Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
kuofa bis gi-kuolen (Bd. 5, Sp. 523 bis 527)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis kuofa st. sw. f., mhd. Lexer kuofe sw. f., nhd. kufe; as. kōpa (s. u.), mnd. kôpe; vgl. mnd. kûpe, mnl. cupe, ae. cýf; aus mlat. copa neben cup(p)a, vgl. Frings, Germ. Rom. II,213 f. — Graff IV,377.
Stark: choffa: nom. sg. Gl 3,11,14 (C; lat. pl.); nom. pl. 13 (C); chopha: acc. pl. 642,18 (Sg 184, 9. Jh.). — chuoff-: acc. pl. -a Gl 2,359,4 (Sg 621, 9. Jh.); -] 4,71,50 (Sal. a 1, 15. Jh.); chuof-: dass. -a 2,16,50. 3,643,28. 4,71,49 (Sal. a 1); -] 146,27 (Sal. c, 13. Jh.; mit Rasur der Endg.); chuoua: dass. 71,48 (Sal. a 1, 4 Hss., 2 -va); chuopha: dass. 1,705,44 (M); chfa: nom. pl. Scripta phil. 1,107; acc. pl. Gl 4,71,49 (Sal. a 1); chwe: dass. 50 (Sal. a 1, 2 Hss.; zu -w- für f vgl. Braune, Ahd. Gr.14 § 139 Anm. 6). — chûfâ: nom. pl. Nb 62,15 [52,10].
cuofa: nom. pl. Gl 4,246,19; acc. pl. 2,20,33.
Schwach: chof-: acc. pl. -on Gl 2,16,51 (Sg 242, 10. Jh.); -an ebda. (Zürich C 59, 9. Jh.; zur evtl. verschr. Endg. vgl. Klein, Stud. S. 184 Anm. 12). — cuofon: acc. pl. Gl 2,16,50.
Nicht eindeutig: chopha: nom. sg. Gl 3,642,18 (Wien 1761, 10. Jh.). — chuafa: nom. sg. Gl 3,642,2 (Sg 184, 9. Jh.). — chuoffa: nom. sg. Gl 3,658,17. 4,50,59 (Sal. a 1); chff-: dass. -a ebda. (Sal. a 1); -e 3,691,12; chuof-: dass. -a 2,338,19. 3,156,30 (SH A; --). 262,3 (SH a 2; --). 642,18. 644,3 (--). 650,35. 4,50,60 (Sal. a 1, 5 Hss., 1 Hs. --); -e 3,262,3 (SH a 2; --). 667,43 (--); -] 4,138,50 (Sal. c, 13. Jh.; mit Rasur der Endg.). Meineke, Ahd. S. 30,150 (Sal. a 1, 13. Jh.); dat. pl. -on Gl 2,23,35 (2 Hss.); chuopha: nom. sg. 3,642,2; chphe: dass. 644,21. — chufa: nom. sg. Gl 3,652,35. 4,50,61 (Sal. a 1). 171,58 (Sal. d; -v-).
cuafun: dat. pl. Gl 2,23,36 (Paris Lat. 16668, 9. Jh.). — cffa: nom. sg. Gl 3,290,55 (SH b, 2 Hss.); cuof-: dass. -a 156,42 (SH A; k-). 214,21 (SH B; k-). 231,64 (SH a 2; --). 400,24 (Hildeg.; k-). 644,9 (--). 4,50,62 (Sal. a 1; --). 200,22; dat. pl. -on 2,23,35; cfa: nom. sg. 3,156,30 (SH A). 231,64 (SH a 2); cphe: dass. 373,37 (Jd). — kuf-: nom. sg. -a Gl 3,400,24 (Hildeg.). Hbr. I,342,416 (SH A); -] Gl 3,642,19 (14. Jh.).
cuopa: nom. sg. Gl 4,210,3 (sem. Trev., 11./12. Jh.). — [copon: dat. pl. Wa 24,17. 29,19 (beide Freckh., M)]. [Bd. 5, Sp. 524]
Verschrieben: chnopha: acc. pl. Gl 1,705,45 (M); hierher wohl auch: hfa: nom. sg. 3,309,71 (SH d; zu h- vgl. Braune, Ahd. Gr.14 § 144 Anm. 2).
cufpha Publ. 62,450 s. AWB kuppa.
Faß, Tonne, Bottich, größeres Gefäß, bes. für Flüssigkeiten:
a) allgemein: choffa tunnae idrias Gl 3,11,13. choffa fodarmaziu ticinne carisx 14 (zum unklaren Lat. vgl. Steinm. u. W. Grimm, Kl. Schr. S. 414—416). chfa cupus vel cupa a capiendo, id est accipiendo, aquas vel vinum, vel tunna [Hbr. I,342,414] 156,30 (im Abschn. De vasis potatoriis; 1 Hs. koph). Hbr. I,342,416. cupus vel cupa vel tunna Gl 3,214,21 (danach bodim, pfuntloch, zapfo). cupa 231,64. 642,18 (1 Hs. im Abschn. De vasis ligneis; 1 Hs. -as, 2 Hss. noch ł viros). 644,3. 21 (im Abschn. De vasis cellarii, vgl. Gl 4,637,35). 4,50,59. 138,50. Meineke, Ahd. S. 30,150. tunna Gl 3,262,3. 373,37 (darauf cupa idem; im Abschn. De rebus cellarii). 642,2 (1 Hs. im Abschn. De vasis ligneis). 643,28 (-as). 644,9. 650,35. 652,35. 658,17. 4,210,3. bubenez 3,400,24 (Hildeg., lingua ignota; danach 2 Hss. punthloch, zapfo u. 1 Hs. weiter most, win, bier). cuppa ł tunna 691,12; im antik-mythologischen Zusammenhang: nelirnetost tu na chint uuesenter . daz Pacubius poeta screib. Zuo chufa ligen folle . under Iouis turon . eina guotes . unde andera ubeles? nonne adolescentulus didicisti iacere in limine Iovis . duis pithus ton men ena (duo dolia articulus quidem unum) kakon ton de eteron elon (malum articulus autem alterum bonum) Nb 62,16 [52,10]; — mit unklarem Lat.: chfe ł potigi incuba ł dolium Gl 3,667,43 (beim lat. Lemma wurde wohl die Präp. fehlerhaft für ein Präfix gehalten). chuoua incubas 4,71,48. 146,27; — hierher auch (?): popina chvfa uł coquina Gl 4,171,58 (zum unklaren Lemmabezug vgl. popiatrulla’, Duc. 6,410b, propinatoriumcoupe’, Blaise S. 742, zum Nebeneinander von propin- u. popin- vgl. Thes. X,2,2009 f.);
b) speziell:
α) Weingefäß: in chuofon (2 Hss. ohne in) [ni fallax caupo strofas infundat aquosas, qui solet interdum mercantes fallere, limphis dum studet] in cupis [defruti perdere nectar, Aldh., De octo princ. vit. 2798] Gl 2,23,35. chuofa siue chruoc [deprome quadrimum Sabina, o Thaliarche, merum] diota (vinarium vasculum) [Hor., Carm. I,9,8] 338,19 (zur Bed. des lat. Lemmas vgl. auch Diefb., Gl. 183a). cuofa culigna 4,200,22; hierher (bei kontextgemäßer Übers.) oder entsprechend dem Glossenzushg. Badekübel (?): cupę. in quibus balneatur. cupe cuofa [zu: cupas ... cupas vinarias sirpare noli, Nonius, Comp. 83,19, oder zu: cupas et tinas ... antiquissimi in conviviis ... tinas ponebant, ... aut cupas, ebda. 544,4] 246,19 (vgl. Katara S. 193);
[β) Brau-, Bierkufe: to themo asteronhus uif gerstena malt gemelta. In natiuitate domini. et in resurrectione domini to then copon Wa 24,17. fier malt rockon [discipulis]. ende en muddi. ende fif malt to then copon 29,19; zur Bed. vgl. Amsterd. Beitr. 52,103 f. 82 f.;]
γ) als Pechkübel: chuofa [martires] in cupas [merguntur fomite farsas, in quibus atra picis massa flagraverat ardens, Aldh., De virg. 1422] Gl 2,16,50. in cuofa in cupas (ł in tunnas) [ebda.] 20,33. chuoffa [oppidani (der belagerten Stadt) autem ...] cupas [pice sebo et scindulis repletas ac deinde inmisso igne in prona praecipitant, Oros. 6,11 p. 388] 359,4; [Bd. 5, Sp. 525]
δ) beim Floßbau: chfa [namque ratem vacuae sustentant undique] cupae [Lucan 4,420] Scripta phil. 1,107;
ε) im sakralen Bereich: als Opfergefäß: chuopha [offerens ei (König Demetrius) coronam auream, et palmam, super haec et] thallos (Hss. tallis, für tallos) [, qui templi esse videbantur, 2. Macc. 14,4] Gl 1,705,44 (6 Hss. koph; zum lat. Lemma vgl. Duc. 8,24 f. s. v. tallos, Diefb., Gl. 572b s. v. tallus; zu thallusÖlbaumzweigder Ed. vgl. Duc. 8,25c s. v. talus); — als Reliquiar: cffa tumba Gl 3,290,55. 309,71; zur Bed. vgl. Niermeyer, Lex.2 S. 1367, Lexer, Hwb. 1,1662 s. v. koffe.
Komp. uuînkuofa; Abl. kuofelîn mhd.
Vgl. koph; kôpanband as.

[Woitkowitz]


 
Artikelverweis kuofelîn mhd. st. n., nhd. dial. bair. küefflein, küeffl Schm. 1,1230; vgl. mnd. kpken, mnl. cupekijn.
cfelen: nom. pl. Gl 3,373,39 (Jd).
kleine Kufe, kleines Faß: tunniles (im Abschn. De rebus cellarii).
 
Artikelverweis 
kuohhil st. n., mhd. Lexer küechel, nhd. küchel n. m.; ae. cécil (vgl. Bosw.-T., Suppl. S. 120), cicel m. — Graff IV,360.
chuchel: nom. sg. Gl 4,214,7 (2 Hss.); acc. pl. 103,48/49 (Sal. a 1).
Backwerk aus Mehl:
a) Fladen: chuchel tortas Gl 4,103,48/49 (6 Hss. kuohho ł flado, 3 Hss. nur kuohho);
b) längliches Brot, Striezel: chuchel coliphia Gl 4,214,7 (zum lat. Lemma vgl. Mlat. Wb. II,901,8 ff.).
Vgl. kuohhilo.
 
Artikelverweis 
kuohhilîn st. n., mhd. Lexer küechelîn, nhd. küchlein; as. kō- kilīn (vgl. Holthausen, As. Wb. S. 42), mnd. kkelîn s. v. kôke. — Graff IV,360.
chch-elin: nom. sg. Gl 3,253,18 (SH a 2); chch-: dass. 4,217,21; chvch-: dass. 3,253,18 (SH a 2). 616,28; nom. pl. 153,37 (SH A; -u-). — kuochelin: nom. pl. Hbr. I,336,312 (SH A); cchelen: dass. Gl 3,372,55 (Jd); kchel-in: dass. 153,38/39 (SH A). gen. pl. -]e Beitr. 73,256,1; -iv: nom. pl. Gl 3,153,38 (SH A); kuch-iliu: dass. 37 (SH A; c-); -elin: nom. sg. 401,16 (Hildeg., 2 Hss.); nom. pl. 153,38 (SH A; -v-). 213,36 (SH B).
Backwerk, Speise aus Mehl:
a) (in einer Pfanne) gebackener Teigfladen: chuchelin dulcia dicuntur quaedam genera pistorii operis, melle conspersa ... frixillae [Hbr. I,336,312] Gl 3,153,37. Hbr. I,336,312. Gl 3,213,36. crispellae 372,55 (darauf pistes idem. pistellae idem, Steinm.). kcheline [pro signo] crispellarum [vel frigdolarum, cum pugno accipe crines, quasi cupias eos ita crispos facere, Wilh., Const. Hirs. 1,9, PL 150,943 A] Beitr. 73,256,1 (im Abschn. über die Zeichensprache der Mönche beim Schweigegebot; zum lat. Lemma vgl. Mlat. Wb. II,2023); hierher vielleicht auch: kuchelin cauizeil Gl 3,401,16 (Hildeg., lingua ignota; zwischen flado u. krâphilîn);
b) Kloß aus Mehlteig, Brötchen (?): chchelin pastillus Gl 3,253,18 (1 Hs. chelinch ł phanzelt). 4,217,21; hierher wohl auch: chvchelin paxillus (aus panis paximacius (vgl. Habel Sp. 278) u. pastillus entstellt?) 3,616,28.
Komp. phankuohhilîn, kêsikôkilîn as.; vgl. AWB kuohhil.
 
Artikelverweis 
? kuohhiling st. m.
Verschrieben: chelinch: nom. sg. Gl 3,253,19 (SH a 2, Wien 160, 12. Jh.; Parallelhss. kuohhilîn). [Bd. 5, Sp. 526]
Kloß (oder Fladen?) aus Mehlteig: chelinch ł phanzelt pastillus (2 Hss. kuohhilîn).
 
Artikelverweis 
kuohhilo sw. m.
cuochilo: nom. sg. Gl 5,41,11 (Trier 40, 11. Jh.).
Kügelchen aus Mehlteig (mit einem Arzneimittel versetzt (?); in einem Kräuterglossar)?: pastillus.
Komp. phankuohhilo; vgl. AWB kuohhil.
 
Artikelverweis 
kuohho1 sw. m., mhd. Lexer kuoche, nhd. kuche (älter), kuchen; mnd. kôke, mnl. coeke. — Graff IV,360.
chcchen: acc. pl. Gl 4,103,46 (Sal. a 1); chuoch-: nom. sg. -e 3,153,26 (SH A; --); acc. sg. -en 411,15 [HD 2,96] (--); acc. pl. -un 2,17,4. 4,103,43 (Sal. a 1; --). 163,23 (Sal. c; --); -in 103,43 (Sal. a 1); chch-: nom. sg. -o 3,153,25 (SH A; über -o von jüngerer Hand -e); acc. pl. -en 4,103,45 (Sal. a 1); -in 48 (Sal. a 1); chvechen: dass. 46 (Sal. a 1); chuchan: dass. 47 (Sal. a 1).
kuoch-: nom. sg. -o Gl 3,153,27 (SH A, 2 Hss., 1 Hs. --). Hbr. I,335,306 (SH A; --). Gl 3,213,33 (SH B; --); acc. pl. 2,17,5 (c-); -on 20,61 (c-); 4,103,44 (Sal. a 1, Ink., 15. Jh.); kuchī: dass. 48 (Sal. a 1, 15. Jh.); kocho: nom. sg. 3,153,28 (SH A). 717,63 (c-).
Verstümmelt: c..: acc. pl. Gl 1,354,10 (l. cuohun? Vgl. Steinm., Anm. z. St. u. Beitr. (Halle) 85,81; Würzb., Mp. th. f. 3, 9. Jh.).
Backwerk, Fladen: cuohun lagana [azyma oleo lita, Lev. 2,4] Gl 1,354,10. chuochun ł fladun [Punica mela vident ..., botros et ficos et plures ordine] tortas [Aldh., De virg. 1597] 2,17,4 (1 Hs. nur kuohho, 2 Hss. brezzita). 20,61. chcho ł ringila ł stechilinc torta 3,153,25. Hbr. I,335,306. kcho vel flekkelin torta Gl 3,213,33. chchen ł vochezen tortam 411,15 [HD 2,96] (in lat. Text, vgl. Num. 6,19). cocho tortellus ł libum ł collirio (i. e. collirida) ł paniculus 717,63. chchun ł fladun tortas 4,103,43 (3 Hss. nur kuohho, 1 Hs. kuohhil). 163,23.
Komp. [h]nuzzikuohho, phankuohho; Abl. kuohhilîn, ?kuohhiling; vgl. AWB kuohhil, AWB kuohhilo.
Vgl. ZsfVkde. 56,20—40.
 
Artikelverweis 
-kuohho2 vgl. slitokuohho.
 
Artikelverweis 
kuol Gl 2,391,4 s. AWB guollîhhî.
 
Artikelverweis 
kuolen sw. v., mhd. Lexer küelen, nhd. DWB kühlen; mnd. klen, mnl. coelen; afries. kēla; ae. clan (vgl. Holthausen, Ae. et. Wb. S. 56); an. kœla. — Graff IV,380.
chual-: 2. sg. -ist OF 2,9,92; 2. sg. conj. -es Gl 1,566,37 (M, 2 Hss.). — chuol-: 2. sg. -ist Npw 139,8; -est Np ebda.; 2. sg. conj. -est Gl 1,566,36 (M); chuolles: dass. 35 (M, 4 Hss.; zur Geminate -ll- vgl. Schatz, Abair. Gr. § 83); gichlit: part. prt. 516,24 (M). — chuel-: 2. sg. conj. -es Gl 1,566,36 (M; -v-); inf. -in Nk 467,11 [112,14]; ki-: part. prt. -et Gl 1,516,25 (M; -v-). — chuiles: 2. sg. conj. Gl 1,566,37 (M).
kualist: 2. sg. OPV 2,9,92. — kuelen: inf. OPV 4,23,14. — kulen: inf. OF 4,23,14 (zu -u- vgl. Kelle 2,460).
jmdn., etw. (ab-)kühlen:
a) eigentl.: uuarmin unde chuelin sint uuideruuartig . so sint ouh uuarmen unde chalten calefacere enim ad frigidum facere contrarium est . et calidum fieri ad frigidum fieri Nk 467,11 [112,14]; in einem Bilde: in temptatione bescatetost tu min houbet . daz ih fore hizzo neirlage . also die irligent . dero hizza du nechuolest NpNpw 139,8; — Vok.-Übers.: chuolles [non] ventiles [te in omnem ventum, et non eas in omnem viam, Eccli. [Bd. 5, Sp. 527] 5,11] Gl 1,566,35 (1 Hs. koufen, 1 firkoufen, beide lat. vendere);
b) übertr. auf seelische Regungen u. Zustände:
α) erquicken: gichlit wrde [remitte mihi, ut] refrigerer [prius quam abeam, et amplius non ero, Ps. 38,14] Gl 1,516,24 (5 Hss. irkuolen, 8 gikuolên); refl.: thaz giscrip in rihti irfulli thu io mit mahti: so kualist thu thih ofto mit brunnen redihafto O 2,9,92;
β) (die Erregung) mäßigen: nu man imo (Jesus) sulih (die Geißelung) duat, nu lazet kuelen iu thaz muat O 4,23,14.
 
Artikelverweis 
gi-kuolen sw. v., mhd. Lexer geküelen; mnl. gecoelen; ae. geclan. — Graff IV,380 f.
ki-chual-: 3. sg. prt. -ta Gl 1,542,53 (Rb); gi-: 1. sg. conj. -e OF 2,14,16; 3. pl. conj. prt. -tin 3,18,71. — gichuol-: inf. gen. sg. -annes Gl 1,700,60 (M); -chuollannes: dass. 59 (M, 3 Hss.; zur Geminate -ll- vgl. Schatz, Abair. Gr. § 83).
gi-kual-: 1. sg. conj. -e OPV 2,14,16; 3. pl. conj. prt. -tin 3,18,71. — gi-cuole: 3. sg. conj. T 107,2.
jmdn., etw. (ab-)kühlen:
a) eigentl.: gichuollannes [itaque Ptolomeus in quodam atrio positum quasi] refrigerandi [gratia, regem adiit, 2. Macc. 4,46] Gl 1,700,59. senti Lazarum, thaz her dunco thaz lezzista teil sines fingares in uuazzar, thaz her gicuole mina zungun ut refrigeret linguam meam T 107,2; refl.: gib mir thes drinkannes ..., thaz ih mih nu gikuale O 2,14,16;
b) übertr. auf seelische Regungen u. Zustände:
α) erquicken: kichualta [erudi filium tuum, et] refrigerabit (Hs. refrigeravit) [te, et dabit delicias animae tuae, Prov. 29,17] Gl 1,542,53;
β) (die Erregung) mäßigen: namun sie tho steina ... thaz sie gikualtin in thaz muat, so man in fiante duat O 3,18,71.

 

kuofa
 a) allgemein: choffa tunnae idrias Gl 3,11,13. choffa fodarmaziu ticinne carisx 14 (zum unklaren Lat. vgl. Steinm. u. W. Grimm, Kl. Schr. S. 414—416). chfa cupus vel cupa a capiendo, id est accipiendo, aquas vel
 b) speziell:
 α) Weingefäß: in chuofon (2 Hss. ohne in) [ni fallax caupo strofas infundat aquosas, qui solet interdum mercantes fallere, limphis dum studet] in cupis [defruti perdere nectar, Aldh., De octo princ. vit. 2798] Gl 2,23,35.
 [β) Brau-, Bierkufe: to themo asteronhus uif gerstena malt gemelta. In natiuitate domini. et in resurrectione domini to then copon Wa 24,17. fier malt rockon [discipulis]. ende en muddi. ende fif malt to
 γ) als Pechkübel: chuofa [martires] in cupas [merguntur fomite farsas, in quibus atra picis massa flagraverat ardens, Aldh., De virg. 1422] Gl 2,16,50. in cuofa in cupas (ł in tunnas) [ebda.]
 δ) beim Floßbau: chfa [namque ratem vacuae sustentant undique] cupae [Lucan 4,420] Scripta phil. 1,107;
 ε) im sakralen Bereich: als Opfergefäß: chuopha [offerens ei (König Demetrius) coronam auream, et palmam, super haec et] thallos (Hss. tallis, für tallos) [, qui templi esse videbantur, 2. Macc. 14,4
 
kuohhil
 a) Fladen: chuchel tortas Gl 4,103,48/49 (6 Hss. kuohho ł flado, 3 Hss. nur kuohho);
 b) längliches Brot, Striezel: chuchel coliphia Gl 4,214,7 (zum lat. Lemma vgl. Mlat. Wb. II,901,8 ff.).
 
kuohhilîn
 a) (in einer Pfanne) gebackener Teigfladen: chuchelin dulcia dicuntur quaedam genera pistorii operis, melle conspersa ... frixillae [Hbr. I,336,312] Gl 3,153,37. Hbr. I,336,312. Gl 3,213,36. crispellae 372,55 (darauf pistes idem.
 b) Kloß aus Mehlteig, Brötchen (?): chchelin pastillus Gl 3,253,18 (1 Hs. chelinch ł phanzelt). 4,217,21; hierher wohl auch: chvchelin paxillus (aus panis paximacius (vgl. Habel Sp. 278) u. pastillus entstellt?
 
kuolen
 a) eigentl.: uuarmin unde chuelin sint uuideruuartig . so sint ouh uuarmen unde chalten calefacere enim ad frigidum facere contrarium est . et calidum fieri ad frigidum fieri Nk 467,11 [112,14]; in einem Bilde: in temptatione
 b) übertr. auf seelische Regungen u. Zustände:
 α) erquicken: gichlit wrde [remitte mihi, ut] refrigerer [prius quam abeam, et amplius non ero, Ps. 38,14] Gl 1,516,24 (5 Hss. irkuolen, 8 gikuolên); refl.: thaz giscrip in rihti irfulli thu io mit mahti: so
 β) (die Erregung) mäßigen: nu man imo (Jesus) sulih (die Geißelung) duat, nu lazet kuelen iu thaz muat O 4,23,14.
 
gi-kuolen
 a) eigentl.: gichuollannes [itaque Ptolomeus in quodam atrio positum quasi] refrigerandi [gratia, regem adiit, 2. Macc. 4,46] Gl 1,700,59. senti Lazarum, thaz her dunco thaz lezzista teil sines fingares in uuazzar, thaz her gicuole mina
 b) übertr. auf seelische Regungen u. Zustände:
 α) erquicken: kichualta [erudi filium tuum, et] refrigerabit (Hs. refrigeravit) [te, et dabit delicias animae tuae, Prov. 29,17] Gl 1,542,53;
 β) (die Erregung) mäßigen: namun sie tho steina ... thaz sie gikualtin in thaz muat, so man in fiante duat O 3,18,71.