio [magna in Israel, statimque recesserunt ab [Bd. 5, Sp. 144] eo, et reversi sunt in terram suam, 4. Reg. 3,27] Gl 1,451,9 (6 Hss. kestiga).
 
Artikelverweis 
kestil-, kastalboum st. m.; vgl. ae. cystel.
castil-bm: nom. sg. Gl 3,195,28 (SH B, S. Blasien, 12. Jh. (?)). — kastal-bom: nom. sg. Gl 3,42,32 (clm 27329, 14. Jh.).
Kastanie: kastalbom castaneae Gl 3,42,32 (22 Hss. kestin(na)boum, je 1 Hs. kastânien-, kestilûnboum, kestin(n)a). 195,28 (1 Hs. kestin(na)boum).
Vgl. kestin(n)a.
 
Artikelverweis 
kestilûnboum st. m.; vgl. nhd. schweiz. chistelen Schweiz. Id. 3,541.
kestlen-bôm: nom. sg. Gl 3,42,29 (Straßb. A 157, 12. Jh.).
Kastanie: castaneae (22 Hss. kestin(na)boum, je 1 Hs. kastânien-, kestilboum, kestin(n)a).
 
Artikelverweis 
kestin(-) s. AWB kestin(n)a(-).
 
Artikelverweis 
kestin(n)a sw. (st.?) f. (zu den verschiedenen Lautformen des Lehnwortes sowie zu nhd. dial. Belegen vgl. Frings, Germ. Rom. II,165 ff., I,66 f. u. Anm. 2), mhd. kesten(e); ae. cisten; aus lat. castanea, castinea. — Graff IV,533.
Erst seit dem 11. Jh. belegt.
chest-inna: nom. sg. Gl 3,698,32; -inne: dass. 676,23. BES 6,51,35.
kest-inn-: nom. sg. -a BES 6,50,3; nom. pl. -un Gl 2,680,68 (cestinnun); -enna: nom. sg. 3,99,26 (SH B, vgl. Hbr. II,559); cistinnun: nom. pl. 2,686,17 (Schlettst., 12. Jh.). — kest-in-: nom. sg. -a Gl 3,99,24 (SH A, 4 Hss.). 197,16 (SH B). 496,33. Hbr. I,185,212 (SH A); -e Gl 3,99,25 (SH A); -i 5,34,77 (SH A); nom. pl. -un 2,701,37 (Paris Lat. 9344, 11. Jh.); -ena: nom. sg. 3,99,26 (SH A).
chesten: nom. sg. Gl 2,24,21. 3,42,31 (s. u.). 552,7 (lat. pl.); cheste: dass. 99,27 (SH A). — kest-in: nom. sg. Gl 3,99,25 (SH A); -en: dass. 197,16 (SH B). 539,37 (-ē); -: dass. 99,26 (SH A).
Verschrieben: genesta: nom. sg. Gl 3,720,23 (Berl. Lat. fol. 735, Marienfeld, 12./13. Jh.; l. gestena, Steinm.).
Kastanie:
a) Echte Kastanie, Castanea sativa Mill. (vgl. Marzell, Wb. 1,863 ff.), Kastanienbaum: chesten [quid ego enumerem quanta varietas arborum, quam diversus in singulis et pulcher ornatus, quam patulae fagi ... quam nemorosa et rediviva] castanea [Ambr., Ex. 3,54 p. 97] Gl 2,24,21. BES 6,51,35. kestinun [pars autem posito surgunt de semine, ut altae] castaneae [, nemorumque Iovi ... aesculus, Verg., G. II,15] Gl 2,701,37. kestinna castanea [quoque surgit de radice castaneae, Ambr., Ex. 3,33 p. 81] BES 6,50,3. chesten castaneae Gl 3,42,31 (1 Hs., oder -boum nur weggelassen? vgl. 39,17. 40,16; 25 Hss. kestin(na)-, kastânien-, kestilûn-, kastalboum); hierher wohl auch: kestina castanea Gl 3,496,33. 539,37 (1 Hs. castenien). 552,7 (1 Hs. castanien), alle in alphabet. Pflanzenglossaren;
b) die Frucht der Kastanie: kiscelito cestinnun [sunt nobis mitia poma,] castaneae molles [et pressi copia lactis, Verg., E. I,81] Gl 2,680,68. nux est generale omnium pomorum durius corium extrinsecus habentium. eius species sunt amigdalę mandilun. auellanę nespelun. castaneę cistinnun. glandes bochillun [zu: nam nuces generaliter dicuntur omnia tecta corio duriore: ut ...] castaneae [Serv. zu Verg., E. II,52] 686,17. kestina casta- [Bd. 5, Sp. 145] nea 3,99,24. 26. 197,16. 5,34,77. Hbr. I,185,212 (alle im Abschn. De fructibus arborum). Gl 3,698,32 (zwischen Nahrungsmitteln);
c) nicht zuzuordnen: chestinne castanes Gl 3,676,23. 720,23 (zwischen Pflanzen- u. Fruchtbezeichnungen).
Vgl. kestîg.
Vgl. kastânie mhd.
 
Artikelverweis 
kestin(na)boum st. m., mhd. Lexer kestenboum; ae. cisten-, cystbéam. — Graff III,120 s. v. chestenboum.
Wohl alle Nom. Sing., wo nicht anders vermerkt.
chest-inne-bm: Gl 3,42,22; -enne-bo: BES 6,58,124; -ine-bm: Gl 3,94,13/14 (SH A, cst-, Korr. von jüngerer Hd., Steinm.). — chestin-poū: Gl 3,53,64; -boum: 42,23 (2 Hss., davon 1 -bm); chesten-paum: 25 (2 Hss., -paū). Add. II,83,8 (chestē-); -p.: Gl 4,355,76; -baom: 3,195,28 (SH B); -bm: 42,24 (6 Hss., 1 davon -bo). 94,11 (SH A). Sprachwiss. 18,105; -bn: Gl 3,94,11 (SH A); chestn-bom: 4,177,16.
kest-inne-boum: Gl 3,42,26/27; -bn: 26; -enne-bm: 94,14 (SH A); -ini-boum: 15 (SH A, -boū); -ine-: 42,27 (2 Hss., 1 Hs. -boū, 1 -bm); -ene-: 94,15 (SH A, -boū). 386,37 (Jd); nom. pl. -]a 2,698,39. — kestin-poum: Gl 3,42,28; -boum: 270,64 (SH b). 5,33,27 (SH A, -bm); -bom: 3,94,13 (SH A, c-); kesten-paum: 42,29/30; -bm: 28. 94,12 (SH A). 352,66. Hbr. I,177,101/102 (SH A); -baū: Gl 3,42,29; kest-pawm: 30. 94,12 (SH A); kst- bm: 42,31 (e über -o- als Korr. aufzufassen?).
Wohl verschrieben: chestnne-bō: Gl 3,42,22; kestinoboū: 468,52 (zweites -o- aus u korr.).
Echte, Kastanie, Castanea sativa Mill. (vgl. Marzell, Wb. 1,863 ff.), Kastanienbaum: kestenebouma [stant et iuniperi et] castaneae [hirsutae; stata iacent passim sua quaeque sub arbore poma, Verg., E. VII,53] Gl 2,698,39. chestinnebovm castaneae 3,42,22 (22 Hss., je 1 Hs. kastânien-, kastal-, kestilûnboum, chesten). 53,64 (castaneus). 94,11 (-nea). 195,28 (-nea, 1 Hs. castilboum). 270,64 (-nea). 352,66 (-neus). 386,37 (-nea). 468,52 (-neus). 4,355,76 (-nea). 5,33,27 (-nea). Add. II,83,8. BES 6,58,124. Hbr. I,177,101/102 (-nea). Sprachwiss. 18,105. chestnbom castanea arbor Gl 4,177,16.
 
Artikelverweis 
kestlenbôm Gl 3,42,29 s. AWB kestilûnboum.
 
Artikelverweis 
kêstlîcha Np 22,2 (Hs. m; jetzt U2 = K.-T. 8,70 a, 6) s. AWB geistlîh.
 
Artikelverweis 
ke t Mayer, Griffelgl. Salzb. S. 59,97 (Salzb. St. Peter a VII 2, 8./9. Jh.) zu: [multo quippe periori] conditione (Hs. condicione) [sunt haeretici quam gentiles, Hier. in Matth. 12,43, CCSL 77,98,599] ist verkürzt geschrieben u. könnte nach Mayer zu kepot oder kescaft oder ketat ergänzt werden; vgl. in dieser Hs. auch kepot conditio ebda. S. 51,62; s. daher unter AWB gi-bot, Nachtrag, gi-scaft u. gi-tât.
 
Artikelverweis 
ketel Gl 3,717,43 s. AWB kezzil.
 
Artikelverweis 
[kētelhâke mnd. sw. m., vgl. Gallée, Vorstud. S. 173 s. v. ketilhako; mhd. Lexer keelhâke, nhd. DWB kesselhaken.
kete-hake: nom. sg. Gl 3,388,32 (clm 13090, 14. Jh.; für ketel- verschr.?).
Kesselhaken: ketehake crovwel cremacula (vgl. Mlat. Wb. II,1976 s. v. cramacula) fuscinula.]