Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
qualm bis quâtezzen (Bd. 7, Sp. 352 bis 354)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis qualm st. m., mhd. Lexer qualm, nhd. dial. thür. qualm Thür. Wb. 4,1341; as. qualm n., mnl. qualm m.; ae. cwealm m. n. — Graff IV,654.
chuualm: acc. sg. Mayer, Glossen S. 80,12 (clm 6305, Gll. 9. oder 10. Jh.?); chualm-: dat. sg. -e Gl 2,229,9 (S. Flor. III 222 B, Gll. 9. Jh. (?), Wien 949, 9. Jh.); acc. sg. -] 103,30 (3 Hss., darunter clm 14747. clm 19417, beide 9. Jh.). quhalm: nom. sg. I 25,16 (zu quh- vgl. Ausg. Hench S. 91).
Verschrieben: chualin: acc. sg. Gl 2,118,32 (M; -in wohl für m, vgl. Steinm., Beitr. S. 4).
Tötung, Vernichtung: freisun odo chualm [pro quare confirmandum est in hac sancta synodo, ut ... propter causas ecclesiasticas, quae ad] perniciem [plebium saepe veterascunt, singulis quibusque annis concilium convocetur, Conc. Carth. XVIII p. 146] Gl 2,103,30. 118,32. chualme [qui (die, die nichts abgeben wollen) cum accepta (munera dei) non tribuunt, in proximorum] nece [grassantur, Greg., Cura 3,21 p. 66] 229,9. chuualm [intellegimus non solum Herodem sed et sacerdotes et scribas eo tempore] necem [domini fuisse meditatos, Hier. in Matth. 2,20, CCSL 77,15,194] Mayer, Glossen S. 80,12. dhar (im Buch Daniel) ist auh offanliihhost chisaghet, huueo dhero Iudeo quhalm after Christes chiburdi ioh after sineru martyru quheman scoldi post adventum eius et post mortem futura Iudaeorum excidia ibi certissime manifestantur I 25,16.
Vgl. quelmida, quelmiunga as.
 
Artikelverweis 
bi-quâmi adj., mhd. bequæme, nhd. bequem; mnd. bequême, -quâme, mnl. bequame; afries. biquām; vgl. ae. gecwéme, an. kvæmr. — Graff IV,672.
bi-quami: Grdf. O 4,7,64.
passend, angemessen: sageta er tho then liobon fon then zehen thiornon bilidi biquami joh tharazua gizami.
Abl. biquâmo; vgl. unbiquâmi.
 
Artikelverweis 
bi-quâmo adv., mhd. Lexer bequâme, -kôme, nhd. bequem; mnd. bequâme (vgl. Lasch-Borchling, Mnd. Hwb. 1,211 s. v. bequême), mnl. bequame; vgl. ae. gecwéme adv.? (vgl. Bosw.-T., Suppl. S. 307). — Graff IV,672.
be-châmost: superl. Nk 430,5/6 [73,15].
auf mühelose Art u. Weise: nu ... skepfet man bechamost namen . tien er uore geskafen neuuas sic autem facilius fortasse sumitur nomen . quibus non est positum.
Vgl. unbiquâmo.
 
Artikelverweis 
quappa sw. f., quappo sw. m., mhd. quap(p)e, nhd. DWB quappe; mnd. mnl. quappe. — Graff IV,355. 632. [Bd. 7, Sp. 353]
Alle Belege im Nom. Sing.; das Fehlen des Labiovelars ist am ehesten als lautliche Anlehnung an lat. capito zu erklären, vgl. Lühr, Expressivität S. 276 ff. u. Kluge, Et. Wb.25 S. 736; zu -pp- vgl. Franck, Afrk. Gr.2 § 80.
Schwaches Fem.: cappa: Gl 3,459,36 (Paris Lat. 9344, Gll. 10./11. u. 11. Jh.). — quappa: Gl 3,459,35 (Wolf. Aug. 10. 3. 4°, Gll. 9. oder 10. Jh.). 4,198,20 (sem. Trev.).
Schwaches Mask.: chapo: Gl 4,183,12 (Melk K 51, 14. Jh.); capo: 3,361,49 (Adm. 249, Gll. 13. Jh.?). — quappo: Gl 3,720,52 (Berl. Lat. fol. 735, 12. Jh.). Sprachwiss. 39,416,2 (Oxf. Auct. T. 1. 26, Gll. 9. u. 10. Jh.); hierher wohl auch: ppe: Gl 4,177,20 (Berl. Lat. fol. 735, 12. Jh., vgl. Gl 3,720,52 in ders. Hs.).
Schwaches Fem. oder schwaches Mask. (in Hss. des 12.—14. Jhs.): chap-: -e Gl 3,456,30; -] 46,37 (Melk K 51, 14. Jh.; cha-); capp: 4,183,12 (Wien 1325, 14. Jh.; verschr.?); kabe: 3,47 Anm. 9 (clm 614, 13. Jh.).
Verschrieben (?): quappiia: Gl 3,459,35 (Berl. Lat. 8° 73, 11. Jh.).
1) Fisch mit breitem Kopf, Aalquappe, Lota lota L. (vgl. Brehm, Fische S. 567 ff.): capo capito (vgl. Mlat. Wb. II,229,12 ff.) Gl 3,361,49. 456,30. capito piscis 4,183,12. capedo 3,459,35 (am Ende eines Glossars mit Vogelbez.; zum lat. Lemma vgl. Mlat. Wb. a. a. O. s. v. capito). 720,52. 4,198,20. capedo. intervallum ł piscis 177,20 (zum lat. Lemma s. o.; zu capedoZwischenraumvgl. Mlat. Wb. II,200). capito est piscis quem quappo et rugolf vocamus [vielleicht zu: gungrum pro gongrum, Prisc., Inst. II,27,20, oder zu: robor roboris, ebda. 26,36] Sprachwiss. 39,416,2.
2) Bez. für einen am Grunde lebenden Fisch, Gründling, Gobio fluviatilis L. (vgl. Brehm a. a. O. S. 175 ff.), mit unsicherer Zuordnung: Steinbeißer, Dorngründel, Cobitis taenia L. (? Vgl. Brehm a. a. O. S. 211 f.): kabe gobius (vgl. Mlat. Wb. IV,751,51 ff. s. v. gobio) Gl 3,47 Anm. 9; hierher auch (?): chap saxatilis (vgl. Diefb., Gl. S. 514b) 46,37 (andere Hss. gruntila, steinbît).
Vgl. Neuß, Stud. S. 120 f.
 
Artikelverweis 
quappiia Gl 3,459,35 s. AWB quappa.
 
Artikelverweis 
quappo s. AWB quappa.
 
Artikelverweis 
quartire, -es S 168,25. Npw 28,1 s. AWB kortar.
 
Artikelverweis 
quât st. n., mhd. quât, kât, kôt, nhd. DWB kot m.; mnd. quât, mnl. quaet; afries. quād, quēd; ae. cwéad. — Graff IV,365 s. v. AWB chot.
Alle Belege im Nom. Sing.
chat: Gl 1,660,51 (M, clm 19440, 10./11. Jh.); chot: 4,50,12 (Sal. a1). — quat: Gl 3,504,1 (Mülinensche Rolle, Gll. 11./12. Jh.?); kot: 4,133,45 (Sal. c). — cvat: Gl 3,603,47 (Mülinensche Rolle, Gll. 11./12. Jh.?).
1) Kot, Dung, Mist: quat megitum Gl 3,504,1 (zum lat. Lemma, wohl Weiterbildg. zu lat. meiereurinieren’, vgl. OLD II,1092b, Thes. VIII,604 f. s. v. meio). chot crea (sc. screa, vgl. Georges, Handwb.11 2,2541) stercus. spurcicia 4,50,12 (vgl. noch CGL VI,284, Gl 5,107,5). mist kot carca (l. cacca, Steinm.) stercus 133,45 (zu lat. carca vgl. noch mist carca (sc. carfa (?), Steinm.) Gl 3,231,69); hierher auch (?): cvat stercus 3,603,47 (zwischen Pflanzenbez.).
2) (stark übelriechende) Flüssigkeit (?): olitreestir . i. palgi, dazu als Randgl. von anderer Hand chat chernilin olei [non cessabant ... ministri regis succendere fornacem,] naphtha [, et stuppa, et pice, et malleolis, Dan. [Bd. 7, Sp. 354] 3,46] Gl 1,660,51 (vgl. genus fomenti, Davids, Bibelgl. S. 316,1286; 5 Hss. nur olitrestir); zu lat. naphthaentzündbares Erdharz, -pechvgl. Sleumer S. 537 u. DML VII,1884a.
Abl. ?quâtezzen.
Vgl. Tiefenbach, Mist S. 45—54.
 
Artikelverweis 
quatala Gl 3,458,34 s. AWB quahtila.
 
Artikelverweis 
quater s. AWB quat(t)er.
 
Artikelverweis 
? quâtezzen sw. v. — Graff IV,365.
chotezzentiu: part. prs. nom. sg. f. Gl 2,221,17 (clm 18550,1, 9. Jh.; zur Entlabialisierung u. zur Umfärbung von -â- zu ô vgl. Paul, Mhd. Gr.25 §§ L 85. 24.).
sich beschmutzen: chotezzentiu [quia necesse est ut esse munda studeat manus, quae diluere sordes curat; ne tacta quaeque deterius inquinet, si sordida] insequens [lutum tenet, Greg., Cura 2,2 p. 13].