Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
kiuuuan bis ki|zza (Bd. 5, Sp. 207 bis 208)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis kiuuuan st. v., mhd. kiuwen; ae. céowan; vgl. an. tyggja; vgl. nhd. DWB käuen (älter), kauen, mnd. kouwen, mnl. cauwen, alle sw. v. — Graff IV,534 f.
Praes.: chiuuu-: 3. sg. -it Gl 1,539,17 (M, 4 Hss., 1 Hs. -vvu-, 1 -uvu-, 1 -uuv-); inf. dat. sg. -anne 787,5; part. nom. sg. n. -entaz 663,4 (M; -uvu-); chwe: 1. sg. 3,247,61 (SH a 2); chiuv-: 3. sg. -it 1,539,18 (M); part. nom. sg. m. -enter 663,3 (M, 2 Hss., -vuen); nom. sg. n. -entaz 4 (M); -untaz 5 (M; chiuuun-); chiut: 3. sg. 539,20 (M); chuuuint: 3. pl. 799,34 (M; lat. prt.); ichvwe: 1. sg. 3,247,60 (SH a 2; kontrahiert mit dem Pron.); chuwith: 3. sg. 1,539,19 (M; zu -uw- für -iuw- vgl. Matzel § 51 b, zu -th vgl. ebda. § 81,10); chuuo: 1. sg. 3,304,17 (SH d); chiw-: dass. -o Thies, Kölner Hs. S. 175,18 (SH); -e Gl 3,247,61 (SH a 2). 326,34 (SH f); 3. sg. -it 1,539,19 (M, 2 Hss.); chiuo: 1. sg. 3,320,66 (SH e); khiuuuemes: 1. pl. conj.? 1,206,18 (K; lat. fut., s. u.). — In späten Belegen schwach flekt.: ichvwen: 1. sg. Gl 3,247,60 (SH a 2; kontrahiert mit dem Pron.); chu-: dass. -on 281,8 (SH b); -en ebda. (SH b); con: dass. ebda. (SH b); kiuun: dass. (?) 4,205,25 (sem. Trev.; zu -un vgl. Braune, Ahd. Gr.14 § 305 Anm. 5; Gallée, Vorstud. S. 176 verändert zu kiuuan).
Praet.: chou: 3. sg. Gl 2,653,26. O 2,6,26 (F). Npgl 30,11. — kou: 3. sg. O 2,6,23. 26 (PV).
chuuuin: 3. pl. conj. Gl 1,662,48 (M, 2 Hss., 1 Hs. -vu-; oder indic.?, lat. conj.); chuw-: 3. pl. -en 800,24; -in 799,33/34 (M); chuuun: dass. 662,49 (M); chu-: dass. -un 799,32 (M, 4 Hss., 1 Hs. - vn). 800,23 (2 Hss.). 2,659,36 (-vn; lat. prs.); -on 1,799,33 (M); 3. pl. conj. -in 662,48 (M; oder indic.?, lat. conj.). 800,24; chen: 3. pl. 662,50 (M); chowin: dass. 800,24.
Part. Praet.: ge-cuuuan: Gl 2,361,15.
Verschrieben: chovenz: part. prs. nom. sg. n. Gl 1,663,5 (M; zu -ov- u. zu -enz vgl. Matzel §§ 55 b. 74 c); cuchuun: 3. pl. prt. 4,309,18 (M); schowin: dass. 1,800,25.
1) (etw.) (zer-)kauen, zermalmen: khiuuuemes mosiumes mandemus com(m)edamus Gl 1,206,18. chuin [non pervenerunt usque ad pavimentum laci, donec arriperent eos lenones, et omnia ossa eorum] comminuerunt (3 Hss. -uerent) [Dan. 6,24] 662,48. chivuenter [bestia ... terribilis ... dentes ferreos habebat magnos, comedens atque] comminuens [ebda. 7,7] 663,3. chuvn commanducaverunt [linguas suas prae dolore, Apoc. 16,10] 799,32. 800,23. 4,309,18. chou [sonipes ... frena ferox spumantia] mandit [Verg., A. IV,135] 2,653,26. chuvn [alipedes ... tecti auro fulvom] mandunt [sub dentibus aurum, ebda. VII,279] 659,36. (ih) chvwen mastico 3,247,60. 281,8 (2 Hss. noch dentibus comminuo). 304,17. 320,66 (beide Belege noch dentibus comminuo). 326,34. 4,205,25. Thies, Kölner Hs. S. 175,18. er nan (d. i. Adam den Apfel) kou joh firslant O 2,6,26; Vok.Übers.: gecuuuan [cur non potius ... papare] minutum [poscis ...? Pers. 3,17] Gl 2,361,15; — in einem Bilde: chivvuit [generatio, quae pro dentibus gladios habet, et] commandit [molaribus suis, ut comedat ... pauperes ex hominibus, Prov. 30,14] Gl 1,539,17.
2) etw., jmdn. verzehren, vertilgen:
a) eigentl.: uns zi leide er nan (d. i. Adam den Apfel) kou O 2,6,23;
b) übertr.: ce zanonne ce chiuuuanne [meam quodam modo senectutem invidorum dentibus] corrodendam [exponis, Prol. in Ep. can. p. 874] Gl 1,787,5. zelvs domvs [Bd. 5, Sp. 208] tvę comedit me (diu anda dines husis chou mih innan) Npgl 30,11 (Npw ezzan).
Abl. keuua, kiuuua, -î, kio, kiuuuunga.
 
Artikelverweis 
ir-kiuuuan st. v.; vgl. frühnhd. erkäuen sw. v. (vgl. DWb. III,864).
ir-kiuuis: 2. sg. Gl 1,258,8 (K).
zermalmen, Vok.-Übers.: sciuhis kiscendis ekison irkiuuis edho forahtun terris confundis terrorem incutis vel metum (vgl. Splett, Stud. S. 387; Schenck, Ker. Gl. S. 35 setzt ir-kiwen (?) an).
 
Artikelverweis 
kiuuuî st. f.
ckivvi: nom. sg. Gl 4,168,3 (Sal. d, clm 23496, 12. Jh.).
Kieme(n), Kiefer, Kinnbacken, von Fischen: brancia ckivvi piscis.
Vgl. keuua, kiuuua, kio, kouuua.
 
Artikelverweis 
kiuuuunga st. f.; vgl. ae. céowung; vgl. nhd. (älter) DWB kauung (vgl. DWb. V,366). — Graff IV,535.
chiuvnga: acc. pl. Gl 2,420,58 (clm 14395, Gll. 11. Jh.).
Biß: chiuvnga [transmissa raptim praeda (d. i. Jonas) cassos dentium (des großen Fisches) eludit] ictus [Prud., H. ieiun. (VII) 117].
 
Artikelverweis 
kîvino mfrk. sw. m.
kiuino: nom. sg. Gl 3,458,10 (Berl. Lat. 8° 73, 11. Jh.; Wolf. Aug. 10. 3. 4°, 9. Jh., ky-). 14 (Berl. Lat. 8° 73, 11. Jh.).
Verschrieben: kuuno: nom. sg. Gl 3,458,15 (sem. Trev., 11./12. Jh.; vgl. Neuß, Stud. S. 113).
Falke, Turmfalke (? Vgl. ebda. S. 111 ff. 141): kiuino passerarius Gl 3,458,10 (1 Hs. uuîo; z. Lemmaverschiebung vgl. ebda. S. 112). erodion 15 (1 Hs. rôdilkîvino, 1 Hs. rôdêr kîvino); in der Verbindung rôdêr kîvino Turmfalke, falco tinnunculus (vgl. Suolahti, Vogeln. S. 339. 342 f.): erodion 14 (1 Hs. rôdilkîvino, 1 Hs. kîvino).
Komp. rôdilkîvino mfrk.
 
Artikelverweis 
kiwealaita Gl 1,432,39 s. gi-uuelzen.
 
Artikelverweis 
kiwoehte Gl 2,126,14 s. AWB gi-fuogen.
 
Artikelverweis 
kizaske Gl 1,265,38 (K) s. gi-tasc.
 
Artikelverweis 
kiziurnitemo Mayer, Glossen S. 85,14 s. zuuirnên.
 
Artikelverweis 
kizozhanlihemu Gl 1,279,56/57 s. AWB gi-gozzanlîh.
 
Artikelverweis 
ki|zza Gl 1,245,17 (K) s. AWB gi-nôz.