Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
quedilla bis quekilîk (Bd. 7, Sp. 481 bis 484)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis quedilla (st. sw.?) f., nhd. dial. rhein. quedel Rhein. Wb. 6,1322; vgl. nhd. DWB quaddel, mnl. quadele f. — Graff IV,650.
chuadilla: nom. sg. Gl 3,5,23 (Voc.); chuedill-: dass. -a 1,349,19 (M); gen. pl. -ono 350,30 (M). — qhuedilla: nom. sg. Gl 1,287,73 (Rd; zu qhu- vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 144); qued-illa: dass. ebda. (Jb); -el: dass. 3,52,62 (13./14. Jh.).
Hierher wohl auch (s. u.): quedillono: gen. pl. Gl 1,344,14.
Pustel, Hautbläschen: qhuedilla [homo, in cuius cute et carne ortus fuerit diversus color sive] pustula [... adducetur ad Aaron sacerdotem, Lev. 13,2] Gl 1,287,73, z. gl. St. ancvueizo ł chuedilla 349,19 (3 Hss. nur anguueizo, 10 nur anguueiz). ancvueizono chuedillono [ista est lex omnis leprae et percussurae, ... cicatricis et erumpentium] papularum [ebda. 14,56] 350,30 (Parallelhss. nur anguueiz, anguueizo). chuadilla ucatrix 3,5,23 (lat. Lemma unsicher, vielleicht auch cicatrix oder varix, vgl. Steinm. z. St.). pustula 52,62 (davor warze ernia); — hierher wohl auch: papillarum (Verschr. für papularum?) scabearum iđ quedillono [zu Lev. 14,56, s. o.] Gl 1,344,14; Ahd. Wb. 1,1487 s. v. bl(l)a, bûilla (?) st. sw. f. erwägt dagegen entweder Verschr. von puillono (vgl. in ders. Hs. auch die Gl. puilla papula Gl 1,344,16 z. gl. St.) oder Vok.-Übers. von papillarum durch dillono, formenkongruenter Gen. Plur. von tila, tilli ‘Brustwarze’ (vgl. Gl.-Wb. S. 625, Riecke, Med. Fachspr. 2,247 s. v. tila); vgl. außerdem CCCM 189 A,323,130, wonach que von quedillono zum lat. Scholion gehört.
Vgl. quiti2.
Vgl. Höfler, Krankheitsn. S. 485, Riecke a. a. O. S. 377 f.
 
Artikelverweis 
quedilôn sw. v. (vgl. Raven II,75); mnd. quedelen (vgl. Schiller-Lübben 3,400), mnl. quedelen.
Verstümmelt: chedi . ota: 3. sg. prt. Gl 1,405,45 (clm 19440, 11. Jh.; aus geheimschr. chfdk . pta, zwischen -k- u. -p- undeutliches l, aus u korr., vgl. Steinm.).
weissagen: chedilota [invasit spiritus dei malus Saul, et] prophetabat (Hs. -vit) [in medio domus suae, 1. Reg. 18,10].
Vgl. quatilôn, quitilôn.
 
Artikelverweis 
in(t)-quedunga st. f. — Graff IV,649.
in-chedunga: nom. sg. Nc 826,6 [145,16/17]; en-: dass. 778,26. 781,18 [95,20. 98,18].
inchedungun Gl 2,702,34 s. in(t)-quetunga.
in der Musik: proportionale Entsprechung: tero fierdun suegelun enchedunga an dero organun ... machot io dia consonantiam . diu diatesseron heizet Nc 778,26 [95,20]. tonus liutet ticchor an demo sange . danne semitonium . alde dehein ander enchedunga qui . s. tonus . est consonae unitatis . i . perfectae armoniae continua modulatio 781,18 [98,18]; ferner: 826,6 [145,16/17].
Vgl. in(t)quetanî, in(t)quetunga.
 
Artikelverweis 
queh s. AWB quec.
 
Artikelverweis 
quehbrunno s. AWB quecbrunno.
 
Artikelverweis 
quehsil(a)bar s. AWB quecsil(a)bar.
 
Artikelverweis 
quec, queh, quic adj. (zu -h neben -c vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 225, Braune, Ahd. Gr.15 §§ 96 Anm. 5, 145 [Bd. 7, Sp. 482] Anm. 6 u. Heidermanns, Primäradj. S. 353), mhd. quec, kec, nhd. DWB keck, dial. schweiz. chech, chitt Schweiz. Id. 3,120 ff. 567, rhein. queck Rhein. Wb. 6,1316; as. quik, mnd. kek, mnl. quic, -quec; afries. quik; ae. cwic; an. kvikr, kykr; vgl. got. quis. — Graff IV,632 f.
Bei den Schreibungen mit inlautendem -ch-, die durchweg ins Obd. fallen, muß die Entscheidung zwischen Affrikate und Frikativ meist offenbleiben (vgl. Reiffenstein, DWEB 2,328 f.). Weil die eindeutigen Graphien überwiegend auf Geminate bzw. Affrikate weisen, werden hier die Zweifelsfälle ebenso gewertet. -ch- in chechên Np 121,3 ist als Frikativ eingestuft, da Np für Affrikate fast immer cch schreibt (vgl. Pestalozzi, Beitr. 41,144 f. u. Schatz a. a. O. §§ 223. 225).
chvechaz: nom. sg. n. Gl 1,349,29 (M; -v- aus u korr.); checchemo: dat. sg. n. Nb 272,20/21 [211,26]; checha: acc. pl. m. Gl 2,568,27; choch- (zu -o- vgl. Braune a. a. O. § 107 Anm. 2): nom. pl. m. -e Npw 45,5; dat. pl. -in 121,3; cheg: Grdf. Nc 780,29 [98,3] (-g aus t korr.). — qhuekhe: acc. pl. m. S 27,14 (Patern.); qhuec: Grdf. Gl 1,275,40 (Jb-Rd); nom. sg. n. -]az 40/41 (Rd); quueches: gen. sg. n. 2,176,36 (clm 6277, Hs. 9. Jh.; lat. nom. sg.); quecch-: nom. sg. m. -ar 416,48 (zu -ar vgl. Schatz, Abair. Gr. § 117a); nom. sg. n. -az 1,275,41 (Jb); -ez 349,31 (M); dat. pl. -em S 30,53 (Wk.; -ē); -en 71,86 (Musp.; -kkh-, vgl. dazu Braune a. a. O. § 144 Anm. 1); -an Gl 2,418,34 (zu -an vgl. a. a. O. §§ 58 Anm. 3 u. 248 Anm. 11); quekk-: nom. sg. n. -az 1,349,30 (M; -cc-); gen. pl. -on WC 71,2 [139,10]; -en WA 71,2; superl. gen. sg. f. -eston WC 80,3 [153,25]; -estan WA 80,3; acc. sg. f. -eston W 91,1 [169,8]; quegchaz: nom. sg. n. O 2,1,43 (F; zu -gch- vgl. Kelle 1,523); quegkaz: dass. ebda. (PV; zu -gk- vgl. Braune a. a. O. § 143 Anm. 1); quech-: nom. sg. m. -er Gl 3,18,7; nom. sg. f. -iu 8 (beide Sg 242, 10. Jh.; -ch- wohl Affrikate, vgl. samiquec 12); nom. sg. n. -az 1,349,29 (M, 3 Hss.); nom. pl. m. -e O 4,26,18 (F); quek: Grdf. 3,24,101 (PV); nom. sg. n. -]iz Gl 1,349,32 (M, 2 Hss.; -c-); gen. sg. n. -]es Ol 68; nom. pl. m. -] O 4,26,18 (PV).
chechên: dat. pl. Np 121,3 (zu -ch- s. o.). — queh: Grdf. F 27,26; quehhes: gen. sg. m. 38,2. 8. 39,9.
quihc: Grdf. Sprachwiss. 37,408,2 (clm 14179, Hs. 9. Jh.; zu -hc für Affrikate vgl. Braune a. a. O. § 144 Anm. 3); quicca: nom. pl. n. Pw 67,11 = Gl L 397 (zur Best. als Plur. vgl. Borgeld § 167 S. 89).
Verschrieben: uuerk: Grdf. O 3,24,101 (F); verstümmelt: que ..: gen. sg. m. F 38,21 (Ausg. quehhes).
1) lebend, lebendig, auch von Sachl. u. Abstr.:
a) (körperlich) lebendig (Gegensatz: tot): quecher vivus Gl 3,18,7. 8. du bist Xpīst quehhes gotes sunu tu es Christus filius dei vivi F 38,2. 8. 21, ähnl. 39,9 (vivus). wurtun tote man ... queke sines (Gottes) wortes O 4,26,18. ouget uns ouh septenarium perfectum . diu cheg uuerdenta mennisgheit tes sibendes manodes . in der muoter vuumbo intraque latebras uteri septimo mense absoluta . i. vivificata mortalitas Nc 780,29 [98,3]; in einem Bilde: daz ist diu himilsca Ierusalem . diu in burge uuis kezimberot uuirt . uzer chechen . unde geislichen steinen [vgl. aedificatur plane, quae cotidie usque ad mundi consummationem vivis lapidibus spiritali operatione construitur, id est, confessoribus, martyribus et qui domino sincera mente devoti sunt, Cass.] NpNpw 121,3; in der Verbindung quic fê aostndfrk. (vgl. an. kvikfé n., Fritzner 2,375): lebender Besitz, Vieh (bildl. für das Volk Israel): quicca fe thina [Bd. 7, Sp. 483] (sc. Gottes) uuonun sulun an iro (erui) animalia tua habitabunt in ea (hereditate) Pw 67,11; — substant.: als Mask.: lebender Mensch, in der Verbindung quecke inti tôte/tôte inti quecke die Lebenden u. die Toten: sizit az zesuun cotes fateres almahtikin, dhana chuumftic ist sonen qhuekhe enti tote S 27,14. thanan quęmendi ci ardeilenne quecchem endi doodem 30,53. denne der gisizzit, der dar suonnan scal enti arteillan scal toten enti quekkhen 71,86; als Neutr.: das Lebendige: quueches [si enim quod mortuum in nobis est, ad vitam non accenditur, hoc etiam extinguitur, quod quasi adhuc] vivum [tenetur, Greg., Cura 3,34 p. 94] Gl 2,176,36;
b) geistig: wirksam, präsent: queh ist kauuisso gotes uuort vivus est enim dei sermo et efficax et penetrabilior omni gladio F 27,26. iz (die Schöpfung) was in imo io quegkaz joh filu libhaftaz [vgl. id est ... omne hoc in spiritali factoris ratione quasi semper vixerat et vivit, Alc.] O 2,1,43.
2) voller (Lebens-)Kraft:
a) von Personen (bzw. deren Gliedern u. Geist): lebenskräftig: checha [natalibus horis totum hominem et] calidos [a matre amplectimur artus, Prud., Psych. 217] Gl 2,568,27 (in interpretierender Übers., vgl. et adhuc a matre rubentem, PL 60,40 Anm. z. St.). quek ward sar imo (Lazarus) thaz muat, joh fon themo grabe irstuant [vgl. statim prodiit qui fuerat mortuus, Joh. 11,43] O 3,24,101; rege, feurig: (Ludwig) ist ellenes guates joh wola quekes muates Ol 68;
b) von Pflanzen: frisch: mine hente troffezoton mirron, unte mine uingera uuurden uol dero quekkeston mirron manus meae stillaverunt myrrham, et digiti mei pleni myrrha probatissima [Cant. 5,5] W 80,3 [153,25]. sine lefsa sint lilion, die de quekkeston mirron troffezent labia eius lilia distillantia myrrham primam [ebda. 13] 91,1 [169,8];
c) von Sachl.:
α) von Wasser: kräftig fließend, frisch sprudelnd: quecchan vrspringin fliozanten [illic purpureis tecta rosariis omnis fragrat humus calthaque pinguia et molles violas et tenues crocos fundit fonticulis uda] fugacibus [Prud., H. ad inc. luc. (V) 116] Gl 2,418,34 (1 Hs. rinnilîn). dero (Wasser) getrunchen die poton so uilo, daz fone iro uuambon fluzen choche prunnen allen iro fernemaren ze seti [vgl. qui credit in me, flumina aquae vivae fluent de ventre eius, Aug., En. = Joh. 7,38] Npw 45,5 (Np quecbrunno). du bist gartbrunno, du bist puzza dero quekkon uuazzero fons hortorum, puteus aquarum viventium [Cant. 4,15] W 71,2 [139,10];
β) von Feuer: kräftig brennend, munter: quecchar vivax [flamma (einer Öllampe) viget, Prud., H. ad inc. luc. (V) 17] Gl 2,416,48 (wohl zu mitgedachtem Bezugsnomen loug st. m.). noh iro (der Fragen) nehein mez neuuirt . sie neuuerden beduungen mit checchemo fiure des sinnes nec ullus fuerit modus . nisi quis eas vivacissimo mentis igne coerceat Nb 272,20/21 [211,26];
γ) von Fleisch: frisch, roh: qhuec mardaro fleisc qhuecaz [cumque color albus in cute fuerit ..., ipsa quoque] caro viva (Hs. -o) [apparuerit: Lepra vetustissima iudicabitur, Lev. 13,10] Gl 1,275,40 (erster Teil der Glossierung unklar, vgl. Ahd. Wb. 6,275 s. v. mardaro). quechaz fleisc caro viva [ebda.] 349,29.
3) wiederbelebt, zu neuer Geltung gebracht (von Abstraktem): quihc [nihilominus tamen doctrina sua] rediviva [semper populi conpressere peccata, Prol. [Bd. 7, Sp. 484] in Ep. Pauli, Fischer-Weber p. 1748] Sprachwiss. 37,408,2.
Komp. lîbquic, sâmiquec; Abl. quecka, queckî, quikhêd as.; queckên, quicken, ?quickôn; vgl. AWB queclîchî mfrk., AWB quekilîk as., ? AWB quecken.
 
Artikelverweis 
[quekbôm as. st. m.; ae. cwicbéam (s. u.).
quec-bom: nom. sg. Gl 5,48,7 (Trier 40, 10. u. 11. Jh.).
nicht näher bestimmbare Baumart: cariscus (vgl. (ae.) cuicbeam cariscus, CGL V,353,16 Anm.); mlat. cariscus wohl aus gr. καρυίσκοςkleine Nuß, kleiner Becher’ (vgl. cariscos quasi in modo nucis (Hs. noc-) formatos (Hs. -tis), CGL IV,215,27), vgl. noch cariscus i. musca modica (vgl. Diefb., Gl. S. 101c); dagegen nach Ahd. Gl.Wb. S. 467 u. Gl.-Wortsch. 5,414 Fehler für caricuskarische Feige’, nach Marzell, Wb. 4,409 u. As. Hwb. S. 227 Fehler für tamariscus in der Bed.Eberesche’.]
 
Artikelverweis [
quekbrâdo, quikbrâdo as. sw. m.
quek-brado: nom. sg. Gl 4,204,13 (vgl. Klaes, Glossen S. 474,11; in Gl 5,107,16 fälschlich zu queckbrado korr.; sem. Trev.).
c-brado: nom. sg. Gl 3,722,17 (Berl. Lat. fol. 735, 12. Jh.).
Oberarmmuskel: quicbrado lacertus Gl 3,722,17. 4,204,13.
Vgl. brâto, ?quecken.]
 
Artikelverweis 
quecbrunno, quehbrunno sw. m., mhd. Lexer quecbrunne, nhd. DWB queckbrunnen; mnd. quik-, quekborne, mnl. quic-, quecborn. — Graff III,311.
kec-prunnen: gen. sg. S 89,11 (Sam.). — quec-prunnan: acc. sg. S 89,14 (Sam.); -brunno: nom. sg. Gl 3,206,1 (SH B); -bronno: dass. ebda. (SH B); -bvn: dass. 356,52 (Wien 901, Gll. 12. Jh.; r-Kürzung durch Hochstellung des Folgevokals, Endungsabfall in später Hs.).
cheh-prunnen: nom. pl. Np 45,5 (zu -h- vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 225).
Verschrieben: quec-brunni: gen. oder dat. sg. Gl 1,344,5 (S. Paul XXV d/82, 10. Jh.; l. -brunnin, vgl. Jacob S. 9 (oder l. -brunno?); zum Lat. s. u.).
1) Quelle: quecbrunno fons [caput aquae est nascentis, quasi fundens aquas, Is., Et. XIII,21,5] Gl 3,206,1 (davor phutze puteus; im Abschn. De maris nomine et aquarum diversitate). 356,52.
2) Quellwasser: ursprinc ł quecbrunnin [unum ex passeribus immolari iubebit in vase fictili super] aquas viventes (Hs. aquę uiuę) [Lev. 14,5] Gl 1,344,5 (als Gen. oder Dat. Sing. übers.?); bildl., von der Lehre des Christentums: dero (von der Überflutung durch den Heiligen Geist) getrunchen apostoli so uilo . daz fone iro uuombon fluzzen chehprunnen . allen iro auditoribus ze seti [vgl. qui credit in me, flumina aquae vivae fluent de ventre eius, Aug., En. = Joh. 7,38] Np 45,5 (Npw choche prunnen, s. quec).
3) im christl. Bereich, bildl.: lebenspendendes Wasser als geistiger Lebensquell: (Jesus zur Samariterin:) obe ... den ercantis, mit themo du kosotis, tu batis dir unnen sines kecprunnen S 89,11. (die Samariterin zu Jesus:) uuar maht thu ... neman quecprunnan? 14.
 
Artikelverweis 
[quekilîk (oder quekkilîk) as. adj.; nach Form u. Bed. nicht zu quec, sondern zu ?quecken ‘(sich) bewegen’ (anders Schmid, -lîh-Bildungen S. 336, As. Hwb. S. 228); vgl. mhd. gequeckelich (vgl. Findebuch S. 126), nhd. dial. pfälz. queckelig Pfälz. Wb. 5,311. — Graff IV,633. [Bd. 7, Sp. 485]
queki-lik: Grdf. Gl 1,318,12 = Wa 73,10 (Carlsr. S. Petri, 11. Jh.).
zitternd, züngelnd (von einem Flammenschwert): quekilik [(dominus deus) collocavit ante paradisum voluptatis Cherubim, et flammeum gladium, atque] versatilem (vibrabilem) [Gen. 3,24] (quekilik über vibrabilem geschr., vgl. Wich-Reif, Stud. S. 190 f.).
Vgl. ?quecken, queclîchî mfrk.]

 

quedilôn
  Verstümmelt: chedi . ota: 3. sg. prt. Gl 1,405,45 (clm 19440, 11. Jh.; aus geheimschr. chfdk . pta, zwischen -k- u. -p- undeutliches l, aus u korr., vgl. Steinm.
 
quec
  1) lebend, lebendig, auch von Sachl. u. Abstr.:
 a) (körperlich) lebendig (Gegensatz: tot): quecher vivus Gl 3,18,7. 8. du bist Xpīst quehhes gotes sunu tu es Christus filius dei vivi F 38,2. 8. 21, ähnl. 39,9 (vivus). wurtun tote man ...
 b) geistig: wirksam, präsent: queh ist kauuisso gotes uuort vivus est enim dei sermo et efficax et penetrabilior omni gladio F 27,26. iz (die Schöpfung) was in imo io quegkaz joh filu libhaftaz [vgl. id est ...
  2) voller (Lebens-)Kraft:
 a) von Personen (bzw. deren Gliedern u. Geist): lebenskräftig: checha [natalibus horis totum hominem et] calidos [a matre amplectimur artus, Prud., Psych. 217] Gl 2,568,27 (in interpretierender Übers., vgl. et adhuc a
 b) von Pflanzen: frisch: mine hente troffezoton mirron, unte mine uingera uuurden uol dero quekkeston mirron manus meae stillaverunt myrrham, et digiti mei pleni myrrha probatissima [Cant. 5,5] W 80,3 [153,25]. sine lefsa sint lilion, die
 c) von Sachl.:
 α) von Wasser: kräftig fließend, frisch sprudelnd: quecchan vrspringin fliozanten [illic purpureis tecta rosariis omnis fragrat humus calthaque pinguia et molles violas et tenues crocos fundit fonticulis uda] fugacibus [Prud., H. ad inc. luc. (
 β) von Feuer: kräftig brennend, munter: quecchar vivax [flamma (einer Öllampe) viget, Prud., H. ad inc. luc. (V) 17] Gl 2,416,48 (wohl zu mitgedachtem Bezugsnomen loug st. m.). noh iro
 γ) von Fleisch: frisch, roh: qhuec mardaro fleisc qhuecaz [cumque color albus in cute fuerit ..., ipsa quoque] caro viva (Hs. -o) [apparuerit: Lepra vetustissima iudicabitur, Lev. 13,10] Gl 1,275,40 (
  3) wiederbelebt, zu neuer Geltung gebracht (von Abstraktem): quihc [nihilominus tamen doctrina sua] rediviva [semper populi conpressere peccata, Prol. in Ep. Pauli, Fischer-Weber p. 1748] Sprachwiss.
 
quecbrunno
  1) Quelle: quecbrunno fons [caput aquae est nascentis, quasi fundens aquas, Is., Et. XIII,21,5] Gl 3,206,1 (davor phutze puteus; im Abschn. De maris nomine et aquarum diversitate). 356,52.
  2) Quellwasser: ursprinc ł quecbrunnin [unum ex passeribus immolari iubebit in vase fictili super] aquas viventes (Hs. aquę uiuę) [Lev. 14,5] Gl 1,344,5 (als Gen. oder Dat. Sing. übers.?
  3) im christl. Bereich, bildl.: lebenspendendes Wasser als geistiger Lebensquell: (Jesus zur Samariterin:) obe ... den ercantis, mit themo du kosotis, tu batis dir unnen sines kecprunnen S 89,11. (die Samariterin