Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
queman bis hera-ûf-queman (Bd. 7, Sp. 495 bis 579)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis queman st. v., mhd. Lexer quemen, komen, nhd. DWB kommen; as. kuman, mnd. kōmen, mnl. comen; afries. kuma, koma; ae. cuman; an. koma; got. qiman. — Graff IV,655 ff.
Formen mit -u- u. -o- im Präsensstamm müssen auf zweierlei Weise erklärt werden: Alte Formen gehen wohl auf alte Schwundstufenvokale zurück (vgl. Seebold, Starke Verben S. 315, Braune, Ahd. Gr.15 § 340 Anm. 3b), jüngere Formen sind als spätahd. Umfärbungen einzustufen (vgl. Braune a. a. O. § 107 Anm. 2). Formen des Präteritums mit -o- treten in späten bair. Belegen auf u. sind wohl auf Rundung in labialer Umgebung zurückzuführen (vgl. Paul, Mhd. Gr.25 § L 85). Die Formen mit -e- im Part. Praet. sind im Zushg. mit den e-haltigen Formen im Präsens zu beurteilen (vgl. Seebold a. a. O.), Formen mit -u- erklären sich je nach Alter u. Sprachraum auf unterschiedliche Weise, vgl. dazu Braune a. a. O. § 340 Anm. 3a u. Gallee, As. Gr.3 § 394 Anm. 1, außerdem Sievers, Ae. Gr.3 § 82. Vgl. dazu noch Matzel, Unters. S. 236, der zwei Präsensstämme nebeneinander ansetzt, eine oberdt. Gruppe mit e-Stufe (queman) u. eine nördliche Gruppe mit Schwundstufe (kuman).
Praes.: chuuimit: 3. sg. Gl 2,231,67 (S. Flor. III 222 B, Gll. 9. Jh.?); chuim-: dass. -it 1,241,14 (Ra). 2,100,26 (2 Hss.). 4,322,58. S 222,31 (B); 2. sg. imp. -] Npw 7,7 (-i- übergeschr.); cuimit: 3. sg. S 55,13. 15 (beide Lex Sal.). — quhim-: 1. sg. -u I 11,22; 3. sg. -it 17,19/20. 34,15/16; quuimit: dass. F 2,2; quim-: 1. sg. -u 35,13. T 47,3. 88,2. 131,3. 162,1. 164,4. 165,6. 239,3. 4; -] 178,5 (vor ih); 2. sg. -is Gl 3,12,30 (C); -ist T 14,2; 3. sg. -it Gl 1,132,6 (Pa). 241,14 (K). 491,46 (M, 6 Hss., darunter clm 6225, Hs. 9. Jh.). 2,100,29. 181,1 (M, 2 Hss). Mayer, Glossen S. 51,16 (clm 4542, Hs. 9. Jh.). S 66,4. 17. 67,27. 69,63. 65. 70,71 (alle Musp.). T 3,7. 8,3. 44,8. 15. 21. 47,5. 62,5. 67,10. 11. 75,1. 82,7 (3). 9. 87,5 (2). 6 (2). 8. 91,4. 95,3. 104,7. 9. 116,4 (2). 5. 119,4. 12 (2). 121,4. 124,4. 129,7 (2). 132,3. 147,7. 12. 150,2. O 1,15,37. 18,42. 27,28. 55. 2,13,37. 14,66. 67. 16,34. 20,8. 3,3,2. 7,80. 16,59. 18,10. 20,17. 23,46. 4,7,52. 87. 26,35. 5,12,78. 18,5. 20,5. Oh 133; 2. sg. imp. -] F 39,27. T 17,3. 47,5. 60,2. 81,3. 87,5. 106,3. O 3,8,35. [Bd. 7, Sp. 496]
chuuemanti: part. Gl 1,735,50 (S. Paul XXV a/1, Gll. 8. Jh.); chuementemu: dat. sg. m. H 1,10,3; cueme: 3. sg. conj. S 56,16 (Lex Sal.). — qhuem-: 1. pl. (adh.) -emees S 197,27/28 (B); 3. pl. -ant Gl 1,265,23 (R). S 228,15 (B); 2. pl. imp. -at 193,6 (B); quhem-: 3. pl. -ant I 39,5; 2. pl. imp. -et 32,13; inf. -an 25,18; part. gen. sg. m. -andes 10; quuemant: 3. pl. F 10,21; quem-: dass. -ant Gl 2,292,1 (M). S 66,11 (Musp.). F 20,18; -ent Gl 2,292,1 (M). T 21,4. 41,1. 47,7. 56,6. 73,2. 141,30. 144,2. 145,2. 3. 15. O 1,6,14 (PV, zweites -e- aus a F). 2,14,62 (PV, zweites -e- aus a F). 16,19. 3,1,8. 5,2. 25,15. 4,26,39. 41. 31,25. 5,17,9. 19,5. 20,20; 1. sg. conj. -e T 8,4. 87,5. O 3,8,34; 3. sg. conj. -e S 27,2 (Patern.). F 14,10. 18,20. T 4,3. 34,6. 129,5. 141,29. 150,1. O 1,2,53. 2,12,31. 3,16,18. 39. 20,131. 4,15,21. 24,17. 5,4,2. 19,4. 23,94. Oh 116; -] O 1,2,29 (vor er); 3. pl. conj. -en T 95,3. O 4,7,44. 5,23,209; 2. pl. imp. -et F 15,11. T 16,2. 19,2. 66,2. 67,9. 87,7. 124,3. 125,6. 152,3. O 2,14,87. 5,20,67; inf. -an Gl 2,175,7 (clm 6277, Hs. 9. Jh.). 300,10 (M, 2 Hss.). 627,64. 756,19. S 67,32 (Musp.). F 15,8. 39,20. T 81,3. 82,9. 90,5. 91,4. 129,3. O 1,11,55. 18,6. 25,23. 2,7,47. 12,23. 21,43. 4,3,20. 7,8. 39. 54. 18,26. 19,54. 29,54. 5,6,18 (PV). 12,87. 19,36. 20,10. 23,225 (FP, -a- aus e korr. V). 24,7; -en Gl 1,70,11 (K). T 125,2. 5. 129,4. 131,6. 7. O 5,6,18 (F); dat. sg. -anne T 147,12; part. -enti 7,10. 8,5. 13,8. 27,1. 46,2. 57,7. 78,2. 96,2. 102,2. 110,3. 122,2. 3. 149,7. 151,8; acc. sg. m. -antan F 19,7; -entan T 13,4. 14,4. 17,4. 90,6. 200,5; nom. pl. m. -ente 56,2. 79,10. 84,1; acc. pl. m. -ente 13,13; quęm- (zu -ę- für e bei T vgl. Braune a. a. O. § 28 Anm. 2): 3. pl. -ent 113,2. 116,6; 3. sg. conj. -e 110,3; 3. pl. conj. -en 107,3. 215,3; part. -enti 214,2; -endi S 30,52 (Wk); quæmemes: 1. pl. T 235,3 (zu -æ- für e bei T vgl. Braune a. a. O. § 28 Anm. 2); quaem-: 2. sg. conj. -e S 29,1. 10 (beide Wk); 2. pl. imp. -et T 217,6 = T Fragm. S. 290,4. 237,4 (zu -ae- für e bei T vgl. Braune a. a. O.).
Formen mit -u- (s. o.): chum-: 1. sg. -o NpNpw 16,15. 26,6. 41,5. 48,5. 118 C,17. Cant. Ez. 11. Np 5,8. 12,5. 15,5. 39,8. 41,3; -e Npw 5,8. 39,8. 41,3; -i (vgl. Heinzel, WSB 81,323) 12,5. 15,5; 2. sg. -est Nc 789,24. 805,23 [107,11. 124,11]. NpNpw 9, Diaps. 17 (= Npw 9,42; 2). 101,14. Np 12,1. 2. 75,4. 79,5. 82,2 (2). 100,2; 3. sg. -it Gl 1,790,51. S 124,15. 126,41. Nc 749,8. 757,21 [64,12. 73,12]. Ncomp 134,b2. 134,b8. Ni 573,3 [89,7]. Nk 385,2. 422,27. 443,9 (Hs. A = S. CXXX,29) [25,10. 64,27. 87,16 Anm.]. Npgl 9,6. 13,7. 70,19. Npw 117,26 (2). 27. 118 C,17. G,49. 55. N,97. 104. Q,123. R,135 (2). V,166. 120,1. 2. 122,4. 124,5. 125,4. 126,3 (4). 130,3. 132,3 (2). 141,2. 143,9. 144,16. 148,1. Cant. Abac. 2. 3 (2). 6. 17. Symb. 9. Ns 619,8 [304,3]; -et S 168,13. 170,49. 172,35 (alle -&). Nb 8,8. 32,21. 49,10. 21. 59,25. 71,15. 78,1. 81,2. 82,3/4. 4. 128,13. 158,27. 167,30/168,1. 204,5. 205,5. 11. 226,11. 235,8. 12. 27. 241,20. 264,16. 267,7. 276,6/7. 281,16. 287,4. 291,31. 292,1. 322,1. 328,8. 334,25. 335,18. 342,17. 355,18. 359,8 [7,5. 26,18. 39,28. 40,6. 49,21. 60,24. 67,6. 70,4. 29. 71,1. 110,28. 134,7. 141,19. 168,13. 169,2. 6. 182,12. 188,17. 20. 29. 192,22. 206,23. 208,14. 214,2. 217,16. 221,2. 224,5. 6. 244,19. 249,2. 253,12. 28. 258,18/19. 267,3. 269,11]. Nc 695,12/13. 706,2. 742,20. 750,20. 757,15 (-e- aus i korr.). 831,17 [10,1. 21,14. 58,6. 66,2. 73,7. 152,3]. Nk 443,9. 455,8. 480,4 [87,16. 100,7/8. 126,2/3]. NpNpw 2,13. 5,4. 6,1 (2). 7,9 (= Npw 8). 9,1. 13,4. 16,1. 18,9. 19,7 (2). 26,14. 29,6 (2). 31,6. 7. 35,6. 9. 12. 36,13. 24. 37,8 (2). 11. 41,2. 44,9 (2). 45,11. 48,6. 49,2. 3 (4). 21. 50,9. 102,5. 105,1. 109,3. 111,8. 113,15’. 117,26. 144,13. Np 35,9. 50,18. 51,7. 52,5. 53,2. 57,3. 58,7. 62,6. 64,3. 67,24. 34. 35. 68,14. 20. 70,24. 71,6. 7. 15. 72,10. 73,9 (2). 10. 74,3. 75,8. 76,3. 80,6. 8. 83,8. 84,6. 9. 12. 88,5. 89,10. 90,3. 91,13. 92,Prooem. [Bd. 7, Sp. 497] 93,10. 13. 16. 95,13. 97,9. 100,1. 108,5. 18. 117,1. 26. 27. 118 C,17. G,49. L,84. N,97. 104. Q,123. 120,1. 2. 122,4. 124,5. 125,4. 126,3 (4). 130,3. 132,3 (2). 141,2. 143,9. 144,16. 148,1. Cant. Abac. 2. 3 (2). 5. 17. Symb. 9. Npgl 46,6. Npw 9,6. 25,Prooem. 36,6. Ns 606,10/11 [281,16]; -t S 357,21; 2. sg. imp. -] NpNpw 44,5. 118 Q,126. Np 7,8. 79,2. 3; inf. -vn Gl 3,63,34 (SH A; chv-); part. dat. sg. f. -endero 2,28,71; chutero: dass. Tiefenbach, Aratorgl. S. 20,27; cum-: 1. sg. -u T 151,2. 178,2; 2. sg. -is Gl 2,694,9; -ist T 205,6 = T Fragm. S. 291,5; 3. sg. -it 88,8 (2). 13. 133,10. 135,34. 139,2. 140,1 (2). 142,2. 145,10. 147,7. 11. 148,3. 150,3 (2). 152,1. 162,3. 165,7. 171,1. 3. 4. 172,3. 4. 173,1. 175,3. 176,3 (2); -et W 52,20 (C). 65,7. 112,3. 10 [99,34. 125,34. 201,23. 203,4]. WA 46,11. 110,5; 2. pl. -et Gl 5,517,15 (Gespr.; -&). W 53,6 [103,26]; -en Gl 5,517,20 (Gespr.; cūen; zur Endg. vgl. Franck, Afrk. Gr.2 § 200,2, Huisman, Rhein. Vjbll. 33,281,20); 3. sg. conj. -e W 1,2 [45,5]. WA 46,2; -a WA 52,20; 2. sg. imp. -] T 135,21. WA 62,1. 2; 2. pl. imp. -it Pw 65,5. 16; inf. -an [Wa 43,25 (Freckh., Hs. M).] Pw 64,3. W 52,24 [101,8]. WA 13,13; -en Gl 2,697,74; -un Pw 57,8. 67,32; dat. sg. -ene 70,18; kum-: 3. sg. -et S 130,97. WC 46,11. 110,5 [85,19. 199,24]; [3. pl. -ađ Pk(w) 85,10;] 1. sg. conj. -e W 13,9 [53,23]; 3. sg. conj. -e 46,2 (C). 73,1 [85,1. 141,29]; 2. sg. imp. -] 38,3. 43,2. 62,1 (2; 2. Stelle C). 2 (C). 72,1. 126,1. 6 [75,22. 81,7. 121,15. 16. 17. 141,5. 225,1. 11]; inf. -an 13,13 (C) [53,32]; [-en Wa 35,35 (Freckh., Hs. M)].
Formen mit -o- (s. o.): chom-: 2. sg. -est Np 120,8; -ist Npw ebda.; 1. pl. -en NpNpw 113,2 (-ô-). Np 86,2 (-ô-). Ns 596,14 [267,15]; 2. pl. -ent Np 95,9; -ot S 342,7 (-t nachgeschr.); 3. pl. -ent 171,76. Nb 59,21. 102,20. 103,21. 105,32. 128,17. 142,20. 148,26. 156,21. 235,32. 244,29. 272,14. 303,25. 309,30. 329,6. 358,9 [49,18. 89,4. 90,1. 92,1/2. 111,1. 121,6. 126,7. 132,19. 189,2. 194,28. 211,21. 232,14. 236,18. 249,20. 268,23]. Nc 749,18. 760,27. 780,3. 4. 18. 805,31 [64,21. 76,18. 97,5 (2). 16/17. 124,17]. Ni 582,15 [100,5]. Nk 457,18. 486,23. 490,17 [102,14. 132,22. 137,9]. NpNpw 9,4 (2). 18,14. 42,4. 43,19. 44,9. 13. 45,11. 47,11. 48,4. 15. 102,13. 135,9. Cant. Annae 10. Np 61,8. 64,3. 65,7. 70,24. 72,20. 73,22. 79,17. 85,3. 9. 86,4. 88,30. 94,11. 96,4. 118 U,160. 125,6. 134,14. Cant. Deut. 8. Npw 13,5. 108,12; -int Ni 581,13/14 [99,7]. Npgl 13,5. Npw 118 U,160. 134,14. Ns 619,2 [303,14]; -an Npw 27,4; -en S 170,41. 67. 71 (alle -). Np 65,6. Npw 125,6; 1. sg. conj. -e Nb 211,1 [172,19]. NpNpw 37,15. 101,3; 2. sg. conj. -êst Nc 691,21. 731,15 [5,22. 48,6]. Np 82,2; 3. sg. conj. -e S 358,35. Nb 15,8. 230,3. 286,1 [12,18. 185,8. 220,11. 246,27]. Nc 753,11. 780,21 [68,22. 97,19]. NpNpw 4,5. 5,2. 6. 6,11. 16,2. 18,10 (2). 21,9. 24,21. 30,3. 32,20. 22. 34,8. 35,12. 49,13. 101,2 (2). 19. 103,11. 105,4. 118 E,37. F,41. K,76 (2). X,170. 173. 142,8. Cant. Abac. 16. Orat. dom. 10. Np 37,2. 57,3. 12. 62,6. 68,16. 73,23. 78,11. 85,16. 87,3. 91,9. 95,11. 96,3. 108,7. 118 K,76. Npgl 63,6. 71,15. 100,8. 146,8. Npw 16,14. 37,8. 108,18; 3. pl. conj. -en Nb 14,32 (-ên). 101,13 (-ên). 209,30 (-ên). 230,16/17 (-ên). 312,24 (-ên) [12,11. 88,1. 171,30. 185,17. 238,12]. NpNpw 118 K,76. 77. Cant. Deut. 8. Np 64,11 (-ô-). 68,28. 69,3 (-ô-). Npgl 62,10. Npw 118 K,76; -in S 361,135; 2. pl. imp. -ent Nc 719,30 [36,18]. NpNpw 45,9. Np 33,12. 65,5 (2). 16. 82,5. 94,1 (2). 6. 95,8. 104,1. Npgl 13,3. 47,2. 50,10. 95,13; -int 44,10. 67,4. 90,7; -et S 162 (vgl. Befund u. Deutung S. 236,25). Npw 13,3. 33,12. 40,6. 44,10. 47,2. 50,10. 104,1. 142,8; -it 118 X,175; inf. -en S 168,4. 11. 172,36 (alle -). 339,14. Nb 10,14. 31,14. 17. 23. 74,10. 113,18. 114,3. 140,21/22. 148,8. 171,18. 193,24. 238,17. 28. 251,32. 305,10. 314,8. 329,18. 344,13 [8,22. 25,19. 21. 26. 63,19. 98,14. 28. 119,20. 125,22. 144,21. 161,28. 190,24. 199,8. [Bd. 7, Sp. 498] 233,10/11. 239,13. 249,28/29. 259,24]. Nc 713,29. 726,17. 730,1. 737,30. 748,1. 802,19. 812,27. 814,16. 831,22. 842,28 [30,15. 43,10. 46,22. 53,21. 63,7. 121,8. 131,19. 133,10. 152,7. 165,13]. NpNpw 5,5. 8,3 (= Npw 4; Np -ô-). 9,12. Diaps. 6 (= Npw 9,29). 13,5. 6. 24,10. 36,36. 37,4. 40,11. 105,33. 112,1. 118 A,1. D,28. L,81. 120,1. Cant. Ez. 12. Cant. Deut. 11. 35. Fides 37. Np 29,10. 52,6. 57,9. 76,1. 79,1. 88,41. 48 (2). 91,8. 94,2. 118 D,25. T,147. Npw 13,7. 108,6. Ns 617,12 [300,13]; dat. sg. -enne Nc 771,22 [88,4]. NpNpw 26,4. 41,7. Np 83,6. Npgl 89,10. Npw De ps. gr. 4; part. -ente S 137,32 (BB); -ende Np 88,13. Npgl ebda.; nom. sg. f. -entiu Nb 109,8. 309,8. 10 [94,24. 236,3. 5]. Nc 721,30. 837,11 [38,18b. 158,19]; -enta Np 31,6; gen. sg. n. -entes Npw 44,13 (vgl. Heinzel, WSB 82,532); -enten Np ebda.; dat. sg. n. -entemo Npw 108,23; acc. sg. m. -enten Npgl 88,8; -inten 67,25; nom. pl. m. -ente Np 71,16. 75,6; nom. pl. n. -entiu Nc 762,23 [78,18]; dat. pl. -enten NpNpw Cant. Abac. 14; acc. pl. m. -enten Nb 341,26 [258,4]; com-: 1. pl. -enmes T 165,2; 3. pl. -ent 135,28. 201,3; -an Gl 2,694,8. T 88,13. 101,1 (beide aus cu- korr.); 3. sg. conj. -e 208,5; 2. pl. imp. -et T 103,3 (aus cu- korr.); inf. -an 160,5; dat. sg. -onne S 396,2; part. acc. sg. m. -entan T 133,11. 145,19. 190,3; kom-: 3. sg. conj. -e S 349,118. NpX 118 X,170 (S. VII,23). 173 (S. VIII,14); 2. pl. imp. -int NpXgl 118 X,175 (S. VIII,23). — quome: 1. sg. conj. Gl 1,524,5 (2 Hss., 1 Hs. qu-) = Wa 77,4 (vgl. Franck, Afrk. Gr.2 § 185,2).
Praet.: chuuam: 1. sg. Gl 1,734,7 (S. Paul XXV a/1, Gll. 8. Jh.); 3. sg. 748,42 (M; chvu-); chuam: dass. AJPh. 55,229 (clm 6293, Gll. 10. Jh.?); cham: 1. sg. Np 16,3. 17,45. 21,11. 26,6. 36,36. 39,6. 41,5. 68,3 (2). 114,4. 138,2. Npgl 18,8. 65,3. 80,5; 3. sg. Gl 1,748,42 (M). S 401,2,2. Nb 6,5. 17,6. 24,27. 25,20. 61,11. 75,15. 22. 139,22. 181,1. 184,23. 24. 253,4. 298,28. 322,30. 336,9 [5,27. 14,1. 20,13. 21,2. 51,8. 64,24. 65,1. 118,29. 152,25. 155,16. 17. 200,1. 228,16. 245,10. 254,13]. Nc 710,29. 737,28. 758,17. 759,6. 760,22. 761,13. 771,8. 774,4. 798,16. 802,16. 804,12. 821,16. 828,3. 23. 844,20. 845,5 [27,9. 53,20. 74,9. 75,2. 76,14. 77,6. 87,17. 90,17. 116,18. 121,5. 123,2. 140,15. 147,22. 148,17. 167,16. 168,6]. Np 1,1 (2). 17,12. 36. 18,6. 8. 24,10. 27,4. 29,6 (2). 35,7. 37,4 (2). 6. 43,17. 45,1. 49,3 (2). 50,7. 62,3. 64,10. 66,7. 67,10 (2). 71,6 (2). 15. 16. 72,7. 14. 77,9. 31. 80,6. 81,1. 82,9. 84,2. 12. 88,39. 92,1. 3. 93,1. 96,5. 98,4. 9. 101,20. 21. 103,2. 104,19. 34 (2). 40. 106,6. 38. 108,18 (2). 113,1’. 118 B,10. C,19. D,29. G,56. H,64. L,83. N,104. 125,3. 4. 138,11. 140,7. 145,4. Npgl 59,2. 64,5. 76,20. 94,4. 111,4; kam: 1. sg. NpX 17,45 (S. VI,20). — qhuuam: 1. sg. S 207,36. 213,17 (beide B); qhuam: 3. sg. H 20,3,3; quham: dass. I 3,19. 27,3. 20. 29,19. 35,5; quuam: dass. F 4,19; quam: 1. sg. S 327,10. T 25,4. 44,22 (2). 56,4. 88,13. 104,8. 108,7. 131,3. 18 (2). 133,3. 10. 139,5. 143,3. 4. 175,6. 195,6. O 3,10,26. 16,63. 4,21,29. Pw 68,3. W 97,7 [177,19]; 3. sg. Gl 1,450,24 (M, 4 Hss., 1 Hs. -ā). 478,27 (M). 661,37 (M, 4 Hss., 1 Hs. -ā). 748,42 (M, 3 Hss.; -ā). 2,626,23. Sprachwiss. 38,412,8 (Wien 751, Gll. 9. Jh.?). S 89,3. 5 (beide Sam.; -ā). 367,1. 380,8 (Hs. P). 11 (Hs. P). [Wa 65,3. 12.] F 1,6. 7,9. 12,26. 14,4. 20,15. T 6,1. 7,5. 11,2 (-ā). 4 (-ā). 12,8. 13,2. 4. 5. 14,1. 18,1. 21,1. 7 (2). 11. 40,1 (-ā). 45,2. 48,1. 53,1. 54,1. 55,1. 2. 57,5 (-ā). 60,4. 8. 10 (-ā). 12 (-ā). 61,2. 64,13. 14 (-ā). 67,14. 72,2. 76,3. 81,2. 85,4. 86,1 (-ā). 87,1. 2. 88,9. 89,4. 90,1. 91,5. 6. 96,1. 97,4 (-ā). 6 (2). 7. 100,1. 102,2. 104,2. 9. 112,3. 114,1. 2. 116,3. 5 (2). 119,1. 12. 14 (2). 121,1. 122,2. 123,1. 7. 129,10. 132,4 (-ā). 135,9. 11. 16. 17. 18. 20. 23. 137,1. 139,1. 6. 7. 140,2. 147,1. 148,6. 149,3. 151,5. 6. 7. 155,1. 3. 158,1. 174,5. 177,1. 180,1. 2. 3. 181,3. 182,4. 7. 183,1. 212,1. 6 (2). 216,2. 219,2. 220,2. 4. 5. 223,1. 230,2. 233,1. 5. 237,5. O 1,3,3. 18. 43. 5,3. [Bd. 7, Sp. 499] 12,3. 21. 14,17. 15,9. 16,15. 17,9 (FP). 22 (F; s. B XII 3c). 20,33. 21,4. 23,1. 3. 25,1. 26,2. 2,1,12. 2,7. 12. 17. 21. 3,{?A}1. 23. 52. 4,105. 8,18. 40. 54. 10,7. 11,53. 12,5. 12. 62. 87. 13,3. 21. 14,5. 13. 99. 122. 3,2,1. 3,5. 4,43. 7,88. 10,1. 3. 5. 13,4. 14,41. 44. 113. 16,12. 68. 17,3. 20,50. 173. 21,29. 24,1. 3. 41. 43. 63. 90. 26,32. 4,1,11. 2,5. 3,6. 17. 4,47. 64. 6,10. 11,9. 19. 12,61. 18,5. 19,21. 35,1. 17. 18. 5,4,25. 5,1. 6. 6,15. 25. 8,26. 51. 9,8. 11,5. 22. 16,25. 17,14. Oh 79. Ol 57. W 35,6. 36,3. 42,6. 94,3 [73,8. 21. 81,3. 173,24].
chuuamun: 3. pl. Gl 1,732,21 (S. Paul XXV a/1, Gll. 8. Jh.); chuam-: 2. sg. -i H 6,4,4. 7,9,4; 3. sg. conj. -i Gl 1,478,26 (M); hcuamut: 2. pl. 317,52 (Rb); cham- (bei N Stammvokal -â-, wenn nicht anders angegeben): 2. sg. -e Np 67,25. 76,20. 82,2. 92,2. Cant. Abac. 13 (2). Npgl 90,3; 2. pl. -ent Nc 737,25 [53,17/18]; 3. pl. -en Nb 6,18. 47,4. 65,26. 74,29. 116,8. 153,12. 26. 159,25. 333,12/13 [6,7/8. 38,5/6. 55,16. 64,8. 100,17. 129,23. 130,6. 134,29. 252,15]. Nc 703,21. 723,19. 27. 736,19. 738,2. 11. 758,14. 801,9. 803,3. 836,17. 843,1 [18,22/19,1. 40,10. 16. 52,15. 54,2. 7. 74,6/7. 119,21. 121,16. 157,22. 165,15]. Np 18,5. 27,4. 30,12. 32,7. 37,8. 38,13. 40,14. 45,7 (2). 49,2. 53,2. 54,22. 56,9. 61,12. 65,12 (-a-). 66,7. 67,26 (2; 1 -a-). 27 (2). 68,10. 77,34. 82,9. 84,11. 92,4. 94,4. 104,31 (2). 105,7. 33. 118 V,161. 121,5. 136,4. Cant. Moysi 8. Cant. Deut. 8. 17. 36; 1. sg. conj. -e 39,8; 3. sg. conj. -e S 127,54. Nb 5,3. 34,11. 45,17. 97,27. 324,2 [5,10. 27,30. 36,25. 84,23. 246,2/3]. Nc 733,2. 743,16. 783,30. 839,27 [49,14. 59,1. 101,5. 161,15]. Nk 434,11 [77,27]. Np 37,8. 105,46. 108,24. 112,9. 118 T,147 (2); 3. pl. conj. -in Nc 706,21. 711,19 (-în). 713,19 (-în). 768,13 (-în). 842,21 (-în) [22,7. 28,5. 30,9. 84,22. 165,8]. Nk 437,13 [81,4]. Np 31,5. 87,17. 118 I,66 (-a-). — qhuamun: 3. pl. S 195,17 (B); quhami: 3. sg. conj. I 25,5. 9; quam-: 2. sg. -i S 310,31 (S. Emm. Geb., 2 Hss.). T 53,6. 82,3. 119,1. 183,4. O 3,24,36; 1. pl. -um Gl 3,12,38 (C); -un O 1,17,22 (PV). 3,9,8; -umes T 8,1; -unmes 152,4; 2. pl. -ut Gl 3,12,37 (C). T 152,3. O 5,4,38; 3. pl. -un T 4,11. 6,4. 8,1. 12,3. 13,17. 16,2. 19,7. 21,2. 4. 22,5. 43,1. 2. 46,5. 57,5. 66,1. 3. 71,2. 81,5. 82,1. 3 (2). 87,7 (2). 9. 89,4. 93,2. 99,4. 107,1. 109,2 (3). 116,1. 128,1. 129,8. 133,9. 134,11. 135,10. 21. 27. 137,2. 148,7. 189,1. 3. 202,2. 209,4. 211,2. 3. 215,1. 220,1. 222,1. 2. 226,2. 236,7. O 1,13,9. 17,9 (V). 22,19. 55. 2,2,29. 3,17. 19. 4,102. 7,21. 14,81. 112. 15,3. 8. 14,55. 62. 24,54. 69. 105. 25,5. 4,4,57 (PV, -vn F). 5,66. 7,90. 16,53. 34,26. 5,12,48. 13,27. 31. 17,1. Oh 72; -on Pw 54,6; 1. sg. conj. -i T 25,4. 44,22. 170,4. O 2,9,27. 18,1; 2. sg. conj. -ist 3,24,13. 38; 3. sg. conj. -i Gl 1,478,25 (M, 3 Hss.). [Wa 18,11 (Hom., 10. Jh.).] T 81,3. 147,8. O 1,8,23. 11,60. 2,4,13. 18. 84. 6,18. 7,58. 12,4. 8. 18,22. 3,2,14. 3,7. 9. 12,26. 15,18. 27. 16,60. 72. 20,160. 21,16. 4,7,56. 74. 12,17. 23,42. 5,12,13. 17,20. 19,7. 20,87; 3. pl. conj. -in T 19,7. O 3,8,21. 22,68.
Formen mit -o- (s. o.): chom: 1. sg. S 176,6 (vgl. ZfdA. 133,358,6; -ō). 358,56. Npw 11,6. 16,3. 17,45. 18,8. 26,6. 36,36. 39,6. 41,5. 114,4. 117,26. 134,14. 138,2; 3. sg. Gl 1,450,25 (M). 661,38 (M). S 170,34 (-ō). 72. 172,4,2 (-ō). 173,2,5 (-ō). 174,3a,2 (-ō). 175,4d,11 (-ō). Npw 1,1 (2). 17,36. 18,6. 8. 21,11. 24,10. 27,4. 29,6 (2). 35,7 (2). 37,4 (2). 6. 43,17. 45,1. 49,3 (2). 50,7. 101,20. 21. 103,3. 104,19. 34 (2). 40. 106,6. 38. 111,4. 113,1’. 118 B,10. C,19. G,56. H,64. L,83. N,104. 125,3. 4. 138,11. 140,7. 145,4; qchom: dass. Gl 1,661,38 (M, clm 22201, 12. Jh.). — quom: 1. sg. Gl 1,450,25 (M); cqm: 3. sg. 515,23 (M).
Formen mit -ô- (s. o.): chom-: 2. sg. -e S 347,62. Npw Cant. Abac. 13; -i ebda.; 3. pl. -en Thoma, Glossen S. 21,30. S 173,2,9 (-). Npw 18,5. 30,12. 31,5. 32,7. 37,8. 38,13. 40,14. 45,7 (2). 49,2. 104,31 (2). 105,7. 33. 118 V,161. [Bd. 7, Sp. 500] 121,5. 136,4. Cant. Annae 5. Cant. Moysi 8. Cant. Deut. 8 (2). 17. 36; 1. sg. conj. -e 39,8; 3. sg. conj. -e 105,46. 108,24. 112,9. 118 T,147 (3); come: 2. sg. S 372,(LXVI,1)2.
Part. Praet. (zur Bildg. ohne Präfix vgl. Braune a. a. O.5 § 323 Anm. 1): chom-en: Thoma, Glossen S. 22,4. S 170,64 (-). Nb 51,10. 63,3. 145,22. 159,10. 181,2. 3. 284,15. 292,26 [42,8. 52,28. 123,25. 134,17. 152,26. 27. 219,14. 224,23]. Nc 731,9. 13. 786,15. 809,15. 826,4. 843,12 [48,2. 5. 103,20. 128,10/11. 145,15. 166,3]. Ncomp 134,b9. Ni 581,15. 583,11 [99,9. 101,6]. Nk 417,5 [59,6]. NpNpw 26,6 (2). 32,5. 39,7. 42,2. 43,18. 47,11 (2). 15. 50,7. 12. 101,14. 103,26 (= Npw 27). 106,34. 111,3. 116,2. 117,27. 118 D,25. 27. F,41. G,50 (2). 126,4. 143,9. 147,15. Cant. Deut. 32. Np 34,21. 62,6. 67,9. 68,2. 73,9. 77,4. 78,1. 8. 87,14. 88,39. 89,9. 93,2. 94,4. 98,3. 7. 99,2. Fides 2. Npw 12,6 (chom.); nom. sg. m. -]er Thoma, Glossen S. 4,12. Nb 77,3. 108,1. 145,27/28. 210,6. 281,24. 282,8 (alle -êr) [66,9. 93,26. 123,30. 172,4. 217,21. 218,2]. NpNpw Fides 19. Np 46,10 (-êr). 54,20 (-êr). 73,18. 108,14. Cant. Deut. 8; -]o 59,10; nom. sg. f. -]iu Nc 826,9. 841,12 [145,19. 163,15]. NpNpw 118 I,72. Np 118 Cant. gr. (545,23). Npgl 87,16; nom. sg. n. -]ez Nb 72,23 [62,4]; dat. sg. n. -]emo Np 80,17; acc. sg. m. -]en NpNpw 44,2. 104,40. Np 79,16; acc. sg. n. -]ez Nc 841,13 [163,16]. Np 73,5; nom. pl. m. -]e Nb 5,13. 152,4 [5,17. 128,27]. NpNpw 105,28. 106,12. Np 104,23. Cant. Annae 5. Cant. Deut. 36. Ns 616,18/19 [299,7]; nom. pl. n. -]iu Nb 290,12 [223,3]. Nk 391,23 [32,16]. NpNpw 118 R,129; -]en Nb 235,31 [189,1/2]; gen. pl. f. -]ero Np 71,16; dat. pl. -]en Gl 2,558,27 (2 Hss.); acc. pl. m. -]e Np Cant. Deut. 8. Npgl 71,16; acc. pl. f. -]e NpNpw 28,8; -in: Grdf. Nk 417,5 (Hs. B = S. CXXIII,24) [59,6 Anm.]; nom. sg. m. -]ir Npw Cant. Deut. 8; nom. sg. f. -]iu 118 De ps. gr. 4; comen: Grdf. Gl 2,691,11; nom. sg. f. -]iv 5,17,59 (lat. pl.); kom-an: Grdf. Mayer, Glossen S. 8,13; -eniv: nom. sg. f. NpX 118 Cant. gr. (S. X,4/5). — quhom-an: Grdf. I 26,14. 33,1. 10. 36,14. F 7,14; -enan: acc. sg. m. I 28,9/10.
chuuemaner: nom. sg. m. Gl 1,271,8 (Jb). — qhuemaner: nom. sg. m. Gl 1,271,8 (Rd); quem-: Grdf. -an O 1,16,17. 17,43. 2,3,26. 36. 7,45. 67. 3,9,1. 4,3,1; nom. sg. m. -anar Gl 2,414,47; acc. sg. f.? -ana 1,792,29 (M, 6 Hss., 1 Hs. qv-); nom. pl. m.? -ana 2,663,64 (clm 18059, 11. Jh.).
Formen mit -u- bei Williram u. im As.: cuman: Gl 4,290,10 = Wa 51,1. 298,12 = Wa 56,9. 301,47 = Wa 59,42 (alle Ess. Ev.). W 9,4. 112,7. 136,4 [49,11. 201,31. 241,21/22]. WA 23,3. 57,7. 74,1; kuman: W 23,3 (C). 39,7. 40,2. 48,20. 57,7 (C). 74,1 (C) [63,5. 77,22. 79,3. 89,16. 113,12. 143,17].
In unsicherer Überlieferung: com: 3. sg. prt. S 401,1,5. 7 (s. u. III 1aα).
Verkürzt geschrieben: tiu: part. prs. nom. sg. f. Mayer, Glossen S. 62,1 (clm 4542, Hs. 9. Jh.); mun: 3. pl. prt. Gl 1,736,33 (S. Paul XXV a/1, Gll. 8. Jh; l. chuuamun, Steinm.).
Verschrieben, verstümmelt: cum: 3. sg. conj. Pw 54,16 (Ausg. cumi); cunt: 1. sg. Gl 5,517,17 (Gespr.; vgl. Rhein. Vjbll. 33,280,18; c aus g korr.; -nt für -m verschr.). 18 (Gespr.; l. cum); chunt: 3. sg. Npgl 36,6 (2; zum Ind. vgl. Beitr. 33,70); chon: 3. sg. prt. Gl 1,450,25 (M); .. mit: 3. sg. F 20,8 (l. quimit); .. omest: 2. sg. S 159,5c,5 (l. chomest; -o- wahrscheinlicher als -u-, davon die zweite Hälfte vorhanden, vom -h- obere Spitze); qua .: 3. sg. prt. Meineke, Basler Fragm. S. 105,15 (M; l. quam). F 41,5 (l. quam); qua ..: 3. pl. prt. 14,28 (l. quamun); qu .. un: dass. OD 1,17,9 (l. quamun); quui ..: 3. sg. F 14,13 (l. quuimit); quuimi .: dass. 3,1 (l. quuimit); qumit: dass. [Bd. 7, Sp. 501] S 71,89 (Musp.; Ausg. quimit); [uman: inf.? Wa 13,1 = 6,5 (l. kuman);] .. n: 3. pl. prt. F 8,6 (l. quamun).
Unsicher, ob hierher: .. eman: 1. pl. Gl 2,758,31 (geheimschriftl. ..gmcn, geheimschriftl. -g- u. damit auch die Interpretation als -e- unsicher, vgl. Nievergelt, Glossierung S. 718,60); .. n: für 1. pl.? Nievergelt, Glossierung S. 618,819 (zu Gl 2,758,31).
comn Beitr. 52,168 (Basel F. III. 15b, 9. Jh.) in: o me | comn (me steht über mn, vgl. Digitalisat; zur Lesung vgl. Ausg.), im Gl.-Wortsch. 5,418 zu queman gestellt, gehört aufgrund der fraglichen Lesung wohl nicht hierher (vgl. Nievergelt, briefl., der auch eine andere Lemmazuordnung u. Sprachzugehörigkeit erwägt); damit ist auch die Interpretation von o als Interj. ô (vgl. Ahd. Wb. 7,2) fraglich.
Zu cumit Mayer, Glossen S. 35,11 vgl. Klaes, Mittelalterliche Gll. S. 81,7.
Ahd. queman bezeichnet in eigentlicher Verwendung zunächst eine auf ein räumliches Ziel hin gerichtete Bewegung, die von diesem Ziel aus gesehen wird. Dieses Ziel, das häufig mit dem realen oder gedachten Beobachterstandpunkt identisch ist, ist in der hier für queman angenommenen Ausgangsbedeutung bereits enthalten u. daher nicht eigens genannt (vgl. A I u. B I; zu derinhärenten Zielgerichtetheitdes Verbs kommen vgl. di Meola, Kommen u. gehen S. 41, Vogel, ZGL 33,57—77, bes. 62; zu einer weitergehenden Differenzierung vgl. di Meola a. a. O. S. 30 ff., Watanabe, ZGL 30,342—355, bes. 343 mit Lit.). Durch Hinzufügung von Orts- bzw. Richtungsangaben (vgl. A III u. B III) kann dieses Ziel entweder (im Sinne einer Spezifizierung im Umkreis des Beobachterstandpunktes) besonders herausgestellt werden, oder es kann eine Verschiebung der Perspektive im Sinne der Ersetzung des Beobachterstandpunktes durch eine Endpunktfokussierung erfolgen (vgl. zu dieserdeiktischen Neutralisierungbei kommen Watanabe a. a. O., Vogel a. a. O. 62 f.). Angesichts des Auftretens von ahd. queman als bevorzugtem Übersetzungsäquivalent zu lat. venire kommen, gehenspielen des weiteren die diesem entsprechenden (insbesondere bibelsprachlichen) Verwendungen eine Rolle. Neben den Gruppen mit inhärenter Zielgerichtetheit oder mit expliziter Nennung eines Zieles sind jeweils Varianten mit zusätzlicher Nennung des Ausgangspunktes möglich (vgl. A II u. B II sowie A IV u. B IV). Ahd. queman kann außerdem eine Bewegung von einem Ort weg bezeichnen (vgl. A V u. B V). In den weiteren Gruppen tritt die räumliche Bedeutung zugunsten einer Anwendung auf Zeitliches (vgl. B VI) sowie eines breiten Spektrums weiterer übertragener Bedeutungen (vgl. A VII bis XIII u. B VII bis XV) zurück. Von den räumlichen Bedeutungen ausgehend sind neben der willentlichen Bewegung die nicht willentliche Bewegung (bzw. der Bewegungsvorgang) sowie das Bewegtwerden eines Subjektes auch für den übertragenen Bereich relevant. Für bestimmte Verwendungen mit abstrakten Subjekten scheint bereits die Möglichkeit von queman kennzeichnend, Sachverhalte in einer nicht agensorientierten Perspektive auszudrücken (zurDeagentivierungvgl. von Polenz, Satzsemantik, S. 187 ff.). Die häufig vorkommenden temporalen und modalen Angaben (Angabe der Art u. Weise des Kommens, auch des begleitenden Umstands, Vorgangs oder Zustands sowie der Haltung, Tätigkeit u. Beschaffenheit des Subjekts) werden im Gegensatz zu den finalen Angaben (Absicht oder Zweck des Kommens) in der Bedeu- [Bd. 7, Sp. 502] tungsgliederung zumeist nicht eigens hervorgehoben. Aus textlinguistischer Perspektive dient queman häufig dazu, einen neuen, nicht vorerwähnten Subjektreferenten in den Textzushg. einzuführen (vgl. insbes. A I 1aγ). — Von den Fügungen aus queman u. Präp. verb. mit einem Substantiv abstrakter Bedeutung (echte Abstraktbildungen sind darunter jedoch kaum belegbar) werden in der Lit. verschiedene als Funktionsverbgefüge eingestuft (vgl. Relleke, Amsterd. Beitr. 7,1—46, bes. 29. 36, Braun, in: Hist. Textgrammatik 1,395—407). Dies läßt sich für eine Gruppe von Fügungen bestätigen, die eine Zustandsveränderung beschreiben (vgl. A XI 2b). Diese Fügungen werden den entsprechenden Positionen des Vollverbs zugeordnet.
A. mit persönlichem Subjekt:
I. sich auf ein als bekannt vorausgesetztes (nicht eigens genanntes), mit dem realen oder gedachten Beobachterstandpunkt identisches Ziel hinbewegen (u. dort eintreffen); der Ausgangspunkt ist nicht thematisiert (auch mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens):
1) (her)kommen, sich nähern, herankommen, ankommen:
a) allgem. (außerhalb eines spez. religiös-theologischen Verständnisses von queman, s. dazu b):
α) ohne unmittelbar ausformulierte Angabe des Zwecks: chuuamun illante (pastores) venerunt festinantes [Luc. 2,16] Gl 1,732,21, z. gl. St. T 6,4. quam venit [et upilio, tardi venere subulci, uvidus hiberna venit de glande Menalcas, Verg., E. X,19] Gl 2,626,23. der huosherro gab ... lon ... doh zerist den, die dir zi gunste chomen [vgl. incipiens a novissimis usque ad primos, BH, Hellgardt, Pred. S. 91] S 170,67 (zu zi gunste zuletzts. Ahd. Wb. 4,1856 s. v. jungisto). chuementemu daz heilante uuirdige kakan lauffem kagani advenienti ut Iesu digni occurramus obviam H 1,10,3 (vgl. auch bα). niodo huuila ander hluttriro dir queme enti gengit der dih za demo nahtmose ladota quuidit dir nidar baz sizzi ne forte clarior te superveniat, et accedens qui te ad caenam vocavit, dicet tibi: adhuc deorsum accede F 14,10, ähnl. 13 (supervenire). az iungiste quemant deo andro deornun novissime veniunt et reliquae virgines 20,18, z. gl. St. T 148,7. truhtin quad (zu Petrus) quim dominus: veni, inquit F 39,27. ih bin man untar giuuelti habenti untar mir kenphon, inti ih quidu zi thesemo: far, inti her ferit, anderemo quidu: quim, inti her quimit, inti minemo scalke: tuo thiz, inti her tuot iz nam et ego homo sum sub potestate habens sub me milites, et dico huic: vade, et vadit, et alio: veni, et venit, et servo meo: fac hoc, et facit T 47,5. uuarun uuarlihho thie thar quamun manage erant enim qui veniebant multi 66,3. sliumo quamun tho sina iungoron, inti uuntrotun bi hiu her mit uuibe sprachi continuo venerunt discipuli eius, et mirabantur quare cum muliere loquebatur 87,7. uuas sin sun altero in achre, inti mittiu tho quam inti nalichota themo huse, gihorta gistimmi sang erat autem filius eius senior in agro, et cum veniret et appropinquaret domui, audivit simphoniam 97,6. asni inti ther nist hirti, thes thiu scaf eiganiu ni sint, gisihit then uuolf comentan inti uorlazzit thiu scaf mercenarius et qui non est pastor, cuius non sunt oves proprie, videt lupum venientem et dimittet oves 133,11. Martha uuarliho so siu gihorta thaz ther heilant quam, liof ingegin Martha ergo ut audivit quia Ihesus venit, occurrit illi 135,11. tho ther heilant gisah sia vvuofenti inti thie [Bd. 7, Sp. 503] Iudæon quamun mit iru vvuofente, gremizota in sinemo geiste Ihesus ergo ut vidit eam plorantem et Iudaeos qui venerant cum ea plorantes, fremuit spiritu 21. thaz uuizzit ir, uuanta oba uuesti thes higisges fater zi uuelihheru ziti ther thiob quami, her uuahheti giuuesso inti ni liezzi thurahgraban sin hus illud autem scitote, quoniam si sciret paterfamilias qua hora fur veniret, vigilaret utique et non sineret perfodiri domum suam 147,8. quam ther heilant bislozzanen turon inti stuont in mittimen inti quad: sibba si iu! venit Ihesus ianuis clausis et stetit in medio et dixit: pax vobis! 233,5. thie andere iungoron mit ferennu quamun (ni uuarun sie ferro fon erdu ...) thinsenti thaz nezzi fisgo alii autem discipuli navigio venerunt (non enim longe erant a terra ...) trahentes rete piscium 236,7 (mit Angabe der Fortbewegungsart durch mit + flekt. Inf., s. ferien ‘mit dem Boot fahren’, Ahd. Wb. 3,744). thie magi quamun gahun, thaz kindilin sie sahun [vgl. ecce magi ab oriente venerunt, Matth. 2,1] O 2,3,17. ther diufal sin ni korati, furi man er nan ni habeti; thie engila quamun thuruh thaz, want er druhtin iro was 4,102. ther kuning bat, er quami: ni was Kriste thaz gizami; ther sculdheizo es ni gerota: er thara thoh faran wolta! 3,3,9. si quam ruafenti, kumta thio iro thurfti, klagota ira wewa bi ira dohter liaba [vgl. ecce mulier Cananaea a finibus illis egressa clamavit dicens ei ..., Matth. 15,22] 10,5. druhtin... quamist thu êr, wir ni thultin thiz ser 24,13. oba ther man westi, ther heime ist in ther festi, al thaz ungizami, wio ther thiob quami [vgl. si sciret paterfamilias, qua hora fur venturus esset, Matth. 24,43] 4,7,56. ten furefuor . so er begonda chomen . ein rot skimo . purpurun gelicher qui mox ut coepit ingressui propinquare . purpurae rutilantis puniceus quidam fulgor antevenit Nc 748,1 [63,7]. cham ouh ein halz smid quidam etiam claudus faber venit 760,22 [76,14]. do cham ouh allero diernon ferchrondosta . unde diu io fone unstatero gnuhte . unde uuideruuartigero . indagaltlichero liehti . suepferlicho sprungezta tunc etiam omnium garrula puellarum . et contrario semper fluibunda luxu . levitate pernix desultoria gestiebat 761,13 [77,6]. so cham do einiu getragenlichiu . unde antfahsiu . nah temo philosophorum site . unde des kuollichiu . daz fone iro got sie alle lazet ze himele chomen post has ingressa quaedam gravis crinitaque femina . et ex eo admodum gloriosa . quod Iuppiter per ipsam cunctis tribuerit ascensum in supera 802,16 [121,5]. under dien cham ein vuib ... diu dia iungfrouun chatta unde chusta inter quos . femina ... virgine salutata . usque in eius osculum confisa pervenit 828,3 [147,22]. apostoli chamen ze erist . sar daranah kefuogte ze anderen die in folgeton . gotes lob singenten praevenerunt principes coniuncti psallentibus . in medio iuvencularum tympanistriarum Np 67,26 (mit dem Nebensinn einer Reihenfolge). selber diabolus cham sament in etenim Assur venit cum illis 82,9. venite benedicti patris mei (chomint ir geuuiehten mines fater) Npgl 90,7 (vgl. Npgl 50,10 unter β), z. gl. St. komint gesegenote mines vater NpXgl 118 X,175 (S. VIII,23; Np venire, Npw chomit hera mit zweitem Imp., s. III 1aα). stant uf, fruintin min ... unte kum surge, propera amica mea ... et veni [Cant. 2,10] W 38,3 [75,22], ähnl. 43,2 [81,7] (venire); bildl.: firsahun sih zi waru zi sineru ginadu, so wir ouh iz firnamun, wir thar sidor quamun [vgl. hunc nos et venisse credimus et amamus, Hrab. zu Matth. 21] O 4,5,66, ähnl. 5,12,48; in Personifizierungen: unde uuer daz kebe . daz ter herbest chome geladener . mit rifen beren . in ratsamemo iare? quis dedit ut fertilis [Bd. 7, Sp. 504] autumnus gravidis . i. maturis uvis influat . i. habundet pleno anno? [vgl. influat veniat, Rem.] Nb 15,8 [12,18]. lustet iuuih sin (des Todes) . er chumet ungeladot sines tanches si mortem petitis . propinquat ipsa sponte sua 267,7 [208,14]; — ferner: S 170,41. F 20,15 (venire). T 81,3. 109,2 (3). 110,3. 124,4. 148,6. 183,1. 212,1. 6 (alle venire). O 1,14,17. 16,15. 2,3,23. 2,14,81. 3,3,7. 8,35. 3,14,41. 55. 24,36. 24,69. 105. 4,35,1. 5,6,25. 8,51. Nb 59,21 [49,18] (venire). Nc 758,14. 759,6. 812,27. 828,23 (venire). 842,28 (venire). 843,1 [74,6/7. 75,2. 131,19. 148,17. 165,13. 15]. NpNpw 125,6 (venire); erw. um eine Angabe des Ortes, wo sich das Kommen vollzieht: mit Präp. verb. in + Dat. d. Sache: sus in wege quam ein wib [vgl. venit mulier Cananaea, Marg. nach Matth. 15,22] O 3,10,1; mit Adv. thr as.: [thar quam tho filo manno endi vuivo endi [eadem hora eius exitus] multi viri ac feminae [eius lectulum circumsteterunt, Greg., Hom. II,38 p. 1642] Wa 65,3;] — nach dem Kontext ist wiederkommen, zurückkehrengemeint: is cuman [frater tuus] venit [, et occidit pater tuus vitulum saginatum, quia salvum illum recepit, Luc. 15,27] Gl 4,298,12 = Wa 56,9, z. gl. St. T 97,6. giu ander stunt uuarin uuir chomen [si non intercessisset dilatio,] iam vice altera venissemus [Comm. in Gen. = Gen. 43,10] Thoma, Glossen S. 22,3. fuor her (der geheilte Blinde) tho inti vvuosc sih inti quam gisehenti abiit ergo et lavit et venit videns T 132,4. uuahhet uuarliho: ir ni uuizzut uuanne truhtin cumit, spato oda in mitteru naht vigilate ergo, nescitis enim quando dominus veniat, sero an media nocte 147,7. in mitteru naht ruoft uuard gitan: senu nu cumit ther brutigomo, get ingegin imo! media autem nocte clamor factus est: ecce sponsus venit, exite obviam ei 148,3, z. gl. St. F 20,8. thanne her (der Herr) uuerbe fon brutloufti, thanne her queme quando revertatur a nuptiis, et cum venerit T 150,1. bihiu ... ih quementi mit phrasamen thaz erbeitti? quare ... ego veniens cum usuris utique exigissem illud? 151,8. eniu (sc. scalhlih forhta) sorget uuanne der herro chome . disa (sc. truhtenes forhta) langet uuieo halto er chome NpNpw 18,10 (2. Stelle s. bβ); bildl.: ih uuirbu in min hus thanan ih uzgieng, inti quementi findit zuomigaz revertar in domum meam unde exivi, et veniens invenit vacantem T 57,7, z. gl. St. F 7,14; ferner: T 97,7. 147,7. 11. 12 (2). 150,2. 3 (2). 151,2 (alle venire);
β) mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens:
mit Inf./Inf. Konstr./zi + Inf./Pronom.-Adv. (zi hiu, thara zuo): unuestaz lant paspeohon ir hcuamut immunitam terram explorare venistis [zu: quibus ille respondit: Aliter est:] immunita terrae [huius] considerare venistis [Gen. 42,12] Gl 1,317,52. uuard tho in themo ahtuden tage, quamun zi bisnidanne thaz kind factum est in die octava, venerunt circumcidere puerum T 4,11. quam tho uuib fon Samariu sceffen uuazzar venit mulier de Samaria haurire aquam 87,2. quam suochen uuahsamon in themo boume inti ni fant venit quaerens fructum in illa et non invenit 102,2. friunt, zi hiu quami? amice, ad quod venisti? 183,4. tho quam ther liut mit driuon thaz seltsani scouon O 4,3,6. choment petoen venite adoremus Np 94,6; ferner: T 8,1 (venire). NpNpw Cant. Abac. 14; — hierher wohl auch, Glossen: vnrehtlichemo sitiv darazvo chuimit [si vero nullo vocante,] inordinato more deproperet (Hss. depropere) [super aliquibus ordinationibus et ecclesiasticis negotiis, ad eum non pertinentibus, componendis: inrita quidem, quae ab eo geruntur, existant, Conc. Ant. XCI] Gl [Bd. 7, Sp. 505] 2,100,26. 4,322,58 (darazvo ist auf den präpos. Kasus super + Abl. des lat. Kontextes bez.); fraglich (s. Formenteil): queman [surgite velocius ut ad tumulandum fratrem nostrum Turonicum pontificem] occuramus [Greg. Turon. I,1,1 p. 38] 2,758,31 (zum Lemmabezug vgl. Nievergelt, Glossierung S. 718,60). Nievergelt, Glossierung S. 618,819 (zu Gl 2,758,31);
mit Nebensatz: thiob ni cumit, nibi thaz er stele inti erslahe inti fliose fur non venit, nisi ut furetur et mactet et perdat T 133,10. mihil menigi ... quamun ... thaz sie Lazarusan gisahin turba multa ... venerunt, ... ut Lazarum viderent 137,2. wir sahun sinan sterron ... joh quamun, thaz wir betotin, ginada sino thigitin [vgl. venimus adorare eum, Matth. 2,2] O 1,17,22 (PV; quam vns thaz uuir betotin F, s. B XII 3c). quam menigi thero Judeono êr, drostun thar thio suester [vgl. multi autem ex Iudaeis venerant ad Martham et Mariam, Joh. 11,19] 3,24,3. darumbe du chomest . taz min uuillo ze leibo neuuerde seu consensus noster ne mutilus videretur approperas Nc 731,15 [48,6]; ferner: T 13,17 (venire);
γ) in Verbindungen zweier Satzaussagen bei gleichem Subj., in denen ebenfalls Vorstellungen des Zwecks ausgedrückt sein können:
mit einem mit inti (oder asyndetisch) verbundenen zweiten Verb gleicher Flexionsform (oder auch bei Imp. mit folgendem Adhortativ); queman kann die Voraussetzung oder Einleitung der durch das zweite Verb bezeichneten Handlung ausdrücken u. damit semantisch untergeordnet sein (zur Erscheinung der Pseudokoordination, auch zur Verteilung von Referenteneinführung u. folgender Prädikation auf zwei Teilsätze, vgl. Proske, in: Verben in interaktiven Kontexten, S. 177 ff. 209 f.; zum bibelsprachlichen Vorbild vgl. aber auch Bauer, Wb. z. NT Sp. 629 s. v. ἔρχομαι): kommen und etw. tun/kommen, um etw. zu tun: so diu leuin birit, so ist daz leuinchelin tot ... tene so chumit ter fater unde blaset ez ana donec veniens pater eius ... sufflat in faciem eius S 124,15. so chumit der iagere unde uait ez (das Einhorn) sicque comprehenditur 126,41. ze samanungu starachistin chunne kesezzamees zuahelfantemv truhtine qhuememees ad coenobitarum fortissimum genus disponendum adiuvante domino veniamus 197,27/28 (zur Umformung der lat. Konstr. Masser, Komm. Ben.reg. S. 88). do quam der Adames sun unde sluog des tiufeles sun zu zeinero studon 380,11 (vgl. aber S 380,8 u. III 1aα). to cham aber Starzfidere, prahta imo sina tohter uuidere 401,2,2. (Jesus zum Hauptmann:) ih quimu inti giheilu inan (deinen Knecht) ego veniam et curabo eum T 47,3. quamun fugala inti frazun thiu (Saat) venerunt volucres et comederunt ea 71,2. thaz (das Senfkorn) ist minnista allero vvurzo inti ist boum, so thaz himiles fugala quement inti artont in sinen zuelgon quod minimum quidem est omnibus holeribus et fit arbor, ita ut volucres caeli veniant et habitent in ramis eius 73,2. thie thar in themo skefe uuarun, quamun inti betotun inan qui autem in navicula erant, venerunt et adoraverunt eum 81,5. hunta quamun inti leccodun siniu (des Lazarus) gisuuer canes veniebant et lingebant ulcera eius 107,1. after managen zitin quam ther herro thero scalco inti sazta reda mit in post multum vero temporis venit dominus servorum illorum et posuit rationem cum eis 149,3. abande giuuortanemo quam inti gisaz mit sinen zuelif iungiron vespere autem facto venit et discumbebat cum XII discipulis suis 158,1. zi iungisten quamun zuene lugge urcundon inti quadun: uuir gihortun inan quedentan [Bd. 7, Sp. 506] novissime autem venerunt duo falsi testes et dixerunt 189,3. quamun thie kempfon inti thes eristen giuuesso brahun gibeinu venerunt ergo milites et primi quidem fregerunt crura 211,2. min odouuan quęmen sine iungoron inti forstelen inan inti quaeden themo folkę ... ne forte veniant discipuli eius et furentur eum et dicant plebi ... 215,3. quam Maria Magdalenę, sageta then iungoron ... venit Maria Magdalenae annuntians discipulis ... 223,1. quam ther heilant inti intfieng brot inti gab in inti sama then fisg venit Ihesus et accepit panem et dedit eis et piscem similiter 237,5. ju quam ein sculdheizo bi notthurfti heizo, bat ... er sinan skalk heilti [vgl. accessit ad eum centurio rogans eum et dicens ..., Matth. 8,5] O 3,3,5. so quement Romani ouh ubar thaz, nement thaz lant allaz joh ouh thes giflizent, iz italaz lazent [vgl. venient Romani et tollunt nostrum locum et gentem, Joh. 11,48] 25,15. min sela ... belanget des tages . danne ih chumo . unde fore gotes kesihte scino sitivit anima mea ad deum vivum quando veniam et parebo ante faciem dei NpNpw 41,3. vuanda genuoge compuncti iro danches choment . unde bitent dero toufi . unde betont in [vgl. veniunt inde nescio quanti, credere volunt, Aug., En.] 134,14. du bechandost mina nideri in pęnitentia (vgl. K.-T. 10,510,5) . do ih in ellende uuas . unde mina ufirrihteda do ih cham . unde ablaz keuuan [vgl. cum adhuc in peregrinatione sum, antequam ad illam patriam veniam, Aug., En.] 138,2. er (David) sang in (diesen Psalm) do Christo do Ziphei chamen . unde Sauli sageton . daz Dauid dar bi in geborgen uuas cum venerunt Ziphei et dixerunt ad Saul . nonne ecce David absconditus est apud nos Np 53,2. apostoli ... chamen unde uuurden prępositi in medio nouarum ęcclesiarum . an tympanis singente praevenerunt principes coniuncti psallentibus . in medio iuvencularum tympanistriarum 67,26. alle diete souuieo manige du tate . die choment unde betont fore dir omnes gentes quascumque fecisti venient . et adorabunt coram te domine 85,9 [, z. gl. St. Pk(w) 85,10]. gentes ... die sint ouh chomen sament circumcisione (scartlidi) . unde habent sih kefuoget ad lapidem angularem [vgl. venerunt etiam omnes gentes ad lapidem angularem, Aug., En.] Np 94,4. vmbe die erda sorgendo chaden sie . ne forte veniant Romani et tollant nostrvm locvm et gentem (nie Romare nechomen unde unsih pestozzen landis unde liuto) Npgl 62,10, z. gl. St. NpglNpw 13,5; ferner: S 130,97. T 16,2. 19,7 (2). 21,11. 60,8. 72,2. 75,1. 85,4. 99,4. 135,9. 28. 139,1. 222,2 (alle venire). NpNpw 40,11. 45,7; hierher wohl auch: quuemant angila enti arscheidant dea ubilun fona mittem dem rehtuuisigom enti lecchent dea in fyures ouan exibunt angeli ... et mittent eos in caminum ignis F 10,21 (in der lat. Vorlage in anderer Perspektive alsausgehen’); erw. um eine Angabe der Fortbewegungsart durch ein weiteres Bewegungsverb im Part. Praes.: quamun fleogente frazun daz (sc. die Saat) venerunt volucres et comederunt ea 8,6; — bei zwei verbundenen Imperativformen: qhuemat suni hoorrat mih forahtun truhtines leru iuuih venite filii audite me timorem domini docebo vos S 193,6. quim inti sezzi thina hant ubar sia (die verstorbene Tochter), so lebet siu sed veni, inpone manum super eam (filiam defunctam) et vivit T 60,2. far, forcoufi thiu thu habes inti gib thiu thurftigon, inti thannæ habes treso in himile, inti quim, folge mir vade, vende quae habes et da pauperibus, et habebis thesaurum in caelo, et veni, sequere me 106,3. tho quad in ther heilant: quaemet inti ezzet dicit eis Ihesus: venite, prandete 237,4. cumit gehorit in tellon sal ic alla thia forhtit gode venite, audite et nar- [Bd. 7, Sp. 507] rabo omnes qui timetis deum Pw 65,16. choment chint . unde horent hara zuo mir venite filii audite me NpNpw 33,12. tohtera Tyri daz chit gentium . choment unde betont in . geba bringendo . daz chit manige elemosinas tuondo adorabunt eum filiae Tyri in muneribus [vgl. venite cum muneribus, Aug., En.] 44,13. choment liute choment ferro gesezzeno . lazzen unrehta freuui sin . diu ze uuerlte triffet . uobet dia diu ze gote triffet venite exsultemus domino Np 94,1 (zu lazzen als Verschr. für 2. pl. imp. vgl. lâzan, Ahd. Wb. 4,658). venite benedicti patris mei . percipite regnvm . qvod vobis paratvm est ab origine mvndi (choment ir geuuiehten mines fater . inphahent daz riche . daz iu fore kegaruuet (vgl. K.-T. 8,177,14) ist fone anagenne uuerlte) Npgl 50,10 (Npw chomet hera, s. III 1aα), ähnl. T 52,3 (venire); ferner: S 162 (vgl. Befund u. Deutung S. 236,25) (venire). T 103,3 (venire). O 5,20,67. NpNpw 104,1. Np 65,5. Npgl 44,10 (Np venire; Npw chomet hera, s. III 1aα); in der Wiedergabe der Formelvenite et vidite”/“veni et vide: tho quad her in: quemet inti gisehet. Quamun sie tho inti gisahun uuar her uuoneta, inti uuonetun mit imo then tag dicit eis: venite et videte. Venerunt et viderunt ubi maneret, et apud eum manserunt die illo T 16,2. tho quad imo Nathanahel: fon Nazareth mag sihuuaz guotes uuesan? Tho quad imo Philippus: quim inti gisih dicit ei Philippus: veni et vide 17,3. quaemet inti gisehet thia stat uuar trohtin gilegit uuas venite et vidite locum ubi positus erat dominus 217,6 = T Fragm. S. 290,4. quemet ... sehet then man, ther mir thaz allaz brahta fram ... [vgl. venite et videte hominem, qui dixit mihi omnia, Joh. 4,29] O 2,14,87. cumit in gesiet uuerk godis venite et videte opera dei Pw 65,5, z. gl. St. Np 65,5, ähnl. NpNpw 45,9; ferner: T 87,7. 135,21 (beide venire); bei Imp. mit folgendem Adhortativ: komm(t)/los, laß(t) uns ...: quhemet endi lobemes druhtin in hruofte venite, laudemus dominum I 32,13. thiz ist thie erbo: quemet inti arslahemes, inti habemes sin erbi hic est haeres: venite, occidamus eum, et habebimus haereditatem eius T 124,3. choment . samenoen unsih . fertilegoen sie fone dieten venite et disperdamus eos de gentibus Np 82,5. kum uuine min, ge uuir anne den akker! veni, dilecte mi, egrediamur in agrum, commoremur in villis [Cant. 7,11] W 126,1 [225,1]; — hierher vielleicht auch, Glosse ohne Übers. des zweiten Verbs: uanne (1 Hs. vvenne) hic quome quando veniam [et apparebo ante faciem dei? Ps. 41,3] Gl 1,524,5 = Wa 77,4 (nach Gl.-Wortsch. 5,417 noch Gl. parere);
mit einem zweiten Verb im Part. Praes.: tho quam ther eristo quedenti: herro, thin mna gihalota zehen mnas venit autem primus dicens: domine, mna tua X mnas adquisivit T 151,5. morgane giuuortanemo quamun alle thie heroston thero bisgoffo mit then altoston thes folkes inti mit then buocherin thinc uuirkenti mane autem facto convenerunt omnes principes sacerdotum cum senioribus plebis et scribis concilium facientes 189,1. ni fundanemo sinemo lichamen quamun quaedenti sih giuuesso gisiht engilo gisehan, thio quædent inan leben et non invento corpore eius venerunt dicentes se etiam visionem angelorum vidisse, qui dicunt eum vivere 226,2; ferner: 151,6. 7;
mit queman im Part. Praes. u. einem zweiten finiten Verb: disu dera selbun uuilu. chuuemanti. iah truhtine et haec, ipsa hora superveniens (Hs. stans, darüber vom Glossator veniens, vgl. Voetz, Lukasgl. S. 238 u. Anm., vgl. auch Sab. 3,271 Anm.), confitebatur [domino, [Bd. 7, Sp. 508] Luc. 2,38] Gl 1,735,50. thiu (die Prophetin Hanna) tho in thero selbun ziti quementi lobota truhtin haec ipsa hora superveniens confitebatur domino T 7,10. far êr zi gisuonenne thih mit thinemo bruoder, thanne quementi bring thine geba vade prius reconciliari fratri tuo, et tunc veniens offer munus tuum 27,1 (nach dem Kontext istwiederkommen, zurückkehrengemeint, s. noch unter 1a). senu tho manage firnfolle inti suntige quemente sazun mit themo heilante inti mit sinen iungoron ecce multi publicani et peccatores venientes discumbebant cum Ihesu et discipulis eius 56,2. Erato chomentiu ... geebenota sih Martis ringe Erato ingressa Martium modulatur Nc 721,30 [38,18b]; ferner: T 46,2. 79,10. 102,2. 110,3. 122,2. 149,7. 214,2 (alle venire);
b) spez. in religiös-theologischem Verständnis (vgl. dazu ThWNT 2,664—670 s. v. ἔρχομαι):
α) auf das Kommen Christi in die Welt durch seine Geburt als Mensch, auch auf das Kommen Gottes in Christus bez.:
ohne unmittelbar ausformulierte Angabe des Zwecks: tunc legitimus ehafto eius uir uenit cuman vuas (ehafto u. cuman vuas übergeschr.) [Randgl. zu: scio quia Messias] venit, qui dicitur Christus [Joh. 4,25] Gl 4,301,47 = Wa 59,42. freuuui dhih, Siones dohter, bidhiu huuanda see ih quhimu laetare, filia Sion, quia ecce ego venio I 11,22 = F 35,13. huuanda see ih chihruoru himil endi erdha, endi quhimit dher uuilligo allem dheodom quia ecce ego commovebo celum et terram, et veniet desideratus cunctis gentibus I 17,19/20. bidhiu iu chiuuisso quham Christ ideoque iam advenit Christus 27,3. bithiu ni uuellent sie (die Juden) inan (Christus) noh quhomenan chilauban inde eum adhuc venisse non credunt 28,9/10. dhazs ir (Christus) in sines (Abrahams) edhiles fleische quhoman scolda uuerdan de genere suo ... in carne esse venturum 33,10. ni zirinne herrin fona Iudæ noh herizohin fona sinem dheohum: Innan dhiu dher quhimit dher chisendit uuirdhit non deficiet princeps ex Iuda nec dux de femoribus eius, donec veniat qui mittendus est 34,15/16. saar so dhuo leididhduom fona Iudases samin, endi quham dher chisendit scolda uuerdhan statim enim, ut hoc factum est et defecit dux ex semine Iudae, advenit ille qui mittendus erat 35,5. quam thie mannes sun ezenti inti trinkenti venit filius hominis manducans et bibens T 64,14. mih uuizzut ir inti uuanan ih si uuizzunt, inti fon mir selbomo ni quam, oh her uuar ist ther mih santa, then ir ni uuizzunt me scitis et unde sim scitis, et a me ipso non veni, sed est verus qui misit me, quem vos nescitis 104,8, ähnl. 131,18 (fon mir selbomo ‘aus eigenem Antrieb’). Christ thanne her quimit, eno tuot her thanne managerun zeichan thanne theser tuot? Christus cum venerit, numquid plura signa faciet quam quae hic facit? 104,9. (die Tochter Sions:) sinu thin cuning quam thir manduuari, sizzenti ubar folon zamera esilinna ecce rex tuus venit tibi mansuetus, sedens super pullum asinae subiugalis 116,3 (bei Bezug des Dat. thir auf das Adj. manthuuâri ‘gegenüber jmdm. freundlich gesinnt’). ni wari tho thiu giburt, tho wurti worolti firwurt; sia Satanas ginami, ob er tho ni quami O 1,11,60. (Johannes:) after mir so quimit er (Christus), inti allo ziti was er êr [vgl. ipse est, qui post me venit, Marg. nach Joh. 1,27] 1,27,55, ähnl. T 13,8 (zu temporal gebrauchtem after s. Ahd. Wb. 1,40f.). want er (Johannes) deta mari, thaz druhtin queman wari O 2,3,36. giwihit si er filu fram, want er in gotes namen quam [vgl. benedictus, qui ve- [Bd. 7, Sp. 509] nit in nomine domini, Luc. 19,38] 4,4,47, z. gl. St. T 116,4. maht lesan, wio er dati joh wio er se bredigoti ... so er erist quam O 4,6,10. so troug menniscen der uuan . êr Christus chame . daz er got uuanda uuesen ligna unde lapides NpNpw 37,8. do chad ih . sih no . ih chumo . do ih hiez opheron agnum inmaculatum . do neimda ih mih selben 39,8. do er cham . do uuard imo irteilet . so er aber chumet . so irteilet er [vgl. venit occultus iudicandus, Aug., En.] 49,3. ouh mag keheizen uuerden inmaturum tempus êr Christvs chame . do prophetę hareton . unde in baten chomen . so er geheizen habeta [vgl. quando Christus manifestaretur in carne, Aug., En.] 118 T,147. er cham tougeno deus in homine Np 17,12. also regenes trophen risente in erda . so stillo chumet er descendet ... sicut guttae stillantes super terram 71,6. âne daz ir iuh selbe nebechennent . unde ir noh Christi bitent . samoso er nec homen si . unde ir iuh an imo eigent fertan . er chumet . er chumet aber . ad iudicandum . nals ad liberandum 73,9. sie (die Juden) chedent ie noh . nondvm venit Christvs (noh necham ieo Christ nieht) Npgl 76,20. dicco gehiezzer mir sine cuonft per prophetas, nu cume er (Ausg. cumer) selbo unte cusse mih mit dero suoze sines euangelii [vgl. veniat ergo iam, et osculetur me osculo oris sui, Haimo in Cant. p. 295B] W 1,2 [45,5]; ferner: I 25,5. 9. 10. 26,14 (alle venire). T 88,13. 104,7. 116,5. 142,2 (alle venire). O 1,11,55. 2,2,21. 3,10,26. 16,63. 72. NpNpw 39,6. 49,3. 50,9. 79,1. 112,9. 117,26. 27. Cant. Abac. 13. Np 12,1. 39,8 (venire). 82,2. 93,10. Npw 117,26 (Np venire); — erw. um eine Angabe des Ortes, wo sich das Kommen vollzieht: an demo einen (Weg der Gnade) cham er iu . an demo anderen sol er noh chomen universae viae domini misericordia et veritas NpNpw 24,10 (zur 2. Stelle vgl. β);
mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens:
mit Inf./Inf.-Konstr./zi + Inf.: niqhuuam tuan vvillun minan non veni facere voluntatem meam S 207,36. 213,17. ih quam man zi skeidanne uuidar sinan fater inti tohter uuidar ira muoter veni enim separare hominem adversus patrem suum et filiam adversus matrem suam T 44,22. quami er ziti unsih zi uuizinonne venisti ante tempus torquere nos 53,6. quam ther mannes sun suochan inti heil tuon thaz dar foruuard venit enim filius hominis quaerere et salvum facere quod perierat 114,2, ähnl. 96,1 (venire). diser (Psalm) uuirt ouh kesungen pro Christianis die mit filiis chore gezeichenet sint . umbe tougeniu ding . diu Christvs cham ze geoffenon (ze offenenne Npw) NpNpw 45,1. non veni legem solvere sed adimplere (ih necham ea zintuuerinne nube zeuuerinne) NpglNpw 18,8. qui uenit ignem mittere in terram (derdir cham fiur uuerfin an erda) Npgl 59,2. chom er ouh ze inbindenne dero irslagenon sune Npw 101,21 (Np daz er inbunde, s. u.); ferner: T 25,4 (2). 44,22. 108,7 (alle venire); hierher wohl auch, in bruchstückhafter Überlieferung: ih ni chom nieth [vgl. non veni facere voluntatem meam, sed eius qui me misit, Ben.reg., Hellgardt, Pred. S. 104] S 176,6 (vgl. ZfdA. 133,358,6);
mit Nebensatz (u. Korrelat): quam daz imo ambahtit uurti nibu daz ær ambahti non venit ministrari, sed ministrare F 14,4, z. gl. St. T 112,3. ni quam ih zi thiu thaz ih duomti mittilgart, oh thaz ih heile mittilgart non enim veni ut iudicem mundum, sed ut salvificem mundum 143,4. suntar (Christus) quam, sie manoti joh thanana in gisageti O 2,2,12. ni wanet ... thaz ih zi thiu quami ..., then wizzod firbrachi [vgl. nolite putare, [Bd. 7, Sp. 510] quoniam veni solvere legem, Matth. 5,17] 18,1. den rat filii dei ferchurent ir . der umbe daz uuolta chomen arm (Npw armer) . daz er iuuh riche getate consilium inopis confudistis NpNpw 13,6. cham er ouh . daz er inbunde dero irslagenon sune solveret filios interemptorum Np 101,21 (Npw ze inbindenne, s. o.). ego veni . vt qvi non vident videant . et qvi vident cęci fiant (ih cham daz de blinden gesehen unde gesente blint uuerden) Npgl 65,3. unze min trohtin chumit derdir intluhtit die finstera dere herzen Npw 118 G,55 (Np veniat); ferner: T 44,22. 56,4. 133,10 (alle venire);
mit Präp. verb. zi + abstr. Dat. u. Dat. d. Pers.: du fater ... sament tinemo geuuiehten chame du in ze heili egressus es in salutem populi tui . in salutem cum Christo tuo NpNpw Cant. Abac. 13;
in Verbindungen zweier Satzaussagen bei gleichem Subj., in denen ebenfalls Vorstellungen des Zwecks ausgedrückt sein können, mit einem mit inti (auch alde oder asyndetisch) verbundenen zweiten Verb gleicher Flexionsform (vgl. dazu unter aγ): do chom selbo unser herro der filius dei unte picherte mit sinera euangelisgen prediga unte mit sinen zeichenin die heidinen S 170,34. dhuo azs iungist bidhiu quham gotes sunu endi antfenc mannes liihhamun venit tandem filius dei et corpus humanum assumpsit I 29,19. ob ih ni quami inti sprahi zi in, thanne ni habetin sie sunta si non venissem et locutus fuissem eis, peccatum non haberent T 170,4. do gihiez ih . daz ih nu getan habo . daz ih selbo chame unde opherfrunscing uuurde tunc dixi . ecce venio NpNpw 39,8. do cham aber gotes sun unde teta uns daz chreftigosta . daz er sih selben gab umbe unsih [vgl. redemptor venit et bene cum illis fecit, Aug., En.] 125,3; ferner: 48,5;
β) auf die Wiederkehr Christi als Richter am Jüngsten Tage, auch auf das Kommen Gottes bez.:
ohne unmittelbar ausformulierte Angabe des Zwecks: ich glouben, daz er noch chomen scol S 339,14. kasehant mannes sunu quemantan in himiles uuolcnum videbunt filium hominis venientem in nubibus caeli 19,7, z. gl. St. T 145,19, ähnl. O 4,19,54. T 190,3 (venire). Np 67,25. Npgl ebda. 88,8 (beide Np venire). ni gientot ir Israhelo burgi, êr thanne quimit thie mannes sun non consummabitis civitates Israhel, donec veniat filius hominis T 44,15, z. gl. St. F 3,1. ih uueiz uuanta Messias quimit, the giquetan ist Crist: thanna her quimit, her gisaget uns alliu scio quia Messias venit, qui dicitur Christus; cum ergo venerit ille, nobis adnuntiabit omnia T 87,6. so uuillih inan uuonen unz ih quimu: uuaz thih thes? sic eum volo manere donec veniam: quid ad te? 239,3. 4. er quimit mit giwelti, sar so ist woroltenti O 1,15,37. sage uns, meistar, thanne, wio thiu zit gigange; zeichan wio thu queman scalt [vgl. dic nobis ... quod signum adventus tui? Matth. 24,3] 4,7,8. wanta ist firholan iuih al, wanne druhtin queman scal 54. danne so Christus chumet . singo ih dir niuuuen cantiken deus canticum novum cantabo tibi NpNpw 143,9. so Christus chumet so nebiret suozen uuuochar synagoga . diu ficus unde uinea domini uuas Cant. Abac. 17. si (sc. din gelouba) ist ieo tougen . quoad usque ueniat dominus (unz got chunt) NpglNpw 36,6. David pezeichenet Christianos . die sih hier bergent . unde aber geoffenot uuerdent in iudicio . so Christus chumet iro guollichi Np 53,2. in primo aduentu uuare du menniscon gelih ... so du aber chumest in gloria . uuer mag danne funden uuerden dir . gelih? [vgl. sed in claritate cum venies, Aug., En.] 82,2. hic Iesvs qvi assvmptvs est a vobis [Bd. 7, Sp. 511] in caelvm . sic veniet qvemadmodvm vidistis evm evntem in caelvm (dirro haltento der fone iu ze himele genomen ist . der chumet aber also êr in gesahent ze himele farin) Npgl 46,6. suenne er (Christus) denne chumit, so irskinent si mit imo in dera guotlicha Npw 118 V,166 (Np apparuerit); ferner: T 44,21. 90,6. 152,1. 172,4 (alle venire). O 5,20,10. NpNpw 9,Diaps. 17 (= Npw 9,42). 18,10. 32,20. 47,15. 49,3 (2). 21. 101,14. 105,4. 118 Q,123. NpglNpw 9,6 (Np venire). Np 72,10. 79,5. Npgl 100,8 (Np venire); — [h]uuidaru/avur/ anderêst/noh queman: thoh uuidoru thie mannes sun quementi, uuanis thu thaz her fundi giloubon in erdu? verumtamen filius hominis veniens putas inveniet fidem in terra? T 122,3. gibot, thaz sie iz biforatin joh tharana worahtin wuachar gizami, unz er avur quami [vgl. negotiamini, dum venio, Luc. 19,13] O 4,7,74. der êr cham tougeno . der chumet anderest (Npw noh) offeno. Do er cham . do uuard imo irteilet . so er aber chumet . so irteilet er deus manifeste veniet [vgl. qui venit occultus, venit manifestus, Aug., En.] NpNpw 49,3; ferner: T 162,1 (venire); — erw. um eine Angabe, wo sich das Kommen vollzieht, mit an + Dat. d. Sache: an demo einen cham er iu . an demo anderen (Weg der Wahrheit) sol er noh chomen universae viae domini misericordia et veritas NpNpw 24,10 (zur 1. Stelle vgl. α);
mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens:
mit zi + Inf./lat. ad + Gerundium/lat. Part. Futur Aktiv/Pronom.-Adv.: nah tero ascensione (ufferte) chumet truhten . iudicare uiuos et mortuos (Npw ze irteilenne lebente unde tote) NpNpw 7,9 (= Npw 8). vuarazuo chumest? 9,Diaps. 17 (= Npw 9,42); — avur/ anderest queman: ih uuolta uuerden humilis iudicatus . daz ih aber chome in potestate iudicaturus (Npw zerteilenne in dero urteili) [vgl. qui postea iudicaturus veniret, Aug., En.] NpNpw 37,15. er chumet . er chumet aber . ad iudicandum . nals ad liberandum [vgl. venturus est Christus, sed veniet ut iudex, Aug., En.] Np 73,9. sie mendent ouh daz er anderest chumet . ze uberteilenne die menniscen . die erda sint . uuanda sie dar gehorent quoniam venit iudicare terram 95,13; ferner: 82,2. 94,2. 97,9 (venire);
mit Präp. verb. in + abstr. Dat.: so Christus chumet in iudicio cum confusi et reveriti fuerint . qui quaerunt mala mihi [vgl. cum venerit Christus, Aug., En.] Np 70,24. so er in iudicium chome . dannan fare er beuuiffener in tenebras exteriores cum iudicatur exeat condemnatus 108,7;
in Verbindungen zweier Satzaussagen bei gleichem Subj., in denen ebenfalls Vorstellungen des Zwecks ausgedrückt sein können, mit einem mit inti verbundenen zweiten Verb gleicher Flexionsform (vgl. dazu unter aγ): du gebute humilitatem. Mit dero chum . unde uuere selbo din gebot [vgl. quia humilitatem praecepisti, humilis appare, Aug., En.] NpNpw 7,8 (= Npw 7). ze gote fersah er sih . der chome unde lose in speravit in domino . eripiat eum 21,9; ferner: 26,14;
γ) auf das Kommen von Gott Gesandter (der Propheten, Johannes des Täufers, des Heiligen Geistes) bez.:
ohne unmittelbar ausformulierte Angabe des Zwecks: quasi dicerent. uenisti bist cuman [Randgl. zu: quid ergo scribae dicunt quod Eliam oporteat] primum venire [? Matth. 17,10] Gl 4,290,10 = Wa 51,1. quam uuarlihho Iohannes noh ezenti noh trinkenti venit enim Iohannes neque manducans neque bibens T 64,13. quidu [Bd. 7, Sp. 512] iu, thaz Helias iu quam, inti nincnatun (sc. ni incnatun) inan dico autem vobis, quia Helias iam venit et non cognoverunt eum 91,5. thanne cumit ther fluobargeist then ih iu sentu fon themo fater cum autem venerit paracletus quem ego mittam vobis a patre 171,1. vuanda so Helias chumet unde Enoch . so uuerdent Iudei geloubig convertentur ad vesperam Np 58,7. so spiritus sanctus cham . so uuurden lutreiste apostoli in iro prędicationibus 92,3. si sint urteilari ubir daz gotis hiuuisca, fone demo si imphangen unde gifuorit uurten do si chomen mit dera poteskefte des heiligen euangelii Npw 121,5 (Np mit zi, s. III 1bγ); ferner: T 91,4. 165,7 (beide venire). NpNpw 103,11. Np 73,10; — auch von falschen Propheten: oba ander cumit in sinemo (Gottes) nammen, then infahet si alius venerit in nomine suo, illum accipietis T 88,13. Npw 117,26 (Np venire). alle so manage so quamun thioba sint omnes quotquot venerunt fures sunt T 133,9. sie leitet neuueiz uuer mittunt chomener . der fore uuerlte richesot . der genideret sie exaudiet deus . et humiliabit eos qui est ante saecula Np 54,20; ferner: NpNpw 117,26;
mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens: mit Präp. verb. zi + abstr. Dat. u. Nebensatz: thie (Johannes) quam zi urcunde, thaz her giuuizscaf sageti fon liohte, thaz alle giloubtin thuruh inan hic venit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine, ut omnes crederent per illum T 13,4 (zi urkundi ‘mit dem Ziel, Zeugnis zu geben’, vgl. auch Exeg. Wb. 1 2,964 zu Joh. 1,7; anders Braun, in: Hist. Textgrammatik 1,401 f.zum Bezeugen kommenals inchoatives Funktionsverbgefüge);
in Verbindungen zweier Satzaussagen bei gleichem Subj., in denen ebenfalls Vorstellungen des Zwecks ausgedrückt sein können:
mit einem mit inti/asyndetisch verbundenen zweiten Verb gleicher Flexionsform (vgl. dazu unter aγ): Helias giuuesso quimit inti arsezit alliu Helias quidem venturus est et restituet omnia T 91,4. mit diu cumit ther geist uuares, lerit iuuuih al uuar cum autem venerit ille spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem 173,1;
mit einem zweiten Verb im Part. Praes.: thie andre quadun: laz nu, gisehemes oba come Helias losenti inan ceteri vero dicebant: sine, videamus an veniat Helias liberans eum T 208,5; — auch von falschen Propheten: manage quement in minemo namen sus quedenti: ih bin Christ multi enim venient in nomine meo dicentes: ego sum Christus T 145,3;
δ) auf die Hinwendung Gottes/Christi zum Menschen, die Errettung aus einer Notlage bez., bei Verblassen des lokalen Bezuges:
mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens, mit Nebensatz: vuecche dina maht . sceina sia . unde chum . daz du unsih haltest excita potentiam tuam et veni . ut salvos facias nos Np 79,3;
in Verbindungen zweier Satzaussagen bei gleichem Subj., in denen ebenfalls Vorstellungen des Zwecks ausgedrückt sein können, mit einem mit inti/ alde verbundenen zweiten Verb gleicher Flexionsform (vgl. dazu unter aγ): suenne unseriu muot imo kiluteret uuerdent mit dera heiligen bredige ... dare nah chumet er unte pisizzet siu mit sinemo liehte S 168,13. zit ist des tuonnes daz du tuon solt . chum unde uuiso unser . unde netuele des [vgl. hoc est enim domini facere, praedictis temporibus advenire, Cass.] NpNpw [Bd. 7, Sp. 513] 118 Q,126. uuie lango sol ih sereg kan in dage . daz chit in disemo libe . daz du nechumest . alde mih hina nenimest? quamdiu ponam consilia in anima mea? dolorem in corde meo per diem Np 12,2.
2) mit Herausstellung des punktuellen Ereignisses des Erreichens des Zieles: eintreffen, ankommen: quam tho Simon Petrus folgenti imo, inti ingieng in thaz grab venit ergo Simon Petrus sequens eum, et introivit in monumentum T 20,4. Iuppiter ... dar sizzende . in hohemo stuole ... beit er . unz tie truhtinga chamin ubi iam Iuppiter ... in suggestu maximo ... residens . sponsales praestolatur adventus Nc 842,21 [165,8]. so er (Cyllenius) do cham unde ingieng . so ereta in gagen imo ufstando . al daz herote dero goto veniente igitur introgressoque Cyllenio . omnis ille deorum senatus . veneratus verticem ingredientis exsurgit 844,20 [167,16].
3) im Part. Praet., substant.: Neuankömmling, Fremdling: qhuemaner advena [sum et peregrinus apud vos, Gen. 23,4] Gl 1,271,8. zuoqhuemo. chomener [ingressus es ... ut] advena [; numquid ut iudices? ebda. 19,9] Thoma, Glossen S. 4,12.
II. sich von einem Ausgangspunkt (Ort, Geschehen, Person) oder einer Ausgangsrichtung her auf ein als bekannt vorausgesetztes (nicht eigens genanntes), mit dem realen oder gedachten Beobachterstandpunkt identisches Ziel hinbewegen (u. dort eintreffen) (auch mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens): sich von irgendwoher nähern, von irgendwoher kommen, eintreffen:
1) allgem. (außerhalb eines spez. religiös-theologischen Verständnisses von queman, s. dazu 2):
a) mit Präp. verb.:
fona + Dat. d. Sache/abstr. Dat./Adv.: quimit ein heri fona himilzungalon, daz andar fona pehhe: dar pagant siu umpi S 66,4. quam fone Samario ein quena sario 89,3. inan intuuatenti fundun man Cireneum quementan fon thorf exuentes autem invenerunt hominem Cireneum venientem de villa T 200,5. cumun sulun bodon fan Aegipto venient legati ex Aegypto Pw 67,32. ter helloiouis . unde die liutcota . die chamen fone dero finftezendun (lantskefte) Veiovis . i. malus Iovis . qui et Pluto et Orcus ac dii publici ter quino ex limite convocantur Nc 738,11 [54,7]; ferner: S 66,11. Nc 737,25 (convenire). 28 (venire). 738,2 [53,17/18. 20. 54,2]; zurückkommen, zurückkehren (auch erw. um eine Angabe der Fortbewegungsart durch ein zweites Bewegungsverb als Part.-Adj./Part.-Adv.): so chuninga mit sige fone uuige chamen Nb 74,29 [64,8]. tanne cham sigenemo . fone uuige ritendo . ufen einemo blanchen rosse 75,15 [64,24]; ferner: 75,22 [65,1]; mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit Inf.-Konstr./mit einem mit inti verbundenen zweiten Verb gleicher Flexionsform/mit einem zweiten Verb im Part. Praes.; vgl. dazu unter I 1aβ. γ): huuanta siu (die Königin von Mittag) quam fona entum lantes horren uuistom Salomones venit a finibus terrae audire sapientiam Salomonis F 7,9, z. gl. St. T 57,5, ähnl. ebda. (venire). imo noh thanne sprehhentemo quam fon themo furisten thero samanunga quedenti imo: ... adhuc eo loquente venit ab archisinagogo dicens ei: ... 60,10. quęment fon ostana inti fon uuestana ... inti gisizzent in gotes riche venient ab oriente et occidente ... et accumbent in regno dei 113,2 (vgl. T 47,7 unter b); [Bd. 7, Sp. 514]
ûz + Dat. d. Sache: e unt si mno dodon’ (sc. e(h) cum us mino dodon (h)us, Haubrichs-Pfister S. 12) (veni) de domo domini mei Gl 5,517,17; hierher wohl auch: e cunt (sc. cum) mer (erg. uz, Haubrichs-Pfister S. 39) min erre us de domo senioris mei 18 (zur fehlerhaften Reflexivkonstr. vgl. Haubrichs-Pfister a. a. O.; dagegen als ethischer Dat. bei Huismann, Rhein. Vjbll. S. 281,19);
lat. ab + Abl. d. Sache: pharisei inti sume fon then scribis quemente ab Hierusolimis Pharisaei et quidam de scribis venientes ab Hierosolimis T 84,1; — hierher auch, Glosse ohne Übers. der lat. Präp. ab: do hitamo quam [inveniens quendam Iudaeum nomine Aquilam, Ponticum genere, qui] nuper venerat [ab Italia, Acta 18,2] Sprachwiss. 38,412,8;
b) mit Adv./Pron.-Adv.:
after: quam in thero menigi after inti biruorta tradon sines giuuates venit in turba retro et tetigit fimbriam vestimenti eius T 60,4 (‘kam von hinten heran’);
than(a)na: tho er then tod ubarwan, thes thritten dages thanan (aus dem Reich des Todes) quam O 2,11,53 (zur Apokope vgl. Kelle 2,394; vgl. noch than(a)na A I 2a, Ahd. Wb. 2,47);
ferranân: ferrenan comeniv [erant autem ibi mulieres multae] a longe (s. venientes) [, quae secutae erant Iesum a Galilaea, Matth. 27,55] Gl 5,17,59. so sie sus chosonte Pithius ferrenan gesah chomen conserentes ut procul Pithius adventare conspexit . causamque adventus primis aspectibus recognovit trono quo insedebat exsurgens Nc 713,29 [30,15];
ferro: sie (thie magi) quamun filu ferro, iz zeigota in ther sterro; wio mag thaz sin firlougnit, thaz himil theru worolti ougit? [vgl. magi ab oriente venerunt, Matth. 2,1] O 2,3,19;
nordanân: tannan geskah pi des cheiseres ziten Zenonis . taz zuene chuninga (sc. Odoaker u. Theoderich) nordenan chomene . einer imo den stuol ze Romo undergieng ... anderer nahor imo Greciam begreif Nb 5,13 [5,17]. so chamen aber nordenan Langobardi . unde uuielten Italię . mer danne ducentis annis 6,18 [6,7/8];
ôstana/uuestana, mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit einem mit inti verbundenen zweiten Verb gleicher Flexionsform, vgl. dazu unter I 1aβ. γ): thaz manage ostana inti uuestana quement inti sizzent mit Abrahame inti Isake inti Iacobe in himilo rihhe quod multi ab oriente et occidente venient et recumbent cum Abraham et Isaac et Iacob in regno caelorum T 47,7 (vgl. T 113,2 unter a);
[h]uuan(a)na: uuanna quimis unde venis Gl 3,12,30. guane cumet ger, brothro? unde venis, frater? 5,517,15;
[h]uuâr: (Dämon ...) war come dv do. var in dinee. ciprige. in dine marisere S 372,(LXVI,1)2 (vgl. Wipf S. 72 Dämon ... wo kommst Du her; anders segmentiert Webinger S. 23 swar come du do var ‘woher du auch kommst, dahin fahr!’, vgl. aber faran A II 3aα, Ahd. Wb. 3,578; von ahd. [h]uuara ‘wohingeht dagegen aus Grienberger, Beitr. 45,414).
2) spez. in religiös-theologischem Verständnis (vgl. dazu ThWNT 2,664—670 s. v. ἔρχομαι):
a) auf das Kommen Christi vom Himmel durch seine Geburt als Mensch bez.:
α) mit Präp. verb. fona + Dat. d. Sache/Pers./ Adv.: du der in namin kotes chuami fona hohinum qui in nomine dei venisti de excelsis H 7,9,4. thie thar fon obana quam, ther ist ubar alle ... Thie thar fon himile [Bd. 7, Sp. 515] quam, ther ist ubar alle qui desursum venit supra omnes est ... Qui de caelo venit supra omnes est T 21,7. mit himelbrote gesatota er sie. Daz pezeichenda Christum uone himele chomenen pane caeli . id est manna saturavit eos [vgl. in illo munere domini salvatoris sentiretur adventus, Cass.] NpNpw 104,40. neist er . den Esaias kehiez do er chad . veniet ex Syon . qvi avertat impietatem ex Iacob (der chumit fone uuarto . der Iacob iruuendit ubeli)? Npgl 13,7. tu magnus . tu iustus ... de cęlo tu uenisti (fone himile chame du) 90,3; erw. mit Dat. d. Pers.: west er selbo ouh, so iz zam, thaz er uns fon gote quam, joh avur, sos er wolta, zi imo faran scolta [vgl. quia a deo exivit et ad eum vadit, Joh. 13,3] O 4,11,9; — mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit Inf.): fona hoi nidares chuami dulten pi unsihc ex alto humilis venisti pati pro nobis H 6,4,4 (zu nidares vgl. Ahd. Wb. 6,1247 s. v. nidari 5);
β) mit Adv. than(a)na: fuar, sos imo selben zam, zi sinemo fater thanana er quam [vgl. iam Christus astra ascenderat, regressus unde venerat, Hymn. Ambros.] O 5,17,14;
γ) mit Präp. verb. fona + Dat. d. Sache u. Adv. obana: ther avur ni ferit thanana joh quam fon himile obana — gistentit harto sin giwalt ubar ellu woroltlant! [vgl. qui autem de coelo venit, super omnes est, Marg. nach Joh. 3,31] O 2,13,21; ferner: 1,12;
b) auf die Wiederkehr Christi als Richter am Jüngsten Tage bez., mit Adv.:
thann, mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit zi + Inf.): gisaaz ci cesuun gotes fateres almahtiges, thanan quęmendi ci ardeilenne quecchem endi doodem inde venturus iudicare vivos et mortuos S 30,52;
thannân, mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit lat. ad + Gerundium): so er dannan (vom Vater) chumet ad iudicandum . so offenot er sina stimma ecce dabit vocem suam vocem virtutis [vgl. inde venturus est ad iudicandos vivos et mortuos, Aug., En.] Np 67,34;
c) auf das Kommen von Gott Gesandter (des Heiligen Geistes, eines Engels) bez., mit fona + Dat. d. Pers./Sache: tho quam boto fona gote, engil ir himile, braht er therera worolti diuri arunti [vgl. missus est angelus a deo, Luc. 1,26] O 1,5,3. gisah er queman gotes geist fon himilriche [vgl. vidit spiritum dei descendere, Marg. nach Matth. 3,16] 25,23. quam engil ein in gahi fon himilriches hohi, er walzta thana sar then stein, so er nan erist birein [vgl. angelus domini decendit de caelo et ascendens revolvit lapidem, Marg. nach Matth. 28,2] 5,4,25 (vgl. auch VII 1b).
III. sich auf ein Ziel (Ort, Geschehen, Person) hinbewegen (u. dort eintreffen); der Ausgangspunkt ist nicht thematisiert:
1) sich irgendwohin (zu einem Ziel in der Ferne) begeben, sich dorthin aufmachen, dorthin gehen; irgendwohin (an ein Ziel im Umkreis des Beobachterstandpunktes) kommen, sich irgendwo einfinden (auch mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens):
a) allgem. (außerhalb eines spez. religiös-theologischen Verständnisses von queman, s. dazu b):
α) das Ziel ist ein Ort:
mit Präp. verb.: [Bd. 7, Sp. 516]
in + Akk. d. Sache (u. Adv. n): so aer danan fuor quuam in iro dhinchus cum inde transisset, venit in synagogam eorum T 4,19. quam tho (Zacharias) in geiste in thaz gotes hus venit in spiritu in templum 7,5. uzgangenti fon grebiron after iro urresti quamun in thia heilagon burc exeuntes de monumentis post resurrectionem eius venerunt in sanctam civitatem 209,4. quam noh tho unser druhtin in thaz kastel in; êr noh sih thar inthabeta thar imo Martha gaganta [vgl. nondum venit Iesus in castellum, Marg. nach Joh. 11,30] O 3,24,41 (zu n adv. vgl. Ahd. Wb. 4,1581). sie quamun mit githrenge in themo selben gange, joh mit theru krefti in thia burg in girihti [vgl. cum intrasset Hierosolymam, Matth. 21,10] 4,4,57 (zu gang vgl. Ahd. Wb. 4,38). so gelirneta ih in (Gott) suochen . uuanda ih in dia stat cham dero uuunderlichun herebirgo ... unz man follechumet . hinauf ze demo gotes hus quoniam ingrediar in locum tabernaculi admirabilis . usque ad domum dei NpNpw 41,5. gentes sint chomen in din (Gottes) erbe venerunt gentes in hereditatem tuam Np 78,1 (‘in ein Gebiet eindingen’, zu erbi ‘Besitz, Eigentumvgl. Ahd. Wb. 3,356). choment mit lacrimis . unde mit corde contrito in sine houa . die ze sinemo hus leitent 95,8. ih bin dicco kuman in minen garton veni in hortum meum [Cant. 5,1] W 74,1 [143,17]; ferner: F 12,26 (venire). T 48,1. 55,1. 60,12. 76,3. 87,1. 90,1. 119,14. 123,1. 135,18. 180,1. 202,2 (alle venire). O 3,4,43; die Zielangabe ist aus dem Textzshg. zu ergänzen: ni haben man, ... der mih sente in den uuiuuari; mittiu danne ih quimu, ander eer mir nidarstigit hominem non habeo, ut ... mittat me in piscinam; dum venio enim ego, alius ante me descendit T 88,2; — mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit einem mit inti/joh verbundenen zweiten Verb gleicher Flexionsform/mit einem zweiten Verb im Part. Praes./mit Nebensatz; vgl. dazu unter I 1aβ. γ): quam her (Johannes) in alle thie lantscaf Iordanis predigonti toufi riuua venit in omnem regionem Iordanis praedicans baptismum paenitentiae T 13,2. 21,1. ih geron, thaz min uuine kume in sinen garton, daz er da ezze daz uuocher sines eigenen obezes veniat dilectus meus in hortum suum [Cant. 5,1] W 73,1 [141,29]; ferner: T 222,1 (venire). O 3,17,3;
ûf + Akk. (?) d. Sache: do quam des tiufeles sun uf Adames bruggon unde sciteta einen stein ce wite S 380,8 (zu bruggon als Akk. vgl. noch erdon S 381,7 in ders. Hs.; bei Best. als Dat. wäre die Präp.verb. als Angabe des Ortes, wo sich das Kommen vollzieht, aufzufassen, dann zu I 1 aα);
zi + Dat. d. Sache: thaz ih ci chirichun niquam so ih mit rehtu scolta S 327,10. quam Krist endi sancte Stephan zi ther burg zi Saloniun: thar uuarth sancte Stephanes hros entphangan 367,1. [he gibod tho that al that folk thes dages also the kalend Nouember anstendit te kerikn quami plebs universa in capite calendarum Novembrium ... ad ecclesiam ... conveniret Wa 18,11.] senu tho magi ostana quamun zi Hierusalem sus quedante: ... ecce magi ab oriente venerunt Hierusolymam dicentes: ... T 8,1 (ôstana als Attrib. zu magi gefaßt). her (Joseph) tho arstantanti nam then kneht inti sina muoter inti quam zi erdu Israhel qui surgens accepit puerum et matrem eius et venit in terram Israhel 11,2. mittiu sie gihortun thaz ther heilant quam zi Hierusalem cum audissent quia venit Ihesus Hierosolimam 116,5. gisah einan figboum nah themo uuege inti quam zi imo inti ni fand niouuiht in imo nibi ekkorodo thiu [Bd. 7, Sp. 517] loubir videns fici arborem unam secus viam venit ad eam et nihil invenit in ea nisi folia tantum 121,1. sehs dagon fora thiu quam er zi Bethaniu, thar er fon tothe irwagta, Lazarum irquicta [vgl. Iesus ... ante sex dies Paschae venit Bethaniam, Joh. 12,1] O 4,2,5, z. gl. St. T 137,1. so Dioterih mit temo uuorte (sc. Zusicherung des Kaisers Zenon) ze Italia cham . unde er Otaccheren mit note guan Nb 6,5 [5,27]. unde chamen (Merkur u. Apollo) sar ze houe ac mox tonantis palatium petiverunt Nc 723,19 [40,10]. diu (sc. römische Göttin Carmenta) cham ze Italia mit iro sune Euandro rege 821,16 [140,15]; ferner: T 12,8. 18,1. 135,23. 216,2; bildl.: zi liohte queman an das Licht der Öffentlichkeit treten, sich offen zeigen: ther thie tuot uuar thie quimit zi liohte, thaz uuerden gioffonotu sinu uuerc qui autem facit veritatem venit ad lucem, ut manifestentur opera eius T 119,12, ähnl. ebda. (venire); — mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit einem mit inti verbundenen zweiten Verb gleicher Flexionsform/mit einem zweiten Verb im Part. Praes.; vgl. dazu unter I 1aγ): mit urcunđeom zi sinemo huuse cueme inti đanne gibanni ini erđo sina cuenun, erđo sinero hiwono etteshwelihemo gisage, đaz ... cum testibus ad domum illius ambulet ... vel cuicumque de familia illius denuntiet, ut ... S 56,16. stigun in skef inti quamun zi Capharnaum suohhente then heilant ascenderunt naviculas et venerunt Capharnaum quaerentes Ihesum T 82,3;
mit Adv./Pron.-Adv.:
thara: bat er sih ketrencan daz uuip, thaz ther thara quam S 89,5. daz unser herro Ihesus Christus ... iruueliti sibinzic unta ziuueni iungerun, der er ie ziuueni unte ziuueni fure sante mit sinera predige in iegiliche burch unte stat, dare er selbi chomen uuolti 168,4, ähnl. 137,32. 168,11. thaz ofta ther heilant quam thara mit sinen iungiron quia frequenter Ihesus convenerat illuc cum discipulis suis T 180,2. er cham dara . dar sie (die Zentauren) spiloton in uuazere . dar scoz er iro zuene ille centauros domuit superbos Nb 298,28 [228,16]. so gesah ... Periergia ... uuaz si (Philologia) teta . si danches tarachame . alde daragesendet uuare fone dero muoter Periergia conspicatur ... quid ageret . utrum missa matre virginis . i. Fronesi . an sua . s. sponte . incertum est [vgl. venerit sua sponte, Rem.] Nc 783,30 [101,5]. des mezes nam si (Athanasia) iro muoter . diu dara mit iro chomen uuas auferens eam matri apotheosi . i. purificationi vel deificationi . quae cum illa forte convenerat 809,15 [128,10/11]; ferner: O 3,9,1. 14,44. 4,1,11. 3,1. 16,53. 35,17. Nc 839,27 [161,15]; die Zielangabe ist entsprechend aus dem Textzshg. zu ergänzen: fremede . so Tyrus ist dar bi Iudeis . unde Ęthiopes ferro fone Iudeis . die uuaren dar (in der Stadt Jerusalem). Vuaren . uuanda iz gote preteritum ist . noh choment . uuanda iz uns futurum ist Np 86,4; — mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit einem mit inti verbundenen zweiten Verb gleicher Flexionsform/mit Nebensatz; vgl. dazu unter I 1aβ. γ): quam thara gotes engil inti gistuont nah in ecce angelus domini stetit iuxta illos T 6,1 (vgl. auch VII 1b). unz druhtin thar saz eino, so quam ein wib thara tho, thaz si thes giziloti, thes wazares giholoti [vgl. venit mulier ... haurire aquam, Marg. nach Joh. 4,7] O 2,14,13; ferner: T 8,4. 11,4 (beide venire);
thar(a) în: so si (die Braut) darain (in das Haus Jupiters) cham qua ingrediente Nc 845,5 [168,6]; [Bd. 7, Sp. 518]
heim: trohtin, der an sih nam den menischen lihhamin, ze diu, daz er unsirin tot feruuorfe ... und er sigehaf heim chame S 127,54. nu fliuc du, uihu minaz, hera ..., heim zi comonne gisunt 396,2. giwisso sagen ih thir ein: sie (die Erbauer des Turmes zu Babel) quamun filu scant heim Oh 72. ih (deine Christenheit) pin arm ... uuanda ih peregrina (nu in ellende) des lido esuriem unde sitim (hunger unde durst) . des ih in patria (heim chomeniu) noh keuuunno saturitatem (seti) Npgl 87,16; ferner: O 1,22,19. 55; — erw. mit Dat. d. Pers.: zu jmdm. kommen: war imo (dem Satan) sulih man thihein so quami wisheiti heim O 2,4,13;
hera: so sie inan (Jesus) fundun ubar seo, quadun imo: meistar, uuanne quami thu hera? cum invenissent eum trans mare, dixerunt ei: rabbi, quando huc venisti? T 82,3. uar inti halo thinan gomman inti quim hara (hara durch Korrektor nachgetr.) vade, voca virum tuum et veni 87,5. ir quamut hera thuruh guat O 5,4,38. sie (tero menniskon sela) uuizen dar êr sie harachomen . uuaz in guot ist . taz uuellen sie ouh Nb 312,24 [238,12]. venite benedicti patris mei (choment hara minis fater geuuiehten) Npgl 95,13; ferner: O 5,17,20; — mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit Inf./ Nebensatz/mit einem mit inti bzw. asyndetisch verbundenen zweiten Verb gleicher Flexionsform/bei Imp. mit folgendem Adhortativ; vgl. dazu unter I 1aβ. γ): herro, gib mir thaz uuazzar, thaz ... ni queme hera scephen domine, da mihi hanc aquam, ut non sitiam neque veniam huc haurire T 87,5. tu (Pallas Athene) harachomen sist kebeteniu ... daz min rat âne dih nesolta sin quae ... vocibus permulsa descendis Nc 731,13 [48,5]. venite ascendamvs in montem domini (choment hara stigen uffen gotes perg) NpglNpw 47,2. choment hara alle got furhtente losent venite audite Np 65,16. venite benedicti patris mei percipite regnvm (chomint hara minis fater geuuiehten habint iu daz himilriche) Npgl 67,4, ähnl. Npw 44,10. 50,10 (beide Npgl ohne hera, s. I 1aβ). 142,8. 118 X,175 (NpXgl ohne hera, s. I 1aα; alle Np venire). diser ist der erbe: chomet hera unde irslahen uuir in, unde so ist unsir daz erbe Npw 40,6 (Np venite occidamus eum; Npgl ilent hara slahen in);
mit Adv. u. Präp. verb.:
thara u. furi + Akk. d. Sache: in deserto begagenet imo temptator baptizato . dara chumet er fure sine (Jesu) fuozze egredietur diabolus ante pedes eius [vgl. ante pedes illius veniebat coluber antiquus, quando temptavit eum in deserto, Sg 27] NpNpw Cant. Abac. 5 (= Npw 6) (in abweichender Interpretation gegenüber der Vulg.; zu thara ‘dorthinvgl. Ahd. Wb. 2,270);
thara u. in + Akk. d. Sache: quam tho druhtin heilant thara in Judeono lant, thar, ther sin friunt was ju êr, lag fiardon dag bigrabaner [vgl. venit itaque Iesus, Joh. 11,17] O 3,24,1. tarazuo gebot Iuno . daz sie alle des tritten dages fruo chamin dara in die falanza tunc Iuno condicit ... uti posttridie omnis ille deorum senatus . diluculo convenirent in palatia Nc 768,13 [84,22]; ferner: 801,9 [119,21] (convenire);
thara u. zi + Dat. d. Sache/Dat. d. Pers. (vgl. auch β): (Petrus:) gibiut mir, thaz ih queme thara zi thir [vgl. iube me ad te venire super aquas, Matth. 14,27] O 3,8,34. quam tho druhtin unser thara riazenter, thara zi themo lioben man, thar er lag bidolban [vgl. Iesus ergo venit ad monumentum, Joh. 11,38] 24,63; ferner: 9,8. 4,7,44; hierher wohl auch, in bruchstückhafter Überlieferung: ouh inan dara zire nieth chomen. uuande si [Bd. 7, Sp. 519] kiloupta, daz er si heilen mahte mit sinen uuorten [vgl. cum pro filia rogans non illam secum adduxit, nec dominum ad eam venire precatur, constat apertissime, quod eum verbo tantum salutem dare credidit, BH, Hellgardt, Pred. S. 98] S 173,2,9 (vgl. Hellgardt, Pred. S. 57). do chom si dare zi imo in diemuote chedente. Herro hilf mir [vgl. at illa venit et adoravit eum dicens:Domine. adiuva me!’, BH, Hellgardt, Pred. S. 100] 174,3a,2 (vgl. Hellgardt, Pred. S. 60); — mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit einem asyndetisch verbundenen zweiten Verb gleicher Flexionsform; vgl. dazu unter I 1aγ): giloubta thero liuto filu thar tho thrato, thie thara zi imo quamun, thia lera firnamun O 2,14,112;
hera u. in + Akk. d. Sache: pist tu nu so niuuenes chomener . gast . hara in disses unseres libes skenam? an tu nunc primum subitus hospesque venisti . in hanc skenam vitae? Nb 77,3 [66,9]; hierher vielleicht, in einem nicht vollständig gedeuteten Spottvers: churo comsic herenlant aller oter lestilant S 401,1,5, vgl. dazu in ders. Hs. das vorausgehende variierende Bruchstück des gleichen Verses: h . ro comsisc herrelant 7 (zur möglichen Lesung com si(s)c her en lant ‘er kam (sich) her ins Landvgl. Ahd. as. Lit. S. 122);
β) das Ziel ist eine Person: sich zu jmdm. begeben, zu jmdm. hin gehen, kommen, jmdn. (mit einem Anliegen, in einer bestimmten Absicht, in einer bestimmten Verfassung) aufsuchen, auch sich jmdm. anschließen:
mit Präp. verb.:
after + Dat. d. Pers. (nach lat. Vorbild), spez. im christl. Bereich: Jesus nachfolgen, sich ihm anschließen (zu after ‘hinter einer Person her, wobei diese als Ziel gefaßt ist, jmdm. nach, auch in bildlichem Gebrauchvgl. Ahd. Wb. 1,38): (Jesus zu Petrus u. Andreas:) quemet after mir, inti ih tuon ivvuih uuesan manno fiscara; sie tho sliumo ... folgetun imo venite post me, et faciam vos fieri piscatores hominum. At illi continuo ... secuti sunt eum T 19,2. (Jesus zu seinen Jüngern:) oba uuer uuolla after mir quemen, uorsacha sih selbon inti neme sin cruci inti folge mir si quis vult post me venire, abneget semetipsum et tollat crucem suam et sequatur me 90,5; ferner: 67,11 (venire);
furi + Akk. d. Pers.: choment sament fure iuueren fatir chint una igitur vestrum Iovem pia pignora convenite Nc 719,30 [36,18]. fone dero einliftun (Himmelsregion) cham diu uuilsalda ... dien unholden feruuorfenen . uuanda die nemahton chomen fure Iouem venit ex altera (regione) Fortuna ... manibus refutatis . quippe hi in conspectum Iovis non poterant venire 737,30 [53,21] (1. Stelle (737,28 [53,20]) unter II 1a). si dahta fure die gota ze erist spuotigo zechomenne ingrediendum primo senatum deum 771,22 [88,4]. ih chumo aber mit demo rehte fure dih . daz ih neuuolta offen uuerden . unsubren unde finsteren herzon ego autem cum iustitia apparebo in conspectu tuo NpNpw 16,15; ferner: 9,4 (2). Np 57,9;
zi + Dat. d. Pers.: (Elisabeth:) uuanan mir, thaz queme mines truhtines muoter zi mir? unde hoc mihi, ut veniat mater domini mei ad me? T 4,3. Iohannes uuarlicho uuerita imo sus quedanti: ih scal fon thir gitoufit uuerdan, inti thu quimist zi mir Iohannes autem prohibebat eum dicens: ego a te debeo baptizari, et tu venis ad me 14,2. gisah thie heilant Nathanahelan quementan zi imo vidit Ihesus Nathanahel venientem ad se 17,4. oba her (der König) mugi mit zehen thusuntin themo ingegin [Bd. 7, Sp. 520] faran ther mit zueinzug thusuntin quam zi imo si possit cum decem milibus occurrere ei qui cum viginti milibus venit ad se 67,14. tho giengun sie uz fon dero burgi inti quamun zi imo exierunt de civitate et veniebant ad eum 87,7. lazzet thie luzilon inti ni curet sie uueren zi mir cuman: sulichero ist himilo richi sinite parvulos et nolite eos prohibere ad me venire 101,1. in carkere uuas inti ir quamut zi mir in carcere et venistis ad me 152,3. mit diu her stuont fon themo gibete, quam zi sinen iungiron inti fant sie slafente cum surrexisset ab oratione, venit ad discipulos suos et invenit eos dormientes 181,3. zi in (den Hirten) quam boto sconi, engil scinenti [vgl. ecce angelus domini stetit iuxta illos, Luc. 2,9] O 1,12,3. quam er (Nikodemus) zi imo (Jesus) nahtes [vgl. hic venit ad Iesum nocte, Joh. 3,2] 2,12,5, z. gl. St. T 119,1. druhtin Krist irkanta, thaz er (Nikodemus) mo war zalta, want er giloubig zi imo quam [vgl. sed quia, quem magistrum noverat veritatis, studiose docendus adiit, Alc. in Joh. 3,2] 2,12,12. meistar, ther zi thir, so iz zam, thuruh ambaht thinaz quam [vgl. qui erat tecum trans Iordanem, Joh. 3,26] 13,3. quam Maria sliumo ... zen iungoron sar, deta si in sar mari thaz er firstolan wari [vgl. Maria Magdalena ... venit ad Simonem Petrum et ad alium discipulum, Joh. 20,2] 5,5,1. uuio ofto nehorta ih tie gota sih chlagon . iro (der Philologia) notegungo ... tanne si sie rauuente ze bette gaht alde ze mittero naht . mit unmezigero fleho ze iro bate chomen quotiens . s. memini . conquestos deos super eiusdem coactione ... cum quiescentes eos silentio concubiae aut intempestae noctis . ad se venire inaudita quadam obsecratione compelleret? Nc 730,1 [46,22]. chamen ouh ze iro dri diernun ebenziere praeterea convenere tres puellae ad virginem parili decore 803,3 [121,16]; Glosse ohne Übers. der lat. Präp. ad: koman uas [at vero ubi ad servos dei] ventum est [ad hunc puerum (diabolus) accedere non praesumpsit, Greg., Dial. 3,33, PL 77,296D/ 297A] Mayer, Glossen S. 8,13; ferner: T 21,4. 22,5. 97,4. 119,14. 129,10. 135,27. 135,17. 152,4. 155,3. 178,5. 182,4. 212,6. 220,1 (alle venire). O 3,14,62. 4,7,90. 11,19. 35,18. 5,11,5. 17,1; erw. um eine Angabe, wo sich das Kommen vollzieht, mit in/oba + Dat. d. Sache (u. Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit Nebensatz)): truhtin ... gabiut mir za dir queman oba uuazarum domine ... iube me venire ad te super aquas F 39,20 (s. unten z. gl. St. T 81,3). tho quam ther heilant in Galileu inti in Iordane zi Iohannise, thaz her vvurdi gitoufit fon imo tunc venit Ihesus in (Vulg. a) Galilaea in Iordanen ad Iohannem, ut baptizaretur ab illo T 14,1 (in Iordanen wird als Orts- u. nicht als Richtungsangabe übersetzt); erw. um eine Angabe der Fortbewegungsart durch ein weiteres Bewegungsverb im Part. Praes.: in thero fiordun uuahtu thero naht gisehenti sie uuinnente quam zi in ganganter oba themo seuue inti uuolta furigangan sie quarta autem vigilia noctis videns eos laborantes venit ad eos ambulans supra mare et volebat praeterire eos T 81,2; erw. um eine Angabe zum Verlauf der Wegstrecke mit ubar + Akk. d. Sache: trohtin ... heiz mih queman zi thir ubar thisiu uuazzar domine ... iube me venire ad te super aquas 3 (s. oben z. gl. St. F 39,20); mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit Inf.Konstr./Nebensatz/mit einem mit inti verbundenen zweiten Verb gleicher Flexionsform/mit einem zweiten Verb im Part. Praes., vgl. dazu unter I 1aβ. γ): swelhe die sint, die houpthafte sunte habent getan ..., den ratin wir, ... daz si zuo ir pharrari chomin unde im ir not chlagen S 361,135. quamun (die Menschen) zi [Bd. 7, Sp. 521] imo (Johannes dem Täufer) inti vvurdun gitoufte adveniebant et baptizabantur T 21,2. quamun zi Iohanne inti quadun imo: meistar, thie thar mit thir uuas ubar Iordanen ... senu ther toufit hier venerunt ad Iohannem et dixerunt ei: rabbi, qui erat tecum trans Iordanem, ... ecce hic baptizat 4. uuitua ... quam zi imo sus quedanti: ... vidua ... veniebat ad eum dicens: ... 122,2. manage fon then Iudeon quamun zi Marthun inti zi Mariun, thaz sie sia fluobritin fon ira bruoder multi autem ex Iudaeis venerant ad Martham et Mariam, ut consolarentur eas de fratre suo 135,10. al thaz folc fruo in morgan quam ci imo in temo temple inan horen omnis populus manicabat ad eum in templo audire eum 140,2. ze demo milites chamen . unde frageton . Qvid faciemvs? (Npw fragoton in uuaz si tuon scolten) NpNpw 118 V,161; ferner: T 129,8. 134,11. 182,7. 215,1 (alle venire); — spez. im christl. Bereich: sich Jesus u. seiner Lehre anschließen: ni uuollent cuman zi mir, daz ir lib habet non vultis venire ad me ut vitam habeatis T 88,13. then thie thurste ther queme zi mir, thaz her trinke! qui sitit veniat ad me et bibat! 129,5. danne chamen sie fruo ze imo ante lucem veniebant ad eum Np 77,34. er selbo chad . venite ad me omnes qvi laboratis . et ego reficiam vos (choment ze mir alle ir dir in arbeiten birint . unde ih labon iuuch) Npgl 13,3 (Npw chomet hera ze mir, s. u.), z. gl. St. T 67,9. so sprichit diu uuarheit ‘ein iegelichir derdir firnimit uone minemo uatir unde iz uurchit, der chumit zi mir’. fone diu ist uuar daz er chuit ‘der sin nieht nituot, der nichumit ouh zi mir nieht’ Npw 118 R,135 (Np venit ad me, non venit); ferner: T 67,10 (venire). 82,7 (3; alle venire). 9 (venire); sich (im Gebet) an Gott wenden: ih zi thir cumu, fater heilago ego ad te venio, pater sanctae 178,2. kehore min gebet . ze dir chumet allero slahto mennisco exaudi orationem meam ad te omnis caro veniet Np 64,3, z. gl. St. Pw 64,3;
mit Adv. hera u. Präp. verb. zi + Dat. d. Pers., spez. im christl. Bereich: sich Jesus u. seiner Lehre anschließen: chomet hera ze mir; ir gearbeiten, ih labo iuih Npw 13,3 (Np venite, Npgl choment ze mir, s. o.);
γ) das Ziel ist ein Geschehen oder Ereignis: sich z. B. zu einer (Gerichts-)Versammlung oder zu einem Fest hinbegeben, dort hingehen, hinkommen, erscheinen, daran teilnehmen:
mit Präp. verb. zi + abstr. Dat.: pidiu ist demo manne so guot, denner ze demo mahale (sc. Gerichtsversammlung, d. h. Jüngstes Gericht) quimit, daz er rahono uueliha rehto arteile S 69,63. daz er iz allaz kisaget, denne er ze deru suonu (sc. Jüngstes Gericht) quimit 70,71, ähnl. 69,65. quemet za bruthlaufte venite ad nuptias F 15,11, z. gl. St. T 125,6. uuaz uuanet ir, bithiu her ni cumit ci themo itmalen tage? quid putatis, quia non veniat ad diem festum? T 135,34. thaz er (Jesus) zeru firu (sc. der Hochzeit zu Kanaan) quami O 3,15,18. thiu (uuîb) mit imo warun, zen ostoron quamun 4,34,26; ferner: T 13,13. 116,5 (beide venire). O 3,24,54. 4,3,17. 19,21; — zi gaganuuertî queman zur Gegenüberstellung (mit jmdm.) vor Gericht erscheinen, mit Gen. d. Pers.: musi ih ze gagenuuerti chomen dero . die mih zihent taz ih tarumbe uuurbe . dien uuolti ih antuuurten mit temo antuuurte Canii respondissem verbo Canii Nb 31,23 [25,26]; ferner: 17 [21]; — die Zielangabe ist aus dem Textzshg. zu ergänzen: so hwer so anđran zi đinge gimenit, inti er nicuimit, ibu ini sunne nihabet, gelte scillinga .XV. si quis ad mallum ... manni- [Bd. 7, Sp. 522] tus fuerit, et non venerit, si eum sunnis non detenuerit, DC dinariis ... culpabilis iudicetur S 55,13, ähnl. 15. ih leitta quenun inti bithiu ni mag ih quemen uxorem duxi et ideo non possum venire T 125,5, z. gl. St. F 15,8, ähnl. T 125,2 (venire);
mit Präp. verb. zi + abstr. Dat. u. Präp. verb. in + Akk. d. Sache zur Angabe des Ortes: thie ewarton alle quamun zi themo thinge ... in Kaiphases frithof [vgl. congregati sunt principes sacerdotum et seniores populi in atrium principis sacerdotum, Matth. 26,3] O 3,25,5;
mit Adv. thara: so denne der mahtigo khuninc daz mahal kipannit, dara (sc. Gerichtsversammlung, d. h. Jüngstes Gericht) scal queman chunno kilihaz S 67,32. fuar thar al ingegini thes lantliutes menigi, so ther liut tho gieiscota thaz er thara (sc. Osterfest in Jerusalem) queman scolta [vgl. cum audissent, quia venit Iesus Hierosolymam, Joh. 12,12] O 4,3,20. quement thara (sc. Gerichtsversammlung, d. h. Jüngstes Gericht) ouh thanne thie wenegun alle thie hiar gidatun follon then iro muatwillon 5,19,5. to in Grecia ... Eskines unde Demostenes . gesprachen einen dag . tinglicho zestritenne . nechamen dara umbe daz na . so Cicero chit . multa milia ex omni Grecia? Nb 65,26 [55,16];
mit Adv. thara u. Präp. verb. zi + abstr. Dat.: dara quimit ze deru rihtungu (sc. Jüngstes Gericht) so uilo, dia dar ar resti arstent S 71,89. sar darmite erbarota si einfara maged . tero anderiu gelih neist . dia coronam siben skimon . mit tien septem liberales artes gezeichenet sint . nio si dara nechame ze dero gemeinsami dero brutloufto ac tunc septem radiorum coronam solivaga virginitas renudavit . ne futurarum . s . nuptiarum causis et copulis interesset Nc 733,2 [49,14] (vgl. thara 1. Teil A I 1aβ, Ahd. Wb. 2,271);
b) spez. in religiös-theologischem Verständnis (vgl. dazu ThWNT 2,664—670 s. v. ἔρχομαι):
α) auf das Kommen Christi in die Welt durch seine Geburt als Mensch bez.:
mit Präp. verb.:
an + Akk. d. Sache: in propria venit et svi evm non recepervnt (er cham an daz sin unde die sine nenamin sin uuara) Npgl 94,4, z. gl. St. NpglNpw 111,4;
in + Akk. d. Sache: daz du in dise werlt chome durch die sundære S 347,62. her quam in sin eigan inti sine ni intphiengun inan in propria venit et sui eum non receperunt T 13,5. uzgieng fon fater, quam in uueralt, abur forlazu uueralt inti faru zi themo fater exivi a patre et veni in mundum, iterum relinquo mundum et vado ad patrem 175,6. er (Krist) quam in girihti in thesa woroltslihti, in thiz lant breita, al soso er gimeinta O 2,2,17; ferner: T 119,12. 135,16 (beide venire). O 2,4,18; — mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit zi + Inf./Nebensatz (u. Korrelat)/Präp. verb./Pronom.-Adv.): trohtin, du in desa uueralt quami suntige za ganerienne S 310,31. ih bin in thiu giboran, inti zi thiu quam ih in mittilgart thaz ih sageti giuuizscaf uuare ego in hoc natus sum, et ad hoc veni in mundum ut testimonium perhibeam veritati T 195,6. er selbo in thesa worolt quam, thaz thiu sin geginwerti zi salidon uns wurti O 2,10,7. er cham in disa naht . daz er sie irliehti [vgl. Christus descendit in noctem, Aug. En.] NpNpw 138,11 (zu naht ‘irdisches Lebenvgl. Ahd. Wb. 6,1016). er cham in erda . daz er sie (die Heiligen Schriften) irfolloti [vgl. ipse in terram venit, ut ea cuncta firmaret, id est, in se monstraret impleri, Aug., En.] Np 71,16. ih chom in disa uuerlt zi einera urteila [Bd. 7, Sp. 523] Npw 134,14 (Np in iudicium veni); ferner: T 133,3. 143,3 (beide venire); — hierher auch: angelus botascaf huuarf enti in ira uuamba Iesus Christus quam almahtic got F 41,5;
zi + Dat. d. Pers.: in gentibus uuurden dine uuega . ze in chame du do Np 76,20;
lat. inter + Akk. d. Pers. (Plur.): got des keriches teta baldo . do er cham inter homines Np 93,1;
mit Adv./Pronom.-Adv.:
thara în: so aber er darain (in diese öde Welt) cham . do gezugen sih ze imo die, dien er uueg uuard Np 62,3;
heim, erw. mit Dat. d. Pers.: zu jmdm. kommen, jmdn. aufsuchen: thanne uns Krist quimit heim, ni weiz iz manno nihein, thes kunnes gizami, wanana er selbo quami [vgl. Christus cum venerit, Marg. nach Joh. 7,27] O 3,16,59 (2. Stelle s. IX 2aβ); ferner: 1,26,2. 27,28;
hera: alte sculde ... umbe die baptismum gesezzet ist . âne die Christvs einer haracham NpNpw 50,7. vuanda an uns ist kefestenot sin genada . er ist harachomen also er gehiez [vgl. quoniam promissiones suas, quas per sanctos prophetas effecerat, adventus sui visitatione complevit, Cass.] 116,2. fone cęlesti gratia uuurden uuir iustificati . do Christvs haracham Np 84,12. durh die uuenigheit dero unhabenten ... umbe die ih hera chom unde gemartirot pin, so irsten ih propter miseriam inopum ... nunc exsurgam, dicit dominus Npw 11,6; ferner: Np 81,1; — mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit zi + Inf.): lono in nah iro uuerchen ... daz sie demo unsundigen ilton taron . der haracham sie zelosenne da illis secundum opera ipsorum . et secundum nequitiam studiorum ipsorum NpNpw 27,4;
hera heim, erw. mit Dat. d. Pers.: er quam uns sulih hera heim, thes nist lougna nihein O 2,3,1;
herasun: so gahun quimit herasun ther selbo mennisgen sun O 4,7,52; ferner: 2,7,45. 67; — erw. mit Dat. d. Pers.: sie kundtun thar then liutin ... thaz in was queman herasun ther gotes einigo sun O 2,3,26;
uuidarort: thaz wig thu thar irhuabi ... ahtos unser thuruh not; ni scaltu queman widorort! O 4,18,26;
mit Adv. u. Präp. verb.:
hera u. in + Akk. d. Sache (u. Adv. n): si doh dara (ins Himmelreich) nieth nichomen, ê der filius dei her in uuerlt chom [vgl. omnes, qui ante adventum Christi ex operibus suis sancti et iusti fuerunt, dilati sunt a regno dei, BH, Hellgardt, Pred. S. 91] S 170,72 (1. Stelle (170,71) s. 3aβ). daz her in uuerlt chom [vgl. ostendit enim regnum suum individuum esse, qui ubique regnat, cuius regni non erit finis et ideo se in hunc mundum venisse, BH, Hellgardt, Pred. S. 102] 175,4d,11 (vgl. Hellgardt, Pred. S. 63). thiz zeichan deta druhtin Krist mennisgon zi erist, sid er hera in worolt quam joh mannes lichamon nam O 2,8,54. noh ni minnotun so fram thaz lioht (sc. Christus), thaz hera in worolt quam, so sie duent in giwissi thaz selba finstarnissi 12,87. er quam so risi hera in lant joh kreftiger gigant 4,12,61. truhten cham hara in uuerlt unde richesota hier dominus regnavit [vgl. dominus noster cum venisset in carne, Aug., En.] Np 92,1. mines sponsi itinera, quae per crura signantur, mit den er hera in uuerlt quam unte abo uictor mortis rediit ad patrem [vgl. crura sponsi itinera sunt salvatoris, quibus homo fieri et ad nos venire dignatus est, Haimo in Cant. p. 334B] W 94,3 [173,24]; ferner: O 1,3,3. 3,13,4. [Bd. 7, Sp. 524] 14,113. 24,36. 26,32. 5,8,26; — mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit Nebensatz/Präp. verb./Pronom.-Adv.): gizellet in ouh filu fram, theih selbo hera in worolt quam, thaz thiu min geginwerti giweihti thia iro herti O 5,16,25. uuanda darumbe cham Christus dei sapientia hara in uuerlt . taz er mennisken lerti . in terris angelicam uitam ducere Nb 24,27 [20,13]. ego in ivdicivm veni in hvnc mvndvm . vt qvi non vident videant (ih cham umbe urteil hera in uuerlt daz diedir nieht nesehint . kesehen) Npgl 80,5; ferner: O 3,21,29; mit Adv. n: thu quis ... theih kuning bin; zi thiu quam ih hera in worolt in 4,21,29;
hera u. zi + Dat. d. Sache, mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit Nebensatz): wizun ..., thaz er ist heilari, thaz er quam hera zi worolti, er mennisgon gineriti O 2,14,122;
hera u. in + Akk. d. Sache u. zi + Dat. d. Pers.: er ist giweltig filu fram joh hera in worolt zi uns quam O 1,3,43;
hierher auch, mit Dat. d. Pers. (vgl. auch VII; Anklingen der Bed.sich jmdm. zuwenden’): suo hebig er si, beide per diuinitatem ioh per uirgineam natiuitatem, er quam uns ie doh cum humilitate W 36,3 [73,21]; mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit einem mit inti verbundenen zweiten Verb gleicher Flexionsform, vgl. dazu unter I 1aγ): kum uns in humana carne unte kunde zerest per temet ipsum ... din euangelium [vgl. veni fragilis velatus tegmine carnis, Expos.] 126,6 [225,11];
β) auf die Wiederkehr Christi als Richter am Jüngsten Tage bez., mit zi + Dat. d. Pers.: ni forlazzu iuuuih uueison: ih quimu zi iu non relinquam vos orphanos: veniam ad vos T 164,4. gihortut ir thiu ih iu quad: ih faru inti quimu zi iu audistis quia ego dixi vobis: vado et venio ad vos 165,6; — avur queman: er quimit avur sama zi iu: zi thera selbun wisun so er hina fuar nu tharasun [vgl. sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem ad caelum, Act. 1,11] O 5,18,5;
γ) auf das Kommen von Gott Gesandter (Johannes des Täufers, des Heiligen Geistes, der Engel) bez.:
mit Dat. d. Pers.: (Jesus zu dem Schächer am Kreuz:) boton quement mine thir, thie thih leitent zi mir, mines selben wisi, in thaz scona paradisi O 4,31,25 (zum Dat. als Angabe des Ziels vgl. Erdm., Syntax 2 § 236);
mit Präp. verb.:
untar + Akk. d. Pers., mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit Nebensatz): er quam untar woroltthiot, thaz er in kundti thaz lioht [vgl. hic venit, ut testimonium perhiberet de lumine, Joh. 1,7] O 2,2,7;
zi + Dat. d. Pers.: iz bitherbisot iu (den Jüngern) thaz ih (Jesus) fare: ob ih ni faru, thanne ni cumit ther fluobreri ziu expedit vobis ut ego vadam: si enim non abiero, paracletus non veniet ad vos, si autem abiero, mittam eum ad vos T 172,3. sie sint stuola . daz chit irteilara . uber Christi familiam fone dero sie inphangen . unde gefuorot uuurden . do sie ze iro chamen . mit dero boteskefte des euangelii Np 121,5 (Npw ohne zi, s. I 1bγ); ferner: T 123,7 (venire); auch von falschen Propheten: vuartet iu fon luggen uuizagon, sie quement zi iu in giuuatin scafo attendite a falsis prophetis, qui veniunt ad vos in vestimentis ovium 41,1; [Bd. 7, Sp. 525] queman A III 1 b δ — 3 a α
δ) auf die Hinwendung Gottes zum Menschen, die Errettung aus einer Notlage bez., bei Verblassen des lokalen Bezuges:
mit Präp. verb. zi + Dat. d. Pers.: dannan fernimo ih uuanne du ze mir chumest intellegam in via inmaculata . quando venies ad me Np 100,2;
mit Adv. hera u. Präp. verb. zi + Dat. d. Pers.: du der leitest fidelem populum . unde an plenitudine scientię sizzest . du chum hara ze uns qui deducis velut ovem Ioseph . qui sedes super cherubim appare Np 79,2.
2) mit Herausstellung des punktuellen Ereignisses des Erreichens des Zieles: irgendwo eintreffen, ankommen, irgendwo hinkommen:
a) mit Präp. verb.:
in + Akk. d. Sache: tho Krist in Galilea quam, ward thaz tho mari [vgl. cum ergo venisset in Galilaeam, Joh. 4,45] O 3,2,1. in des manen ring chomeniu . unde dar Iunoni rouchentiu . sah si bi iro ein corpus Lunarem circulum ingressa virgo . divae congruis nidoribus supplicando Nc 826,9 [145,19];
zi + Dat. d. Sache/Pers.: tho sie zi imo quamun the Samaritani, batun inan thaz her dar uuonati cum venissent ergo ad illum Samaritani, rogaverunt eum ut ibi maneret T 87,9. thanne quementi zi sinemo huse gihalot sine friunta inti nahiston quedenti in: ... veniens domum convocat amicos et vicinos dicens illis: ... 96,2. mit diu her quam zi theru steti, tho quad her zi sinen iungiron: sizzet hier inti betot cum pervenisset ad locum, dixit discipulis suis: sedete hic et orate, ne intretis in temptationem, donec vadam illuc et orem 180,3. liof inti quam zi Simone Petre inti zi andremo iungoren ...inti quad in: ... cucurrit ergo et venit ad Simonem Petrum et ad alium discipulum ... et dicit eis: ... 219,2. liaf Iohannes harto mer, joh quam zi themo grabe ouh êr [vgl. venit synagoga prior ad monumentum, Alc. u. Hrab. zu Joh. 20] O 5,6,15. so sie zi stade quamun, sie thar fiur gisahun, brot ouh thar zi henti joh fisga bratenti [vgl. ut ergo descenderunt in terram, Joh. 21,9] 13,31. daz tu singest êr du ze turon chomest . nah temo site des uuacheren biscofes priusquam fores aditumque reseraris gimnologisis ritu nictantis pontificis Nc 691,21 [5,22] (zur freieren Wiedergabe vgl. Glauch, Mart. Capella S. 311); ferner: S 172,4,2. T 61,2. 66,1. 91,6. 114,1. 211,3. 220,2. 5 (alle venire). O 5,5,6;
b) mit Adverb/adverb. Fügung:
thara: so sie (die Hirten) tho thara quamun, thia muater gisahun [vgl. venerunt festinantes, Luc. 2,16] O 1,13,9. sie darachamen (Apollo u. sein Gefolge) . unde iro arende tuon muoson qui ... introgressi . et coram data copia fandi Nc 723,27 [40,16]. (Urania zur Philologie:) tu gesihest tir selba so du darachumest . uuio getan gefluhte die ringa (der Planeten) binde quae circos textura . i . compositio liget aspicies [vgl. cum ... caelum conscenderis, Rem.] 789,24 [107,11]. so ir dara choment dar betont truhtenen in heiligemo houe sinemo adorate dominum in atrio sancto eius Np 95,9 (vgl. auch 3b); ferner: O 2,7,21;
untar zuuiskên dazwischen: gagen dien guoten stuonden siu (die Fluten) indaniu . so die ubelen under zeuuisken chamen . do betaten siu (die Fluten) sih stetit unda fluens . congregatae sunt abyssi in medio mari NpNpw Cant. Moysi 8;
c) mit Adverbialsatz, eingeleitet mit thâr: Maria tho siu quam thar ther heilant uuas, gisehenti inan fiel [Bd. 7, Sp. 526] ci sinen fuozon Maria ergo cum venisset ubi erat Ihesus, videns eum cecidit ad pedes eius T 135,20.
3) nach Erfüllung bestimmter Voraussetzungen (Überwindung eines Hemmnisses, Zurücklegung eines bestimmten Weges oder Erhalt einer Erlaubnis) an ein Ziel (Ort, Person) gelangen, ein Ziel erreichen:
a) das Ziel ist ein Ort:
α) allgem. (außerhalb eines spez. christl. Verständnisses, s. dazu β):
mit Präp. verb.:
in + Akk. d. Sache/abstr. Akk.: genc er (Jesus) in sceffilin ubarfeita dhen geozun enti quam in sina burc ascendens in naviculam transfretavit, et venit in civitatem suam F 1,6, z. gl. St. (Matth. 9,1) T 54,1. (Jesus) uorliez sie inti sliumo stiganti in scef mit sinen iungoron quam in thiu teil Dalmanutha dimisit eos et statim ascendens navem cum discipulis suis venit in partes Dalmanutha T 89,4. wio mag ther man ... thuruh not queman avur widorort alter inti fruater in wamba thera muater ...? [vgl. numquid potest in ventrem matris iterato introire et renasci? Joh. 3,4] O 2,12,23. (Jesus) bizoh se (die Jünger), tho iz zi dage want, êr sie quamin in lant 3,8,21; ferner: T 100,1 (venire); erw. um eine Angabe zum Verlauf der Wegstrecke mit ubar + Dat. d. Sache: mit thiu her quam ubar then griozon in lantscaf Gerasenorum cum venisset trans fretum in regione (Vulg. -em) Gerasenorum T 53,1;
in eban + Dat. d. Sache: des mezes ilton sie chomen in eben sole mox studium in solarem laborare circum Nc 831,22 [152,7];
zi + Dat. d. Sache: so sie nahhitun Hierusolimu enti quamun za Betfage cum adpropinquassent Hierosolymis et venissent Bethfage F 14,28, z. gl. St. T 116,1. so cham do einiu getragenlichiu . unde antfahsiu . nah temo philosophorum site . unde des kuollichiu . daz fone iro got sie alle lazet ze himele chomen post has ingressa quaedam gravis crinitaque femina . et ex eo admodum gloriosa . quod Iuppiter per ipsam cunctis tribuerit ascensum in supera [vgl. nemo enim caelum potest conscendere nisi per Philosophiam, Rem.] Nc 802,19 [121,8]. dero elementorum flegera ... die ze himele chomen uuaren . die hafton sih alle ze imo elementorum quoque praesides ... quae iam caeli templa meruerant . gressus Maiugenae sequebantur 843,12 [166,3]; ferner: NpNpw 112,1; erw. um eine Angabe der Fortbewegungsart durch ein zweites Bewegungsverb im Part. Praes.: thie anthere zi lante quamun feriente, er ni mohta irbitan, want er nan minnota so fram [vgl. alii autem discipuli navigio venerunt, non enim longe erant a terra, Joh. 21,8] O 5,13,27; erw. um eine Angabe zum Verlauf der Wegstrecke mit thuruh + Akk. d. Sache: abur uzgangenti fon marcun Tyri quam thuruh Sidonem zemo seuue Galileæ untar mitte marca zehen burgo iterum exiens de finibus Tyri venit per Sidonem ad mare Galileae inter medios fines Decapoleos T 86,1;
mit Adv./Pron.-Adv.:
thara: (Athanasia zur Philologie:) sose ... tu neirspiest tisen glonken . des tu folle bruste habest . unde du neuuerfest ten uz . noh tu dara nechumest . tar du undodig sist ni haec ... quibus plenum pectus geris . vomueris coactissima egestione . forasque diffuderis . inmortalitatis sedem nullatenus optinebis Nc 805,23 [124,11]. so sie do gefaren habeton fone erdo uf . cenzeg unde zueinzeg . unde sehs tusent louftmalo .... sie (die Sänftenträger [Bd. 7, Sp. 527] mit der Philologia) uuaren do dara chomen . dar Luna inchit tien uuazeren an dero erdo in sesquioctaua proportione 826,4 [145,15];
hôhôr: tisen Iouis circulum furerucchentiu . unde samofilo hohor chomentiu . sah si (Philologia auf ihrer Himmelsreise) den stabenten fater dero goto hunc etiam praetergressa circum . ac parili interiectione sublimis . deorum rigidissimum creatorem ... conspicata est Nc 837,11 [158,19];
mit Adv. thara u. Präp. verb. zi + Dat. d. Pers. (vgl. b): wio er selbo quami ... bisparten duron thara zi in joh stuant thar mitten untar in [vgl. quod clausis ianuis ad discipulos ingredi potuit, Greg., Hom.] O 5,12,13;
mit einem Adverbialkasus nach lat. Vorbild: mittiu sie quamun Capharnaum, zuogiengun thie dar zinsscaz intfiengun zi Petre zinsscaz cum venissent Capharnaum, accesserunt qui didragma accipiebant ad Petrum T 93,2; Glossen, ohne Übers. des lat. Adverbialkasus: comen bist [quisquis es, haut, credo, invisus caelestibus auras vitalis carpis, Tyriam qui] adveneris [urbem, Verg., A. I,388] Gl 2,691,11. cumis [terram hesperiam] venies [, ubi Lydius arva inter opima virum leni fluit agmine Thybris, ebda. II,781] 694,9;
β) im christl. Sinne: in Gottes Reich, in das Himmelreich (auch in den Bereich des göttlichen Rechts, des göttlichen Friedens), auch in die christl. Gemeinschaft gelangen, dorthin zugelassen werden:
mit Präp. verb.:
in + Akk. d. Sache/abstr. Akk.: nieth mera nimac unser niheinir chomen in daz himelrih, uuir niuuerdan kiluteret durh die fillate des uuerltlichen truobesalis [vgl. studeat humiliter purgationis suae flagella tolerare, BH, Hellgardt, Pred. S. 91] S 172,36. der ... rehter ... forakantemu staffin qhuam in richi cotes iustus ... praevio gradu praevenit in regno dei H 20,3,3. (der Übeltäter am Kreuz:) trohtin, gihugi min mit diu thu cumist in thin rihhi domine, memento mei cum veneris in regnum tuum T 205,6 = T Fragm. S. 291,5. nist ther in himilrichi queme, ther geist joh wazar nan nirbere [vgl. nisi quis renatus fuerit denuo, ... non potest introire in regnum dei, Joh. 3,3] O 2,12,31. die sculde neliezzen in chomen in terram promissionis [vgl. ne in terram introiret promissionis, Cass.] NpNpw 105,33. in din (Gottes) reht nechomen sie (die Juden) non intrent in iustitiam tuam Np 68,28. dien ih zorneger sus suuor ... in mina rauua nechoment sie . daz chit . beati neuuerdent sie quibus iuravi in ira mea . si intrabunt in requiem meam 94,11. ir guoten sela, ir der hie birt positae in specula fidei, unte ir gedinge hat, daz ir cumet in atria caelestis Hierusalem W 53,6 [103,26]; — hierher wohl auch, auf den Zugang zur christl. Gemeinschaft bez.: die dir aue fliziclichen vurchent die gotis e unte elliu guotiu uuerh, die sint chomen in den uuinkarten dere heiligen christinheite [vgl. qui autem ... opera ... cetera misericordiae et sanctitatis ... operantur, vineam domini cum iustitia colere probantur, BH, Hellgardt, Pred. S. 90] S 170,64;
zi + Dat. d. Sache: er (Paulus) geheizzet uns, ob der rehte begriffen werde mit dem gahem tode, er chome ze rawe S 358,35. truhten du uertilegotost iro bilde in dinero burg . uuanda sie nieht nechoment ze himele . dar sie dih kesehen domine in civitate tua imaginem ipsorum ad nihilum rediges [vgl. in illa Ierusalem caelesti impii divinis non possint apparere conspectibus, Cass.] Np 72,20; — hierher vielleicht, Glosse ohne Übers. der lat. [Bd. 7, Sp. 528] Präp. ad: quemant [atque ipsi ad regnum caelorum] pertingunt [Greg., Hom. I,17 p. 1505] Gl 2,292,1;
mit Adv./Pron.-Adv.:
thara: daz uuirdet uuole firnomen uona den rehtin unte uona den guoten, die uore Christis kipurte allan iri lib arbeiten nah demo himilriche unte si doh dara nieth nichomen, ê der filius dei her in uuerlt chom [vgl. omnes, qui ante adventum Christi ex operibus suis sancti et iusti fuerunt, dilati sunt a regno dei, BH, Hellgardt, Pred. S. 91] S 170,71 (2. Stelle (170,72) s. 1bα). manige sint dara kiladit durh die kiloube, unmanige choment aue dara, uone diu uuande si nieth niwurchent daz si kiloubent 171,76. thar ih bim thara ni mugut ir queman ubi sum ego vos non potestis venire T 129,3, ähnl. 4. 131,6. 7. 160,5 (alle venire). so ih tara (sc. ze demo dinemo heiligen hus) chumo . dar uuirdo ih âne forhtun [vgl. cum autem quisque pervenerit, Aug., En.] NpNpw 5,8. dar tag âne naht ist . dar lib âne tod ist . dar lieb âne leid ist . tara lustet mih zechomenne . unde furder dar zeuuesenne 26,4. so ih ouh dara chumo . dara er chomen ist . unde sin lussami gesieho . danne bin ih sichiure 6. suohta ih in . unde dara nemahta ih chomen . dar ih in irfuore quaesivi eum . et non est inventus locus eius 36,36. si (Gottes Beständigkeit) gibet mir gedingi dara zechomenne . dar ih state uuerde 41,7. so er (der auf Gott hofft) dara (sc. ze dero euuigheite, d. h. Ewigkeit im Gegensatz zur Welt) chumet [vgl. cum venerimus ad aeternitatem, Aug., En.] 130,3. ih nechumo dara . dar got unde guote sint Cant. Ez. 11. ziu neilest du dara sid du darageladot pist? Gentes die idolatrę sint . nechoment dara (vgl. K.-T. 10,557,1) Np Cant. Deut. 8. dara nah stephit si (die heilige Christenheit) an den driten ..., suftente zi Ierusalem dara sia dia uuissagen unde die poten trosten zi chomenne Npw De ps. gr. 4 (Np 118 Cant. gr. (545,26) follaqueman); ferner: NpNpw 26,6 (4). 41,5. 105,33. Np 83,6. Npgl 89,10. Npw 13,7 (Np follaqueman). 118 De ps. gr. 4 (Np Cant. gr. (545,23) thar(a) în, s. u.);
thar(a) în: in dia (sc. burg) si (sc. ęcclesia) ze iungest folestigen uuelle . unde danne darin chomeniu exsultans cantare Np 118 Cant. gr. (545,23; Npw De ps. gr. 4 thara, s. o.);
thara zuo: thara ferit al ingegini engilo menigi, quement iogilicho tharazua forahtlicho O 5,20,20;
mit Adverbialsatz, eingeleitet mit thâr: ni thuhta mih theih quami thar (P, thaz FV, vgl. dazu Ahd. Wb. 2,172 s. v. thâr u. 2,316 s. v. thaz conj.) sulih win wari odo io in inheimon zi suazeren goumon O 2,9,27 (zi suazeren goumon ist wohl sylleptisch angeschlossen, s. XI 1a). sie (die Barmherzigen) quement scioro âna not thar man in ginadot 16,19;
b) das Ziel ist eine Person:
α) allgem. (außerhalb eines spez. christl. Verständnisses, s. dazu β), mit zi + Dat. d. Pers.: nidarstiganter Petrus fon themo skefe gieng oba themo uuazare, thaz her quami zi themo heilante descendens Petrus de navicula ambulabat super aquam, ut veniret ad Ihesum T 81,3. âne daz ougta er (Merkur) iro (der Virtus) . fone himele rinnente aha tie sie solton uberfaren so er chad . daz sie ze demo gote chamin . den sie suohton demonstrabat praeterea virtuti Cillenius . amnes quosdam caelitus defluentes . quos transeundos esse perhibebat . ut ad deum ipsum quem reperire cura est pervenirent Nc 706,21 [22,7]; [Bd. 7, Sp. 529] queman A III 3 b β — IV 1 a α
β) im christl. Sinne: zu Gott/Christus gelangen, auch: zugelassen werden, mit Präp. verb.:
furi + Akk. d. Pers.: fure dih nechoment sie (die Feinde). Solche nechoment fure dih so Saul ist . unde sine sequaces [vgl. iniquus enim ante faciem tuam ... ante gratiam tuam, non venit, Cass.] NpNpw 9,4;
in + abstr. Akk.: in gotes antuuart queman in Gottes Gegenwart/vor Gott gelangen: also ist daz summum bonum, daz man in gotes antuuart cumet W 52,20 [99,34] (vgl. noch XIV 1a);
zi + Dat. d. Sache/Dat. d. Pers.: (die wir Gottes Wort befolgen) zi imo comenmes inti uuonunga tuomes mit imo ad eum veniemus, et mansiones aput eum faciemus T 165,2. nist man nihein ... ther queme zi themo fater sar ... ih inan ni leite [vgl. nemo venit ad patrum nisi per me, Joh. 14,6] O 4,15,21, z. gl. St. T 162,3. vuanda ze dinero zesuuun nechoment neheine âne rehte [vgl. ad dexteram quippe ipsius veniunt, quicumque aeterna praemia consequentur, Cass.] NpNpw 47,11 (in einer Umschreibung). per eos (Apostel u. Propheten) chomen uuir ad deum . be diu sint sie portę [vgl. per ipsos intramus ad regnum dei, Aug., En.] Np 86,2; ferner: T 82,9 (venire);
lat. ad + abstr. Akk.: congregatio transiliens sprichet hier . diu ad finem chomen uuile [vgl. loquitur hic ergo congregatio transiliens, ut perveniat ad finem, qui est Christus Iesus, Aug., En.] Np 76,1;
c) eine bestimmte Strecke weit gelangen: mit adverb. Akk. des Weges (u. Angabe der Strecke als Gen.-Attrib.): quamun eines tages uueg venerunt iter diei T 12,3, z. gl. St. (Luc. 2,44) chuuamun sindh des tages Gl 1,736,33.
4) zufällig irgendwohin kommen, ungewollt irgendwohin/an jmdn. geraten:
a) zufällig irgendwohin kommen:
α) zufällig (im Verlaufe eines Weges) an einen Ort gelangen:
mit Präp. verb. zi + Dat. d. Sache: so er tho zi einen duron quam (ih wanu, er giangi zi fram), zi imo harto thar tho sprah thaz wib, thaz thero duro sah: ... O 4,18,5. toh chamen sie ze dien gesuasen steten . unde ze dien gesprachen lucheren Cirrę tamen ad Chirreos tunc recessus . et sacrati specus loquacia antra conveniunt Nc 703,21 [18,22/19,1]; hierher vielleicht auch, bei Abweichung von der biblischen Vorlage: do unser herro predigenti gienc, do chom er zi ziuuain burigan ... der hiez eniu Sydon, diu anderiu Tyrus [vgl. et egressus inde Iesus secessit in partem Tyri et Sidonis, Matth., Hellgardt, Pred. S. 98] S 173,2,5 (vgl. Hellgardt, Pred. S. 56);
mit Adv. thara/thar u. Präp. verb. zi + Dat. d. Sache (? Zu thar bzw. thara vgl. Ahd. Wb. 2,303): fuar er thuruh Samariam, zi einera burg er thar (PV, thara F) tho quam, in themo agileize zi einemo gisaze [vgl. venit ergo in civitatem Samariae, Joh. 4,5] O 2,14,5;
β) zufällig auf jmdn. treffen, auf jmdn. stoßen, mit zi + Dat. d. Pers., übertr.: an jmdn. geraten: fone diu ingant sie (die Ehren) in (den Würdenträgern) sar . so sie (die Würdenträger) ze dien choment . tie die era fure nieht nehabent vanescunt ilico . cum ad eos venerint . qui non aestimant eas esse dignitates Nb 148,26 [126,7];
b) ungewollt an einen unerwünschten Ort (auch in eine Personengruppe) geraten, irgendwohin verschlagen werden: [Bd. 7, Sp. 530]
α) mit Präp. verb.:
an(a) + Akk. d. Sache/abstr. Akk.: ic quam an diopi seuues veni in altitudinem maris Pw 68,3. er cham darana . er cham an den breiten uueg ter ze hello gat . unde stuont tarana NpNpw 1,1;
in + Akk. d. Sache/abstr. Akk.: ih bitiu thih, fater, ... thaz her (Lazarus) in (den Brüdern) cunde, min sie quęmen in thesa stat uuizo rogo ergo te, pater, ... ut testetur illis, ne et ipsi veniant in locum hunc tormentorum T 107,3. in dia tiefi des meres cham ih . unde dar besoufta mih daz ungeuuitere veni in altitudinem maris . et tempestas dimersit me Np 68,3. des biten ih zediu, daz ih nieuuanne nekume in conuenticula haereticorum [vgl. ne forte offendam et incurram in haereticos, Haimo in Cant. p. 298A] W 13,9 [53,23]; ferner: 13 [32];
lat. inter + Akk. d. Pers. (Plur.): inter peccatores cham ih . iro persecutio irstarpta mih Np 68,3;
β) mit Adv./Pron.-Adv.:
thara: to iz aber so geskah . taz er undanches tara cham ... to teta in is Mercurius puoz Nb 253,4 [200,1];
thâr ana: er cham darana . er cham an den breiten uueg ter ze hello gat . unde stuont tarana NpNpw 1,1.
5) an einen Ort oder zu einem Geschehen (Jüngstes Gericht) gebracht werden, mit Präp. verb.:
in + abstr. Akk.: bidiu der min uuort horit ... in tuom ni cumit, ouh uerit uon tode in lib quia qui verbum meum audit ... in iudicium non venit, sed transiet a morte in vitam T 88,8;
zi + abstr. Dat.: die sunda riuuesa sputiger. zi diu so du chomest ze dere gotes urteila. daz tu keellendet (Hellgardt, Pred. S. 35 konjiz. keskendet) neuuerdest. suntir daz tu uone imo in daz ewiga rihha keleitet uuerdest [vgl. cum veneris in iudicium dei, Caes., Hellgardt, Pred. S. 76] S 159,5c,5;
lat. ad + abstr. Akk.: sament dir nebuet der ubeluuilligo . doh er ad iudicium chome non habitabit iuxta te malignus [vgl. ostendit eos in iudicio domini generaliter esse venturos, Cass.] NpNpw 5,6. allero menniscon sela suln danne iruuinden ad corpora . unde mit in chomen ad iudicium Fides 37.
IV. sich von einem Ausgangspunkt (Ort, Person) her auf ein Ziel (Ort, Geschehen, Person) hinbewegen (u. dort ankommen):
1) von einem Ausgangspunkt her an ein Ziel kommen, sich dorthin begeben (auch mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens):
a) allgem. (außerhalb eines spez. religiös-theologischen Verständnisses von queman, s. dazu b):
α) mit Präp. verb. fona + Dat. d. Sache zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit Präp. verb. zi + Dat. d. Sache/lat. ad + Akk. d. Sache zur Angabe des Zieles: min friunt quam fon uuege zi mir, inti ni haben uuaz ih gisezze furi inan amicus meus venit de via ad me, et non habeo quod ponam ante illum T 40,1. mit thiu her (der königliche Beamte) ... gihorta thaz ther heilant quam fon Iudeon zi Galileu cum audisset quia Ihesus veniret a Iudaea in Galilaeam 55,2. Catullus uuas Ueronensis poeta . nobilis . pe diu uuas imo Nonius unuuerd . ter fone Gallia ze Roma chomener . mit gothorvm suffragio ze consulatu gesteig Catullus nonium licet sedentem in curuli . tamen strumam appellat Nb 145,27/28 [123,30]. mine forderen ... si chamen alle fone Babylonia ad Ierusalim (Npw fone Scantburgi, daz ist Babilonia, ze Frideuuarti, daz ist Hierusalem) [vgl. incolae su- [Bd. 7, Sp. 531] mus quoniam illuc advenimus, id est, de Babylonia ad Ierusalem ipso attrahente transponimur, Cass.] NpNpw 38,13. dannan bluont sine heiligen fone dirro burg chomente ze enero . also daz erdheuue florebunt de civitate sicut foenum terrae Np 71,16; — mit einer Angabe der Absicht oder des Zwecks des Kommens (mit Nebensatz): fon themo heiminge quam Krist zi themo thinge, thaz Johannes thar ingagenti, mit doufu inan gibadoti [vgl. tunc venit Iesus a Galilaea ... ad Iohannem, Matth. 3,13] O 1,25,1;
β) mit Präp. verb. fona + Dat. d. Sache zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit Adv. thara zur Angabe des Zieles: tie fone anderen burgen darachomene uuaren . tie habeton dia selbun ea . âne daz sie nieht nemahton ferre suffragia Nb 152,4 [128,27]. to chamen dara fone dero fierdun . luhsa diu uuilda . unde der diu uuolchen smelzet ze regene . unde ein Lar des himeles . anderer des hereies . unde darmite Iouis sun sekko tunc linsa silvestris . i. bestiarum dea . Mulciber . Lar caelestis . necnon etiam militaris favorque ex quarta regione venerunt Nc 736,19 [52,15];
γ) mit Präp. verb. ûzar + Dat. d. Sache zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit Adv. hera u. Präp. verb. zi + Dat. d. Pers. zur Angabe des Zieles: vzer sinero muoter uuombo . cham er hara ze sinero briute NpNpw 18,6;
δ) mit Adv. [h]uuan(a)na zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit Adv. hera u. Präp. verb. zi + Dat. d. Pers. zur Angabe des Zieles: vuanna hera zuns quami [ignorans quod angelus dei esset, salutavit eum et dixit:] unde te habemus [? Tob. 5,6] Gl 1,478,25;
ε) mit Adv. iogi[h]uuanân zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit Präp. verb. zi + Dat. d. Pers. zur Angabe des Zieles: so thaz her (Jesus) ni mohta giu ougazorhto gan in thie burg, ouh uze in vvuosten stetin uuesan, inti quamun zi imo iogiuuanan at ille egressus coepit praedicare et diffamare sermonem, ita ut iam non posset manifeste in civitatem introire, sed foris in desertis locis esse, et conveniebant ad eum undique T 46,5;
ζ) mit Adv. than(a)na zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit Adv. hera u. Präp. verb. zi + Dat. d. Sache zur Angabe des Zieles: thiz ist ... fon Nazareth ther heilant, ther thanana hera quam (PV, F danana quam hera) in lant O 4,4,64;
η) mit Adv. ôstana zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit Präp. verb. in + Akk. d. Sache zur Angabe des Zieles: tho quamun ostana in thaz lant, thie irkantun sunnun fart O 1,17,9;
θ) hierher wohl auch, mit Präp. verb. fona + Dat. d. Sache zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit reinem Kasus (Dat. d. Pers.) zur Angabe des Zieles (?), bildl.: kum mir uon Libano, min gemahela! Kum mir uon Libano, kum mir! veni de Libano sponsa mea, veni de Libano, veni! [Cant. 4,8] W 62,1 (2). 2 [121,15. 16. 17] (Ersparung des Ausgangspunktes in der zweiten Wiederholung; oder ist der Dat. komitativ zu verstehen?);
b) spez. in religiös-theologischem Verständnis (vgl. dazu ThWNT 2,664—670 s. v. ἔρχομαι):
α) auf das Kommen Christi in die Welt durch seine Geburt als Mensch bez.:
mit Präp. verb. lat. ex + Abl. d. Sache zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit lat. ad + Akk. d. Pers. zur Angabe des Zieles: ex alto (fone hohi) cham er ad humiles (ze diemuoten) [vgl. prospexit ex alto, ut veniret ad humiles, Aug., En.] NpNpw 101,20; [Bd. 7, Sp. 532]
mit Präp. verb. fona + Dat. d. Sache/Pers. zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit Adv. herasun zur Angabe des Zieles: giloubistu in then gotes sun, ther quam fon himile herasun? O 3,20,173. quimit ther selbo gotes sun fon himilriche herasun mit mihileru krefti joh engilo giscefti [vgl. cum autem venerit filius hominis in maiestate sua et omnes angeli cum eo, Matth. 25,31] 5,20,5; — erw. mit Dat. d. Pers.: thaz thu selbo Krist bist, fon gote uns quami herasun, selbo druhtines sun O 3,12,26;
mit Adv. than(a)na zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit Adv. herasun zur Angabe des Zieles: nist man nihein so richi, ther stige in himilrichi, ni si ther mennisgen sun, ther thanana quam ouh herasun [vgl. nemo ascendit in caelum, nisi qui descendit de caelo, filius hominis, Joh. 3,13] O 2,12,62;
mit Adv. than(a)na zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit Adv. hera u. Präp. verb. in + Akk. d. Sache zur Angabe des Zieles: stuant er thar tho nidare, huab thiu ougun uf zi himile, zi thes fater barme filu fram, thanana er hera in worolt quam O 3,24,90;
β) auf die Wiederkehr Christi als Richter am Jüngsten Tage bez.:
mit Präp. verb. fona + Dat. d. Sache zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit Adv. hera zur Angabe des Zieles: sih an unsih . unde framspuotigo chum hara fone himele . unde richeso hier in dinero ecclesia intende . et prospere procede et regna [vgl. de coelo veni, Br] NpNpw 44,5;
mit Präp. verb. fona + Dat. d. Sache u. Adv. herasun zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit Adv. thara u. Präp. verb. zi + abstr. Dat. zur Angabe des Zieles: so sehent se mit githuinge queman thara zi thinge fon wolkonon herasun then selben mennisgen sun O 4,7,39.
2) nach Erfüllung bestimmter Voraussetzungen (nach Erhalt einer Erlaubnis, nach Bewältigung einer Wegstrecke) von einem Ausgangspunkt an ein erstrebtes Ziel gelangen, spez. im christl. Sinne: von der Erde her kommend in das Himmelreich gelangen:
a) mit Präp. verb. fona + Dat. d. Sache zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit zi + Dat. d. Sache zur Angabe des Zieles: daz electorum so manige fone erdo ze himele chomen . so dar ze leibo uuard angelorum do demones fielen NpNpw Cant. Deut. 8;
b) mit Adv. thannân zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit Präp. verb. zi + Dat. d. Sache zur Angabe des Zieles: tannan chamen sie ze Iouis circulo . sie mahton ouh liehto daz emitonium erliden quo transgresso . neque enim labor fuerat hemitonii interiecta transcurrere . in Iovialis syderis venere fulgores Nc 836,17 [157,22].
3) von einem Ausgangspunkt her an ein Ziel gebracht werden, mit Präp. verb. fona + Dat. d. Sache zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit Präp. verb. in + Akk. d. Sache zur Angabe des Zieles, erw. um eine kausal-instrumentale Angabe mit thuruh + Akk. d. Pers., spez. auf Christi Geburt bez.: uuanta durh mih (Gott) quam er (Jesus) uone himele in uirginis uterum, uone dero magede uuambon in die crippon [vgl. quia de coelo venit in uterum virginis, de utero virginis in praesepe, Haimo in Cant. p. 304D] W 35,6 [73,8]. [Bd. 7, Sp. 533] queman A V 1 — VIII 1 b
V. sich (von irgendwo) wegbewegen: einen Ort verlassen, von einem Ort ausziehen:
1) mit Präp. verb. ûzar + Dat. d. Sache: er (Joseph) gehorta die spracha . so er uzzer Egypto cham . die er nechonda linguam quam non noverat audivit [vgl. exiit de terra Aegypti Ioseph, Aug., En.] Np 80,6.
2) mit Pron.-Adv. thannân (...) ûz: Sion ist in Ierusalem . dannanuz chamen apostoli (Npw dannan chomen uz die poton) . die uns Christum chunton ex Sion species decoris eius [vgl. de hac enim urbe exeuntes apostoli speciem decoris Christi annuntiaverunt in toto orbe terrarum, Cass.] NpNpw 49,2.
3) sich mit jmdm. auf den Weg machen, mit jmdm. mitgehen, mit mit + Dat. d. Pers.: (Simon Petrus:) ih faru fisgon. Tho quadun sie imo: quæmemes uuir mit thir vado piscari. Dicunt ei: venimus et nos tecum T 235,3.
VI. etw. überqueren (?), mit ubar + Akk. d. Sache: mittiu quamun sine iungoron ubar iz uuazzer, argazun brot zi infahanne cum venissent discipuli eius trans fretum, obliti sunt panes accipere T 89,4 (oder ist von einer Bed.ein Hindernis überwindenauszugehen?). toh to cham Cillenius mit Uirtute uber diu uuazer diu sie aber ze anderen Apollinis spiegulen leiton tandem trans fluvios qui ad quoddam Phoebi spectaculum ferebantur . cum Virtute Mercurius constiterunt [vgl. non inmerito quaeritur qua ratione Virtus cum Mercurio planetarum circulos quaerentes Apollinem transcendere dicuntur, Joh. Scot.] Nc 710,29 [27,9] (zur Wiedergabe von spectaculum vgl. Glauch, Mart. Capella S. 384).
VII. (irgendwo) sichtbar werden, erscheinen, hervor-, auftreten:
1) unvermutet, plötzlich sichtbar werden, erscheinen:
a) allgem.: so gebot er aber . unde do cham matoscregh . cham sin sun cheuer . des ende neuuas dixit et venit locusta . et bruchus . cuius non erat numerus NpNpw 104,34, ähnl. 31 (venire); mit Angabe des Ortes, wo das Erscheinen stattfindet: mucca chamen in allero endegelih dixit et venit cynomia . et scinifes in omnibus finibus eorum ebda.; — in der Verbindung zi ougôn queman jmdm. erscheinen, begegnen, mit Dat. d. Pers. (vgl. auch B XII 1b): negetorsta er Philologię ze ougon chomen Philologiae occursibus non ausus est interesse Nc 814,16 [133,10]. der liut dero gentium . demo ih corporaliter ze ougon necham populus quem non cognovi NpNpw 17,45;
b) spez. von Gott, dem auferstandenen Christus, den Engeln: quam ther heilant inti stuont in mittimen sinero iungorono inti quad in: ... venit Ihesus et stetit in medio discipulorum suorum et dicit eis: ... T 230,2. Thomas einer fon then zuueliuin ... ni uuas mit in thanne ther heilant quam Thomas autem unus ex duodecim ... non erat cum eis quando venit Ihesus 233,1. tho quam, unz er zi in tho sprah, engilo heriscaf, himilisgu menigi [vgl. facta est cum angelo multitudo militiae caelestis, Luc. 2,13] O 1,12,21. dannan geskah sumelichen . so cęlestis sapientia cham . unde sie ladota ad intellectum diuinum ... daz sie dar ferstiezen Nb 336,9 [254,13] (vgl. Hehle, Boethius S. 219). in sexta ętate mundi chame du . sid sazze du in cordibus fidelium [vgl. ex illa sexta aetate mundi, quando venit dominus Christus, Aug., En.] Np 92,2; mit Angabe einer Richtung, aus der jmd. erscheint: fone Sion chumet sin ziera bilde . Sion ist in Ierusalem . dannanuz chamen apostoli . die uns Christum [Bd. 7, Sp. 534] chunton . den sin diuinitas fore allen zierta ex Sion species decoris eius NpNpw 49,2 (mit bilidi ‘Gestaltzur Angabe der Pers. selbst). got chumet fone sunde . chumet fone dero halbun montis Syna . der bi demo einote ist . daz Pharan heizet deus ab austro veniet . et sanctus de monte Pharan Cant. Abac. 3.
2) (in der Geschichte) in Erscheinung treten, hervortreten: dhuo Titus after dheru Christes passione quham endi nam sigu in dhem iudeoliudim post passionem igitur Christi venit Titus et debellavit Iudaeos I 27,20. den (sc. Argwillen) sie (die Bösen) gerno sceindin ube sie mahtin . also iz do fuor do Christiani principes chamen . unde sih malitia stuont pergen NpNpw 32,7. cecitas kesciehet in Israel . unz plenitudo gentium chumet in fine seculorum choment Iudei . et sic omnis Israel saluus fiet [vgl. donec plenitudo gentium intraret, Aug., En.] 45,11. so Arriani chamen . so uuard in trinitate gotes uuillo durnohto geoffenot . do nahta sih diu rehta fernumest dero catholicorum [vgl. antequam oblatrarent Ariani, Aug., En.] Np 54,22.
3) spez. von Christus: sich jmdm. offenbaren, zu erkennen geben, mit Dat. d. Pers.: so liazun in io umbiruah thie selbun Judeon gotes buah, thar in ana zalta, wio Krist in queman scolta [vgl. prophetias de incarnatione ac passione dominica audivit, Alc. u. Hrab. zu Joh. 20] O 5,6,18.
4) mit einem bestimmten Verhalten auftreten: mit luginôn queman mit Lügen daherkommen: lono in nah iro uuerchen . daz sie mit luginen chamen . do man in uuarheit sageta secundum opera manuum eorum tribue illis NpNpw 27,4.
VIII. von irgendwoher/von jmdm. stammen, herkommen, aus etw./jmdm. hervorgehen:
1) zur Bez. der Herkunft in geographischem Sinn: von irgendwoher stammen, herkommen:
a) mit Präp. verb.:
fona + Dat. d. Sache: uuanta fon thir (Bethlehem) quimit tuomo, thie rihtit min folc Israhel ex te enim exiet iudex, qui reget populum meum Israhel T 8,3. eno ni quimit Christ fon Galileu? numquid a Galilaea Christus venit? 129,7. uuanta fon samen Dauides inti fon thero burgilun Bethleem, thar Dauid uuas, quimit Christ quia ex semine David et de Bethleem castello, ubi erat David, venit Christus? ebda. (vgl. auch 2aα). regnum Iudeorum . fone demo Christvs cham Np 98,9;
lat. ex + abstr. Abl.: ex omni natione . ex omni conditione (fone al slahto liute fone allemo liuttriste) choment die . die dar holocaustum (alferbrennopher) uuerdent [vgl. ex omni genere carnis venietur ad te, Aug., En.] Np 64,3;
ohne Übers. d. lat. Praep. de: gueliche lande cumen ger de qua patria? Gl 5,517,20 (zur fehlenden Präp. vgl. Huisman, Rhein. Vjbll. 33,281,20);
b) mit Adv.:
than(a)na: mag iawiht queman thanana, thaz si thiheining redina, guatigiliches fon luzili thes wiches? O 2,7,47;
thannân: anderer heizet Scithis . fone Scithia dannan er chumet Scithis altera Nc 750,20 [66,2];
anderes[h]uuanân: die enderske sint . daz chit anderesuuannan chomene . die heizzent alienigenę aduenę accolę incolę [vgl. qui ex alia gente genitus est, Is., Et.] Np 104,23. [Bd. 7, Sp. 535] queman A VIII 2 a α — IX 1
2) zur Bez. des Ursprungs oder der Abstammung in natürlich-biologischem Sinn u. in davon abgeleiteten Vorstellungen, bes. im geistlichen Bereich: von jmdm. abstammen, aus jmdm. hervorgehen:
a) eigentl.:
α) mit Präp. verb. fona + Dat. d. Pers./Sache/ abstr. Dat.: nist ther fon wibe quami ... nub er thar sculi sin O 5,19,7. skeinda er in genada fore allen dien . fone dien sie uuiclicho geuuunnen uuaren . uuanda er uuolta daz Christvs fone in (den Juden) chame [vgl. ipse enim promissus est Abrahae, quia de eius erit semine nasciturus, Cass.] NpNpw 105,46. er neuuolta filios dei fone Sed chomene sih miscelon ze filiis hominum . die fone Cain chamen Cant. Deut. 8. also der centurio uuas fone gentibus chomener . fone demo der saluator quad . non inveni tantam fidem in Israel [vgl. iste enim centurio non erat de populo Israel, Aug., En.] Np 46,10. der fone unrehtemo gehileiche chomeno liut . der ist minero gedingi hauen Moab . i. gentes . olla spei meae [vgl. nata est enim ista gens de peccato ... de filiabus Lot, Aug., En.] 59,10. fone disemo (sc. Asaph) ist Petrus chomener . unde alle apostoli 73,18. vbel chomener fone ubelen . uuerde ferloren sament in 108,14. Cedar ... uuas Ismahelis sun, uon demo Ismahelitae cuman sint W 9,4 [49,11]; ferner: NpNpw Cant. Deut. 8. Np 67,27; — auf die Abstammung Christi bez.: huueo auh fona Abrahames samin uuardh quhoman druhtin Iesus Christus ex semine Abraham futurus esset I 33,1. vbe du iz Dauidi gehiezze fone demo unser Christvs cham . den habest du is intuueret tu vero repulisti et sprevisti . et distulisti Christum tuum [vgl. David positus erat cui promitterentur haec omnia in semine eius, quod est Christus, implenda, Aug., En.] Np 88,39; ferner: I 36,14 (futurus); — in antik-mythologischer Vorstellung auf die Abstammung der Göttin Vesta bez.: sus peteta si Uestam . diu des fiures pluomo ist . uuanda si fiur ist . fone fiure chomeniu his . s. verbis . diutissime florem ignis ... toto pectore deprecata Nc 841,12 [163,15];
β) mit Adv.:
thannân: danne iruuindet der lichamo uuidere ze dero erdo . dannan er cham exibit spiritus eius . et revertetur in terram suam [vgl. in terram remeat caro defluens, unde sumpsit initium, Cass.] NpNpw 145,4. vuanda got nestozzet dana . sinen uolg ... er neferuuarf doh sie uuanda apostoli . unde andere fideles dannan chamen [vgl. inde enim prophetae, inde apostoli et multi fideles, Cass.] Np 94,4; auf die Abstammung Christi bez.: mir (dem König Ezechias) ist kenomen min geburt dannan Christvs chomen solta generatio mea ablata est a me . et convoluta (vgl. K.-T. 10,541,26) est quasi tabernaculum pastorum [vgl. nequaquam de semine eius Christus oriatur, Sg 27] NpNpw Cant. Ez. 12; ferner: Np 88,48. 118 D,25;
[h]uuan(a)na: thanne uns Krist quimit heim, ni weiz iz manno nihein, thes kunnes gizami, wanana er selbo quami [vgl. Christus autem cum venerit, nemo scit, unde sit, Joh. 7,27] O 3,16,60 (1. Stelle s. III 1bα);
hierher vielleicht auch: than(a)na: er uuidere chomen uuile danne er chomen ist Npw 118 D,25 (zu danne ‘woher, von wozur Angabe der Herkunft oder des Ursprungs einer Pers. vgl. than(a)na B I 1b, Ahd. Wb. 2,49; zu uuidere chomen s. uuidariqueman; Np er furder chomen uuile . dannan er chomen si, s. unter thannân);
b) übertr., im christl. Vorstellungsbereich: [Bd. 7, Sp. 536]
α) mit Präp. verb. fona + Dat. d. Pers./Sache/ abstr. Dat.: giereta er se in then sind, thaz sie warin gotes kind. Ni quamun sie fon bluate noh fon fleislichemo muate [vgl. qui non ex sanguinibus neque ex voluntate carnis, ... sed ex deo nati sunt, Joh. 1,12] O 2,2,29. fone diu haltet taz mennisken an sinero natura . ube er ze gote fone demo er cham . uuidere funden chan nec manet ulli traditus ordo . nisi quod iunxerit ortum fini stabilemque sui fecerit orbem [vgl. cuncta a deo orta sunt et in ipso finiuntur propter homines, X] Nb 139,22 [118,29]. fone gelichemo urspringe . chamen alle mennisken in erdo omne genus hominum surgit in terris . ab simili ortu 159,25 [134,29]. kemanigfalto sine chimen ... daz fone einen fidelibus andere fideles chomen . unde fone aber dien andere . unz diu ęcclesia sih kebreite multiplica generationes eius [vgl. ex credentibus alii credunt, et ex illis alii credunt, Aug., En.] Np 64,11; ferner: Nb 292,26 [224,23]; — spez. in der Lehre von der göttlichen Abstammung Christi (u. des Heiligen Geistes): Christus auur sus quham fona fater ziuuaare so selp so dhiu berahtnissi fona sunnun Christus enim ex patre ita emicuit ut splendor e lumine I 3,19. uuir uuizzumes thaz thu fon gote quami meistar scimus quia a deo venisti magister T 119,1. ih fon gote framgieng inti quam, noh ih fon mir selbemo ni quam, oh her mih santa ego enim ex deo processi et veni, neque enim ex me ipso veni, sed ille me misit 131,18 (2. Stelle s. 2aα). ni wari therer gotes drut, fon imo quami ouh suntar, ni dat er sulih wuntar! [vgl. nisi esset hic a deo, non poterat facere quidquam, Joh. 9,33] O 3,20,160. kuoten sun (sc. Jesus) habo ih (Gott) chomenen fone mir selbemo [vgl. unde filium generaret deus, Aug., En.] NpNpw 44,2. geloubo an den heiligen geist der fone patre et filio chumet credo in spiritum sanctum [vgl. qui ex patre et filio procedit, Sg 27] Symb. 9. der heiligo geist ist fone demo fater . unde fone demo sune . nals ketaner . noh kescaffener . noh keborner . nube chomener spiritus sanctus a patre et filio non factus . nec creatus nec genitus sed procedens Fides 19; ferner: O 2,12,8;
β) mit Adv.:
thannân: menniskon slahta . danagebrocheniu . ioh keskeideniu . fone demo uuaren brunnen . dannan si cham Nb 322,30 [245,10];
[h]uuann, spez. in der Lehre von der göttlichen Abstammung Christi: uuanta ih uueiz uuanan ih quam inti uuara ih faru quia scio unde veni et quo vado T 131,3, ähnl. ebda. (venire).
IX. sich in einem Gespräch, einer Argumentation einer Sache zuwenden:
1) zu etw. (einem anderen Gegenstand) übergehen, auf etw. zu sprechen kommen, mit Präp. verb.:
zi + abstr. Dat.: tero brieuo undriuua chame uuola uure ... ube ih chomen muosi ze iro anasagun . die mih is zihent si licuisset nobis uti confessione ipsorum delatorum Nb 31,14 [25,19]. ze dinen chreftigen sundersaldon . uuile ih chomen . fone dien uuile ih sagen delectat venire ad singularem cumulum felicitatis tuae [vgl. venire: narrando, Rem.] 74,10 [63,19];
lat. ad + abstr. Akk.: nemuoto nieht eino in gemeinemo riche . dinero rihti zelebenne. Nu ist si chomen ad communem locum locatus intra commune omnibus regnum . ne desideres vivere proprio iure [vgl. locus communis ad demonstrativum vituperationis genus pertinet, Is., Et.] Nb 63,3 [52,28]. [Bd. 7, Sp. 537] queman A IX 2 — XI 1 a
2) von etw. (einem Gegenstand) zu etw. (einem anderen Gegenstand) übergehen, mit Präp. verb. fona + abstr. Dat. zur Angabe des Ausgangspunktes u. lat. ad + abstr. Akk. zur Angabe des Ziels: fone dero questione chumet si (die Philosophie) ad phisicam disputationem . i. naturalem Nb 226,11 [182,12].
X. etw. erreichen, erlangen, erhalten:
1) (angestrebte) immaterielle Güter im weltlichen u. im christl. Bereich erlangen:
a) mit Präp. verb.:
zi + abstr. Dat.: (David) quam mit theganheiti zi sulicheru guati (‘Würde’) O 1,3,18. mit so sameliche so quam er (Ludwig) ouh zi riche (‘Herrschaft’) Ol 57. also skinet . sid tie zagosten ze ambahten (‘Amtswürden’) choment . taz tie sacha guot nesint . tie dien uuirsisten mugen haften ita cum non sit dubium . pessimos plerumque fungi dignitatibus . illud etiam liquet . natura sui non esse bona . quae se patiantur pessimis haerere Nb 105,32 [92,1/2]. daz ih ze siner fruintschefte niene quam ullis praecedentibus meritis, sunter okkeret gratuita gratia illius W 97,7 [177,19]; O 2,9,27 s. III 3aβ;
lat. ad + abstr. Akk.: tiu anderiu finuiu . diu ein sament bono sint . diu uuerdent keuuerbet an bonum . uuanda man chomen uuile mit in . ad bonum ad bonum vero caetera referri palam est Nb 193,24 [161,28]. alle die . in furhten ferliesen temporalia (zitfristigiu dinch) . die nemugen be diu chomen ad ęterna (ze dien euuigen) [vgl. ad aeterna non veniunt, Aug., En.] NpNpw 13,5 (im Gegensatz zu firliosan). kilt ouh mir nah dien genadon . so lebo ih ... unde dannan chumo ih ad aliam retributionem (Npw ze demo anderen lono) . an dero du giltest bona pro bonis 118 C,17; — Glosse ohne Übers. der lat. Präp. ad: queman [hoc amore arsit, quisquis ad veritatem] pertingere [potuit, Greg., Hom. II,25 p. 1546] Gl 2,300,10;
b) mit Adv./Pronom.-Adv.:
α) thara: chius uuio michel unchraft tero ubelon ist . taz sie noh tara chomen nemugen . dara sie diu naturlicha ramunga leitet . unde ioh nahzihet vide enim quanta pateat infirmitas vitiosorum hominum . qui ne ad hoc quidem pervenire queunt . ad quod eos ducit naturalis intentio . ac paene compellit Nb 238,17 [190,24]; ferner: 140,21/22 [119,20] (pervenire);
β) thara zuo: filii ecclesie lebent uuirs in minen sacramentis . danne pagani (heidine) tuen . die nieo darazuo nechamen [vgl. peius ... vivunt mali in sacramentis meis, quam qui ad illa numquam accesserunt, Aug., En.] NpNpw 30,12;
γ) hierher auch:
ferro queman weit kommen, es weit bringen: die (Feinde, d. h. Juden u. Häretiker) fone iro selbero uuistome so uerro chomen nemahton NpNpw 8,3 (= Npw 4);
furdir queman weiter kommen, mehr erreichen: âne daz imo (sc. servus tuus) genuoge nedunchet sinero exercitationis . unde er furder chomen uuile . dannan er chomen si [vgl. viam veritatis elegi, ... quo curro pertendam, quo tendo, perveniam, Aug., En.] Np 118 D,25 (Npw er uuidere chomen uuile danne er chomen ist; zu uuidere chomen Npw s. uuidariqueman, zur 2. Stelle Npw s. VIII 2aβ; zu dannan in Np vgl. Ahd. Wb. 2,89 s. v. thannân conj. 2. Teil II; im 2. Beleg in Np ist ein Positiv sinngemäß zu erg.).
2) spez. zu einer Erkenntnis, zur Erkenntnis (von etw.) gelangen: [Bd. 7, Sp. 538]
a) mit Präp. verb. zuo + abstr. Dat./lat. ad + abstr. Akk:
ad agnitionem queman/zuo irkantnussida queman: vuanda sie (die Heiden) ouh chomene ad agnitionem ueritatis (Npgl ze bechnado uuarheite, Npw zuo dero irchantnusside dero uuarheite) . uuidersprachen gotes uuort unde sinen uuillen NpNpw 106,12;
ad notitiam queman: o Synagoga, du uuunterest dich, daz diu Ecclesia de gentibus post idolatriam ist cuman ad notitiam nominis mei W 136,4 [241,21/22];
b) mit Pronom.-Adv.:
thara nâh: nos autem (im Gegensatz zu Boethius) dicimus argumentum . tannan man iz uuizen ... alde daranah (sc. argumentum) chomen mag . uuortzeichin . quissunga . irrechida . iruareni . cloublichi Ns 617,12 [300,13] (‘bei der logischen Beweisführung an etw. herankommen’);
thara zuo: mit uuelero redo ih tarazuo (zu dieser Aussage) chome . daz sago ih tir spuotigo quibusque in hoc rationibus accedam . breviter exponam Nb 211,1 [172,19].
3) ein Lebensalter erreichen:
a) mit Präp. verb. zi + abstr. Dat., in Verbindungen:
zi sînên tagon queman erwachsen werden: er (Jesus) gisceintaz filu fram, so er zi sinen dagon quam O 1,20,33;
zi thên altên tagon queman ein hohes Alter erreichen: erata er nan filu fram, tho er zen alten dagon quam Oh 79;
zi sînên jâron queman volljährig, mündig werden: swer der ist ..., der ze sinen iarn chumt, chan er des heiligen glouben niht ... lernen, ... der ist verlorn S 357,21;
b) hierher wohl auch, mit Adv. thâr u. Nebensatz: also schiere do ich da chom, daz ich sunden chunde, do warf ich got minen sepphare ze rucge S 358,56 (‘dahin kommen, daß man sündigen kannist wohl im Sinne von ein Alter erreichen, in dem man sündigen kanngemeint u. nicht im Sinne vonin eine Situation gelangen, in der man sündigen kann’).
4) den Zeitpunkt für etw. erreichen, mit zi + abstr. Dat., in Verbindungen: zi theru stullu/zi theru ziti queman thaz ...: tho thisu worolt (sc. die Menschen dieser irdischen Welt) ellu quam zi theru stullu, ouh zi theru ziti, thaz Krist sih iru irougti O 1,23,1.
5) in der Verbindung zi ente queman mit etw. (einem Tun) zum Abschluß kommen, mit abstr. Gen. (von Relleke a. a. O. S. 36 u. Braun a. a. O. S. 402 als Funktionsverbgefüge eingestuft): ni mag ih thoh mit worte thes lobes queman zi ente O 1,18,6, ähnl. 5,23,225. (ni) er (der Prediger Salomo) ira (der Caritas) dohti zi ente queman mohti, thera ira frambari 12,87 (‘mit der Schilderung der Vortrefflichkeit der Caritas zu Ende kommen’).
XI. in andere äußere Umstände, in eine andere Situation, (von einem Zustand) in einen anderen Zustand kommen:
1) in bestimmte positiv oder neutral bewertete Lebensumstände, Lebenszustände kommen:
a) auf die äußeren Umstände, die äußere Situation bez., spez. im christl. Bereich: zur Auferste- [Bd. 7, Sp. 539] hung, zum ewigen Leben gelangen, mit Präp. verb.:
zi + abstr. Dat.: uuanda er (Judas) den zegentlichen lib minnota, pediu ne mahta er chomen ze demo euuigen Npw 108,6;
lat. ad + abstr. Akk.: fone dero (sc. innocentia) chumet er ad resurrectionem NpNpw 102,5 (bei kausaler Auffassung von fona, anders Ahd. Wb. 3,1079 s. v. fona B I 1c); hierher auch, in einer Umschreibung: fone dero (sc. Martyrium) ih chumo samoso fone getrunchemo calice . ad lętitiam resurrectionis 15,5 (zu kausalem fona ‘auf Grund, wegenvgl. fona B IV 1, Ahd. Wb. 3,1104);
b) auf die persönliche Situation, den persönlichen Status bez.:
α) allgem., mit Präp. verb.:
in + abstr. Akk.: ube er (der Schlechte) uuola uahet ze tugede ... tannan mag man in uuanen ouh ferror gerucchen . unde daz io anatuendo . chumet er in andere chust si enim bene mobilior ad virtutem fiet ... ex hoc etiam verisimile est ... hoc dum semper sit . perfecte in contrarium habitum restituetur Nk 480,4 [126,2/3] (zum Lat. alswiedereingesetzt werden invgl. Götz, Wb. S. 573);
zi + abstr. Dat.: so geskihet . taz ter . der sih kuoti geloubendo . mennisko neist . so er ze gotes uuirdigi chomen nemag . ze tiere uuirt ita fit . ut qui probitate deserta . homo esse desierit . cum in divinam conditionem transire non possit . vertatur in beluam Nb 251,32 [199,8] (gotes uuirdgî ‘göttlicher Rang’);
β) spez. im christl. Bereich:
mit Präp. verb. zi + abstr. Dat.: alde ze euuigheite (‘Unsterblichkeit’, vgl. Ahd. Wb. 3,465) nemag ih chomen . magicę artes netuen iz [vgl. si de generatione mortali ad aeternitatis generationem se venire non posse ... arbitratur, Aug., En.] NpNpw 9,Diaps. 6 (= Npw 9,29). pring mih ze dien (gerechten Handlungen) . ze dien ih noh nesi chomen [vgl. non ad eas posse pervenire credatur, Aug., En.] 118 D,27;
mit Adv. thara: ilendo mit diemuoti ad inmortalitatem. Vnde so uuir dara chomen . uuaz danne? Np 65,6;
c) auf die innere Verfassung bez.:
mit Präp. verb. zi + abstr. Dat.: uuanda ubele nechoment ze saldon quoniam ad beatitudinem probra non veniunt Nb 244,29 [194,28] (zu sâlida im Plur.Glückvgl. Sehrt, N.-Glossar S. 164). suer ouh durh gotes uuillon dirro uuerlt arbeite muode ist, uuie mag er ze meron ruouuon cuman, danne daz er uolle cume ad fontem totius boni? [vgl. ad supernae quietis requiem veniunt, Haimo in Cant. p. 313B] W 52,24 [101,8]; auf die innere Haltung bez.: zi ... giloubu/gilouben (louvon andfrk.) queman: ê ir dur die heilicheit der toufi zeme heiligen geloube chomot priusquam per sacramentum baptismatis ad fidem venissetis S 342,7. hungerge gentes uberfuoren die erda . uuanda sie ad fidem (Npw ce dera glouba) chomene in eloquiis dei cęlestia smahton nals terrena NpNpw Cant. Annae 5. gentes unde Iudei chamen ze einero geloubo Np 84,11. ih abo ze sinemo geloiben (A louvan) bin kuman W 48,20 [89,16]; ferner: NpNpw 40,14;
mit Pronom.-Adv. thara nâh: sie (Menschen) uuellen alle beatitudinem . sus suln sie daranah chomen . anderesuuieo nemugen NpNpw 118 A,1.
2) von Unerwünschtem, Negativem: [Bd. 7, Sp. 540]
a) in schwierige äußere Umstände (Not, Bedrängnis) geraten:
α) mit Präp. verb.:
in + abstr. Akk.:
in freisun queman in Not geraten: chumet er in freisun . er (Gott) hilfet imo daruz NpNpw 36,24;
in nôt queman in Bedrängnis geraten: souuanne ih in not chome . so helde ze mir din ora in quacumque die tribulor . inclina ad me aurem tuam NpNpw 101,3;
in ... giuualt queman in jmds. Gewalt kommen: tenebras fliendo . diabolum fliehendo . chomen ouh uuir in sina (Gottes) geuualt . uuanda iz uns ze exemplo gescriben ist . unde danne gibet er uns keuualt filios dei fieri NpNpw 113,2. uuieo chraftelos sie uuaren . do sie in iro fiendo geuualt chamen clausi quoque defecerunt [vgl. ab inimicis capti, Sg 27] Cant. Deut. 36; ferner: Np 68,16;
in ... zît queman in eine Stunde der Not geraten: fater, giheili mih fon theru stuntu! Thurah thaz quam ih (Christus) in thesa cit (sc. Stunde der Not) sed propterea veni in horam hanc T 139,5;
Glosse ohne Übers. der lat. Präp. in: (in) armuoti queman (?) ins Elend geraten: armoti chuam [in huius caecitatis atque exsilii quam patimur] venit aerumnam (Hs. aerumnam venit) [Greg., Dial. 4,1, PL 77,317C] AJPh. 55,229;
zi + abstr. Dat., in der Verbindung zi harme queman in Not geraten: uuio manige chuninga nah saldon ze harme chamen qui reges mutaverint felicitatem calamitate Nb 153,26 [130,6];
β) mit Adv. verb. thâr în: des (sc. Leib Christi) lide (sc. Christen) sint sumeliche uzer dero note . die êr hareton . sumeliche sint nu darinne . die nu harent. So choment noh dar in die danne harent Np 85,3;
b) in einen unerwünschten Zustand geraten, einen schlechten Zustand annehmen, mit Präp. verb. in + abstr. Dat. in Funktionsverbgefügen (vgl. dazu auch Relleke a. a. O. S. 29) bzw. in Gefügen, die eine Nähe dazu aufweisen:
α) von physischen Zuständen: in putrefactionem queman in Verwesung geraten: vuarazuo toug danne effusio sanguinis mei . ube ih chomen sol in putrefactionem (in fuli) . also andere mennischen? quae utilitas in sanguine meo . dum descendo in corruptionem? Np 29,10 (Npw ube ih irfulen sol);
β) von seelisch-geistigen Zuständen, mit Präp. verb. in + abstr. Dat., in Verbindungen:
in angust queman in Angst geraten: dannan uuurden die diete getruobet . daz chit . chamen in angest unde in forhtun conturbatae sunt gentes NpNpw 45,7;
in for(a)htûn queman in Furcht geraten: scameg uuerden . unde in uorhtun chomen . die mina sela suochent . non ad imitandum sed ad perdendum confundantur et revereantur qui quaerunt animam meam Np 69,3; ferner: NpNpw 45,7 (conturbari). Np 70,24 (reveritus esse);
in missitriuuua/in missitriuuuida/in desperationem queman in Verzweiflung (über etw.) geraten: noh uuidere negeuueih unser herza . so dero herzen tuont . die umbe arbeite in desperationem (Npw in missetrue) choment [vgl. positi in magnis tribulationibus, Aug., En.] NpNpw 43,19. gramdon sie in . do sie [Bd. 7, Sp. 541] fuoren in den roten mere . uuanda sie Ęgyptios so harto forhton . daz sie in desperationem (Npw in missetrue) chamen 105,7. die mih truobent, die mendent sih, ube ih iruueget uuirdo. ih meino: ube ih in missitruuuidi chumi qui tribulant me, exultabunt, si motus fuero Npw 12,5 (Np ube ih aba stete chumo . unde ube ih fallo in dia sunda). die ubelen nehabent sine (Gottes) helfa: pediu choment si iro unrehtes in missetruida 108,12;
in reprobum sensum/in then uuirsiston sin queman eine verkommene Gesinnung annehmen: daz sie (die Heiden) in reprobrum sensum (Npw in den uuirsisten sin) chomene . so ferro iruuuotin . daz offen gotes reht an in geskine [vgl. dati in reprob(r)um sensum, Aug., En.; tradidit illos deus in reprobum sensum, Röm. 1,28] NpNpw 105,28;
in scama queman bestürzt, beschämt werden: so die in scama unde in forhtun choment . die mir ubeles unnen cum confusi et reveriti fuerint . qui quaerunt mala mihi Np 70,24;
in ungihugt queman in Erinnerungslosigkeit verfallen: einest fone diu . daz ih uuas in ungehuht chomener . fone des lichamen drucche primo quod memoriam corporea contagione ... amisi Nb 210,6 [172,4].
3) von einem Zustand in einen anderen gelangen, übergehen, mit Präp. verb. zur Angabe des Ausgangszustandes u. Präp. verb. zur Angabe des Endzustandes:
a) auf äußere Umstände bez.:
fona + abstr. Dat. + abstr. Abl. u. zi + abstr. Dat.: vbe du imo (Paulus) folgest . so chumest du fone disemo unfride ze euuigemo fride Np 75,4;
lat. a + abstr. Abl. u. lat. ad + abstr. Akk.: a deliciis paradysi . ist ter man chomen . ad erumnas huius sęculi Nb 181,2 [152,26];
hierher vielleicht: ûzar + abstr. Dat. u. zi + abstr. Dat., mit prädik. Attrib.: knoto choretost du min . in dero passione (martro) . uzer dero ih luter cham ze resurrectione (urstendido) NpNpw 16,3 (oder bei Auffassung der Präp. verb. zi resurrectione als Angabe des Zwecks zu XIII?);
b) auf den inneren Zustand oder auf ein Tun bez.:
mit Präp. verb. fona + abstr. Dat. u. Präp. verb. zi + abstr. Dat.: sine heiligen sint . die fone speculatione uuellen chomen ze uisione . daz chit fone uuarto ze anasihte [vgl. agimus autem speculationem, ut perveniamus ad visionem, Aug., En.] NpNpw 9,12; von der Befolgung der Gebote Gottes: state mih doh an dien dinen uuorten . ze dien ih follechomen bin . daz ih fone in muge chomen ze anderen [vgl. confirma itaque me in eis verbis tuis quae iam teneo, quae iam facio, ut ex eis ad alia possim proficiendo pertendere, Aug., En.] 118 D,28;
fona + abstr. Dat./lat. a + abstr. Abl. u. lat. ad + abstr. Akk./zuo + abstr. Dat.: fone inmortalitate ist er chomen ad mortalitatem Nb 181,3 [152,27]. daz er (der gefallene Engel) ist undurftes fone gloria (Npgl kuollichi, Npw fone dero guotlichi) chomen ist ad miseriam (Npgl ze amere, Npw zuo dero uuenicheite). unde fone angelo diabolus (engele niderfal) uuorden ist NpNpw 103,26 (= Npw 27). also der aro lucchet uzer neste sine iungen . so er sie flucchen uuile . unde obe in flogezet . so lerta er in chomen a uitiis ad uirtutem (Npw fone den achusten ce den tugenden) sicut aquila [Bd. 7, Sp. 542] provocans ad volandum pullos suos et super eos volitans [vgl. ita divina pietas vult nos proficiscere de virtute in virtutem, Sg 27] NpNpw Cant. Deut. 11.
XII. zu etw./jmdm. werden, mit Präp. verb.:
zi + prädik. Adj. (substant.) im Dat.: do sie in iro fiendo geuualt chamen . vnde ze reliquiis chomene ioh fersuendet uuurden residuique consumpti sunt NpNpw Cant. Deut. 36 (‘zu Übriggebliebenen werden; zur 1. Stelle s. XI 2aα);
as. te + abstr. Dat. (substant. Indef.-Pron.), in der Verbindung te nieuuete cumun zunichte werden (vgl. Ahd. Wb. 6,1314 s. v. niuuiht st. n.): te nieuuete cumun sulun also uuatar rinnende thenit bogon sinin untes sia ummethiga uuerthin ad nihilum devenient tamquam aqua decurrens intendit arcum suum donec infirmentur Pw 57,8.
XIII. von etw. (einer Situation, einem Zustand) wegkommen, aus etw. herauskommen, mit Präp. verb./Adv. zur Angabe des Ausgangspunktes:
1) aus etw. (in einem best. Zustand) herauskommen, etw. hinter sich lassen:
a) allgem.:
α) mit Präp. verb. ûzar + abstr. Dat.: so der man an dero toufi uzzer dien uiciis (achustin) chumet . so gehoret er mysteria (die tougenin dinch) . diu er êr neuuissa Np 80,6;
β) mit Pronom.-Adv. thâr ûz u. prädik. Attrib. zum Subj.: got pehuote dina infart so dih ana beginne gan temptatio ... unde dina uzfart . daz du daruz chomest kebezzerote also Iob [vgl. quando vincimus temptationem, eximus, Aug., En.] NpNpw 120,8;
b) spez. in der Logik, mit Pronom.-Adv. thannân ûz: tannanuz (sc. aus der Streitfrage, ob ein Mensch frei sei oder nicht) chomen uuir . zuei furebietende . unde dero die uuideruuarten iihtende . taz tritta dannan iro undanchis uestenonde ... (es folgt das Beispiel) super qua re ratiotinamur . duo proponentes et tertium ex eis concludentes Ns 596,14 [267,15] (odergedanklich von etw. ausgehen?).
2) von etw. (einer Haltung) abgehen, mit aba + abstr. Dat.: so ist er gefestenot daz er aba dero spe nechumet . êr er daz kesehe sursum . daz sine fienda uuellen gesehen deorsum non commovebitur donec videat super inimicos eius NpNpw 111,8; — in der Verbindung aba stete queman weichen: demones die mih pinont . sprungezent ube ih aba stete chumo . unde ube ih fallo in dia sunda qui tribulant me exultabunt si motus fuero Np 12,5 (Npw iruueget uuirdo).
3) um etw. kommen, etw. einbüßen, mit aba + abstr. Dat.: iro (dero unrehton) helfa irfirnet in hello . dar choment sie aba iro guollichi. Alle helfa . scazzes . friundo ... ferliesent sie da auxilium eorum veterascet in inferno a gloria eorum NpNpw 48,15.
XIV. in weiteren Verbindungen:
antuuart queman erscheinen (?), von Fremden (nach lat. Vorbild, vgl. Petri-Bean, Lehnb. S. 116): antuuart cumen [generos externis] adfore (Hs. affore) [ab oris, hoc Latio restare canunt, qui sanguine nostrum nomen in astra ferant, Verg., A. VII,270] Gl 2,697,74 (vgl. noch in gotes antuuart queman W 52,20 [99,34] unter III 3bβ; zu antuuart adv., Nachtrag);
fona theru uuambu queman geboren werden: an dih kedingendo . uuard ih keuuerfot . sid ih fone dero uuombo cham in te iactatus sum ex utero NpNpw 21,11; [Bd. 7, Sp. 543] queman B I 1 a α — II 1 a α
in thesa uueralt queman auf diese Welt kommen, in dieser Welt sein: uuas uuar lioht, thaz inliuhtita iogiuuelichan man quementan in thesa uueralt erat lux vera, quae inluminat omnem hominem venientem in mundum T 13,4;
in ein queman zusammenkommen (nach lat. Vorbild): thie pharisęi ... quamun in ein Pharisaei ... convenerunt in unum T 128,1;
zi helfo queman jmdm. zu Hilfe eilen, helfen, mit Dat. d. Pers. (vgl. helfa 1d, Ahd. Wb. 4,908): ir sult ouch pitten umbe alle die, die ditze gotes hus niht besuochen mugen ... daz in got ze helfe kome S 349,118. uuanda Croesus Babiloniis uuider Ciro ze helfo cham . dannan geskah . taz er in dannan uertreib Nb 61,11 [51,8];
zi sih queman (aus einer geistigen Abwesenheit wieder) zu sich, zu Bewußtsein kommen: ih cham aber ze mir . unde behugeta mih ... unde anahareta gotes namen uuanda ih do uuissa uuer ih uuas NpNpw 114,4;
zi statu queman jmdm. gelegen kommen, mit Dat. d. Pers.: (Jupiter zu Pallas:) uuolge dierna ... ze stato bist tu chomen Mercurio Maiun sune o virgo ... oportune votis intermixta Maiugenae Nc 731,9 [48,2];
mhd. ze der ê komen heiraten: qvi se non continet nvbat (der sih ferberen nemuge der chome zer e) Npgl 146,8 (chome zer e Nachtrag 12. oder 13. Jh., vgl. Ausg. K.-T. 10,532,15 Anm.).
B. mit sachlichem oder abstraktem Subjekt:
I. sich auf ein als bekannt vorausgesetztes (nicht eigens genanntes), mit dem realen oder gedachten Beobachterstandpunkt identisches Ziel hinbewegen (u. dort eintreffen); der Ausgangspunkt ist nicht thematisiert:
1) (heran)kommen, (heran)nahen, eintreffen:
a) zur Bez. einer räumlichen Bewegung von selbstbeweglichen oder als selbstbeweglich vorgestellten Dingen:
α) von Himmelskörpern: sterro ... forafuor sie (die Weisen), unz her quementi stuont oba thar thie kneht uuas stella ... antecedebat eos, usque dum veniens staret supra ubi erat puer T 8,5; erw. um eine Angabe der Fortbewegungsart durch ein zweites Bewegungsverb als Part.-Adv., bildl.: unde so der tagosterno dia naht hinauertribet . so ouget tiu sunna iro roten ros . so chumet si ritendo darufe ut lucifer pepulerit tenebras . agit . i. producit pulchra dies . i. sol . roseos equos Nb 128,13 [110,28];
β) von Wettererscheinungen:
von Wind u. Sturm: ube danne heiz chumet ter uuolchenonto suntuuint . so muozen die bluomen . risen aba dien dornen spiret insanum nebulosus auster . iam spinis abeat decus Nb 78,1 [67,6]. so mezig uuint ist . so mugen anchorę gestaten daz skef . so chreftig tunest chumet . so nemugen sie 81,2 [70,4]. die chlinga sint uuinteres pefroren . so der uuarmo uuint chumet . so smilzet daz is [vgl. quando flat auster, Aug., En.] NpNpw 125,4; ferner: Nb 167,30/168,1 [141,19]; in einem Vergleich: quimit [cum irruerit repentina calamitas, et interitus quasi tempestas] ingruerit [Greg., Hom. I,12 = Prov. 1,27, PL 76,1121C] Mayer, Glossen S. 51,16; bildl.: also uuaren uuir erfroren in dien sundon . unz der uuint cham spiritus sancti (Npw der uuint chom, der heilige geist) . unde unsere sunda zeliez [vgl. [Bd. 7, Sp. 544] flavit auster spiritus sanctus, Aug., En.] NpNpw 125,4; — in der Koordination mit einem zweiten Verb gleicher Flexionsform (Imperativ; vgl. dazu unter A I 1aβ): bure dih, nortuuint, unte kum du sundene uuint, durh uuaie minen garton surge aquilo, et veni auster [Cant. 4,16] W 72,1 [141,5];
von Regen u. Wasserfluten: qhuamun aha platoon vvinti venerunt flumina flaverunt venti S 195,17. nidarsteic regan inti quamun gusu inti bliesun uuinta inti anafielun in thaz hus, inti iz ni fiel, uuanta iz gifestinot uuas ubar stein descendit pluvia et venerunt flumina et flaverunt venti T 43,1, ähnl. 2 (venire). ni forstuontun, unz thiu fluot quam inti nam alle non cognoverunt, donec venit diluvium et tulit omnes 147,1; ferner: Np 92,4; in einem bildl. Vergleich: sapientia dei ... chumet mit impetu also torrens (chlinga) [vgl. aqua veniens cum impetu, Aug., En.] Np 35,9; übertr.: vuilligen regen uuare du do sceidende . dinemo erbe. Vuilligen fone diu . daz er fergebeno cham . nullis precedentibus meritis pluviam voluntariam segregans deus hereditati tuae 67,10;
von Hitze: vbe foenum dorret so hizza chumet . palma unde cedrus nedorrent durh daz [vgl. cum sol exierit, Aug., En.] Np 91,13;
γ) von Lichtstrahlen: also slunige, so sih scato intneiget chomentemo demo liehte des sunnen, so uuart Christus uone den Iuden inzuchet sinen iungeren sicut umbra cum declinat ablatus sum, et excussus sum sicut locusta [vgl. quanta solet velocitate umbra noctis solis lumine veniente discedere, Cass.] Npw 108,23;
b) zur Bez. einer vorgestellten Bewegung oder eines Bewegungsvorganges: also nu skinet . uuanda patris uerbum iu nah disen geheizzen chomen ist [vgl. verbum patris ..., quod ad terras descendit, quando humilitatem piae incarnationis assumpsit, Cass.] NpNpw 147,15 (zu iu s. Ahd. Wb. 4,1827 s. v. j adv.schon; bei Bezug auf das Kommen Christi in die Welt vgl. A I 1bα); — in der Koordination mit einem zweiten Verb gleicher Flexionsform (vgl. dazu unter A I 1aβ): aber diu salus diu sinistrę ist . diu chumet . unde bringet superbiam dien . die sie minnont NpNpw 19,7; — hierher vielleicht auch, Glosse (bei Angabe des zeitlichen Nacheinanders mit dem Nebensinn einer Reihenfolge, s. Ahd. Wb. 2,287): daranah chumendero, über daranah farendero post spadonem adveniente [Randgl. zu: quam denique recte praevius huic (Fides) spado est? quo (Ausg. Arntz, qua Ausg. Patch McKinglay) procedente (Hs. qua praecedente) libido pellitur, et capiunt caelestia regna pudici, Ar. I,706] Gl 2,28,71 (vgl. von Gadow, Aratorgl. S. 39,93). Tiefenbach, Aratorgl. S. 20,27.
2) (herbei)gebracht werden: sament temo skalle cham ein tragebette gesternotez cum sonitu introfertur lectica Nc 804,12 [123,2].
II. sich von einem Ausgangspunkt (Ort, Person) her auf ein als bekannt vorausgesetztes (nicht eigens genanntes), mit dem realen oder gedachten Beobachterstandpunkt identisches Ziel hinbewegen (u. dort eintreffen):
1) sich von irgendwoher nähern, von irgendwoher kommen:
a) zur Bez. einer räumlichen Bewegung von selbstbeweglichen oder als selbstbeweglich vorgestellten Dingen:
α) von der Sonne auf ihrer Bahn, mit Adv. ôstanân: die liute . die diu sunna uberskinet . ostenan chomentiu [Bd. 7, Sp. 545] . unde uuestert in sedel gandiu populos . quos videt Phoebus . veniens ab extremo ortu . condens radios sub undas Nb 109,8 [94,24];
β) vom Wind, mit Adv. [h]uuann: thie geist thara her uuili blasit her, inti sina stemna gihoris, noh ni uuest uuanan her quimit inti uuara her ferit spiritus ubi vult spirat, et vocem eius audis, sed non scis unde veniat et quo vadat T 119,4;
b) zur Bez. eines Bewegungsvorganges:
α) mit fona + Dat. d. Sache/d. Pers.: effigies Palladis . taz Troiani geborgen habeton . uuanda iz in fone himele chomen uuas [vgl. erat enim parvulum simulacrum quod ferebatur de caelo lapsum, Rem.] Nc 786,15 [103,20]. ze guote genamde sint ir truhtene . der iuuuer sumeliche teta cęlum fone demo pluuia chumet . unde andere terram diu conpluta uuirdet benedicti vos domino qui fecit caelum et terram . i. qui fecit vos [vgl. exinde habet pluviam, Br] NpNpw 113,15’;
β) hierher wohl auch, Glosse ohne Übers. des lat. Abl.: quemana [hic ...] lapsa [ancilia caelo extuderat, Verg., A. VIII,664] Gl 2,663,64.
[2) von irgendwo als Abgabe abgeliefert, entrichtet werden, mit as. fan + Dat. d. Sache: van Ikicon ammathte scal cuman XXVIII bracia ordei et XXVIIII et VI modii gimeltas maltes ordei Wa 43,25 (vgl. auch IV 3)].
III. sich zu einem Ziel (Ort, Person) hinbewegen u. dieses Ziel erreichen:
1) zu einem Ziel gelangen, ein Ziel erreichen, auch bis an etw. (heran)reichen:
a) zur Bez. einer räumlichen Bewegung von selbstbeweglichen oder als selbstbeweglich vorgestellten Dingen:
α) von Himmelskörpern auf ihrer Bahn:
mit Präp. verb.:
in + Akk. d. Sache: also diu sunna ze mittemo taga aller heizzist ist, so si chumet in die metilscaft des himilis [vgl. quia velut in centro sol figitur, dum in ea plenitudo roboris solidatur, Greg., Hellgardt, Pred. S. 89] S 170,49. uuanda so si (i. e. maior ursa) chumit in altitudinem cęli . so sint gemini gagen iro chelun . cancer gagen dien forderen fuozen . leo gagen dien afteren Nc 749,8 [64,12];
zi + Dat. d. Pers./Sache: thia zit eisgota er (Herodes) fon in (den Weisen aus dem Morgenland), so ther sterro giwon was queman zi in [vgl. diligenter didicit ab eius tempus stellae, quae apparuit eis, Matth. 2,7] O 1,17,43. uuarte des manen ferte ... er leitet tih . êr (vgl. Ausg. K.-T.) er ze deheinen sternon chome ... ze libra Nc 753,11 [68,22];
lat. ad + Akk. d. Sache: uuio uuestert in sedel gandiu zeichan . aber chomen ad ortum cur sidus in Hesperias casurum undas . surgat ab rutilo ortu Nb 14,32 [12,11] (bei einer Kreisbewegung zurückkommen, vgl. Ahd. Wb. 1,709 s. v. avur);
mit Adv. thara: taz teta si in Maio mense . so io Mercurius mit tero sunnun darachumet . angestendiu daz er âne chint uuas Nc 695,12/13 [10,1];
β) von Wasser, mit Präp. verb.:
in + Akk. d. Sache: mundent sie (Euphrat u. Tigris) after des . unde choment sie in eina runsa si coeant et revocentur iterum in unum cursum Nb 309,30 [236,18]; [Bd. 7, Sp. 546]
unz(i) zi + Dat. d. Sache, erw. mit Dat. d. Pers.: duo got mih kehaltenen . uuanda uuazzer sint mir chomen unz an den lib salvum me fac deus . quoniam intraverunt aquae . usque ad animam meam Np 68,2 (‘reichen bis’);
γ) von der Seele, mit Präp. verb.:
zi + Dat. d. Sache: ter lichamo tuot tia sela ungeuualtiga iro sinnes . ten si habeta . êr si zu imo chame Nb 324,2 [246,2/3];
lat. ad + Akk. d. Sache: Plato unde andere philosophi . uuandon . daz animę hominum alliu ding uuizin . êr sie ad corpora chomen Nb 209,30 [171,30];
b) zur Bez. einer vorgestellten Bewegung oder eines Bewegungsvorganges:
α) mit Präp. verb.:
furi + Akk. d. Pers. (vgl. XII 2a): min gebet chome fure dih . nah dinemo geheizze lose mih intret postulatio mea in conspectu tuo secundum eloquium tuum eripe me NpNpw 118 X,170, ähnl. Np 87,3 (intrare). ouh chome fure dih iro ubermuoti . die dih hazzent superbia eorum qui te oderunt ascendat semper 73,23. fure dih chome der suftod dero gedruhoton intret in conspectu tuo gemitus compeditorum 78,11;
in + Akk. d. Sache: so quam thiu gotes stimna in thia wuastinna, in themo einote inne zi thes ewarten kinde [vgl. factum est verbum domini super Iohannem Zachariae filium in deserto, Luc. 3,2] O 1,23,3. in alliu lant fuor iro scal . unde in ende dero uuerlte chamen iro uuort in omnem terram exivit sonus eorum . et in fines orbis terrae verba eorum NpNpw 18,5. vuanda euangelium chomen ist unde fides unde baptismum in alla die erda misericordia domini plena est terra 32,5. also din namo chomen ist in ende dero erdo . so ist ouh chomen din lob ita et laus tua in fines terrae [vgl. in toto orbe terrarum reverentia tui nominis dilatatur, Cass.] 47,11. daz senifis chorn irstarb, dannan chom michel uuochir in alla die erda [vgl. ideo granum cecidit in terram, ut mortificatum multum fructum faceret, Aug., En.] Npw 118 H,64 (bei kausalem thannân, vgl. Ahd. Wb. 2,76; Np in tota terra, s. IX 1a). in omnem terram ist kuman praedicatio apostolorum, die iro auditores lerent castitatem et innocentiam unte nidificare in excelsis W 40,2 [79,3]; in etw./jmdn. eindringen, hineingelangen: nieht ein tremor nube ioh fuli chome in miniu bein unde si uuerde ze uuurmen in mir . so Iobe gescah ingrediatur putredo in ossibus meis . et subter me scateat NpNpw Cant. Abac. 16. vuannan cham diu lex peccati in membra? Fone dero erestun transgressione (Adamis uberstephido) Np 84,2 (bei kausalem [h]uuannân; zu fona vgl. auch Ahd. Wb. 3,1104). vnde also uuat legeta er ana fluoh . siue Iudas siue populus . unde also uuazzer cham er in in induit maledictionem sicut vestimentum . et intravit sicut aqua in interiora eius 108,18 (Npw der fluoh gienc in sina inuuertiga also uuazer); ferner: ebda.;
unz(i) zi + Dat. d. Sache: din uuarheit chumet unz ze dien uuolchenen (sc. den Aposteln) [vgl. mittendo veritatem suam usque ad nubes, Aug., En.] NpNpw 35,6;
zi + Dat. d. Pers.: ze dien noh sumelichero burgo liument chomen nemag . mer aber sumelichero menniskon ad quas non modo queat pervenire fama singulorum hominum . sed ne urbium quidem Nb 113,18 [98,14]. truhten fater gehore min gebet . unde min ruoft chome ze dir. So lutreiste uuerde min gebet . daz iz (vgl. Ausg. K.-T., Hs. u. Ausg. Piper ih) ze dir chome domine . exaudi [Bd. 7, Sp. 547] orationem meam . et clamor meus ad te veniat [vgl. adiecit clamorem, Cass.] NpNpw 101,2. vuunnesangont gote . alle in erdo sizzente . uuanda ze iu allen sin benedictio chomen ist iubilate deo omnis terra [vgl. pertendens enim benedictio, incipiente ecclesia ab Ierusalem per omnes gentes, Aug., En.] Np 99,2;
β) mit Adv.:
thara: sol dara chomen deheines rumiskes mannes keuuaht . tar selbero Romo nehein geuuaht neist? an progredietur gloria Romani hominis . ubi nequit transire fama Romani nominis? Nb 114,3 [98,28]. unz iz (daz snella muot) tara chome . dar dero planetarvm fart ist donec surgat in astriferas domos 230,3 [185,8];
ferro/ferrôr/unferro: der mahtigo scuzet (l. sciuzet, Ausg. K.-T.) ferro . ferro sint ouh chomen uerba apostolorum NpNpw 126,4. die imo (Gott) ze erist iehen neuuoltin luzzelemo (Namen) uuanda er unferro chomen uuas . die iehen imo aber michelemo . so er uberal chunt uuerde confiteantur nomini tuo magno Np 98,3. diu mare miner gratiae ... diu cumet uerror unte gelocchet maneger menniskon ze sich, danne alle legales obseruationes [vgl. quia fama evangelicae perfectionis transcendit omnem laudem legalis observationis, Haimo in Cant. p. 321B] W 65,7 [125,34];
furdir: furder nechome iuuer zorn. Dar (in euren Herzen) irlosche iz . êr iz an dien uuerchen schine NpNpw 4,5;
hera: adveniat regnvm tvvm (hera chome din riche) Npgl 71,15 (vgl. aber die Belege ohne hera unter VI 4d anbrechen; wohl Nachbildung von lat. advenire);
herasun, erw. mit Dat. d. Pers.: thie liuti datun mari, thaz forasago er wari; quam uns gilouba herasun, thaz er ist selbo gotes sun O 3,7,88;
γ) mit Adverbialsatz, eingeleitet mit ... : es maru wort tho quamun, so wit so Syri warun, so wit so Galilea bifiang [vgl. abiit opinio eius in totam Syriam, Matth. 4,24] O 2,15,3;
δ) mit Dat. d. Pers. statt Präp. verb.: tannan chad Mercurius . sih ouh mugen suhte buozen . ube imo darumbe digi chamin ex quo . s. versu pestem fugari posse Mercurius . si voces primae vestigiis eius accederent admonebat Nc 713,19 [30,9].
2) zufällig irgendwohin geraten, auf etw. treffen:
a) von Licht, mit Adv. thar(a) ana: ube aber lieht tarana (an das Gewand) chame . so skine sar under dien umbehabenten nebulen . etelih cliz tero heiteri quod tamen . s . peplum . si appulsu cuiusque luminis tangeretur . inter obumbrantes nebulas sude perspicuitatis gratia praeniteret Nc 743,16 [59,1];
b) von Flüssigkeit, Glosse ohne Übers. der lat. Präp. ad: quimit [vitium quippe est ponderis, cum humor viscerum ad virilia] labitur [, quae profecto cum molestia dedecoris intumescunt, Greg., Cura 1,11 p. 13] Gl 2,181,1.
3) irgendwohin gebracht werden:
a) allgem., mit zi + Dat. d. Sache: thoh iro (der Fische) wari sulih last, iz (das Netz) al wola, so gizam, alangaz zi stade quam O 5,13,22;
b) spez., in der Verneinung: nicht an einen bestimmten Platz gebracht werden sollen, nicht dorthin gehören, mit in + Akk. d. Sache: daz chorin niemir nichumet in daz chorenhus, ê iz kidroskin uuirdit S 172,35. [Bd. 7, Sp. 548]
IV. sich von einem Ausgangspunkt (Ort, Person) zu einem Ziel (Ort, Person) hinbewegen:
1) von einem Ausgangspunkt zu einem Ziel gelangen, zur Bez. einer räumlichen Bewegung von selbstbeweglichen Dingen, mit fona + Dat. d. Sache zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit bi + Dat. d. Sache zur Angabe des nach Abschluß der Bewegung eingenommenen Ortes (vgl. bî 2. Teil B I 1 hα, Ahd. Wb. 1,963): andaru ouh ubar thaz quamun skef fon Tyberiade bi thero steti thar sie azun thaz brot thanca tuonte truhtine aliae vero supervenerunt naves a Tyberiade iuxta locum ubi manducaverant panem gratias agentes domino T 82,3 (die Präp. verb. ubar thaz zur Wiedergabe von super- im Sinne von darüber hinaus? Vgl. dazu auch die Wiedergabe von superlucratus T 149,4).
2) von jmdm./etw. auf jmdn./etw. übergehen, zur Bez. einer vorgestellten Bewegung, mit fona + Dat. d. Pers./Sache zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit zi + Dat. d. Pers./Sache zur Angabe des Ziels: fone in zuein (dem Angeklagten u. dem Ankläger) chumet ter strit . ze dien anderen . die dar in dinge sint . taz ouh sie beginnent striten Nb 71,15 [60,24]. fone demo herzen chumet iz (das Unrecht) ze dien handen iniquitatem manus vestrae concinnant Np 57,3.
[3) von irgendwo irgendwohin als Abgabe abgeliefert, entrichtet werden, mit as. fan + Dat. d. Sache zur Angabe des Ausgangspunktes u. mit as. uppan + Akk. d. Sache zur Angabe des Ziels: fan themo ambahte to Balehornon sculun kumen XXXIIII uppan thenæ spicare gerstinas maltes Wa 35,35 (zu den fehlenden Satzbestandteilen vgl. Hellgardt, Amsterd. Beitr. 52,71 Anm. 17; vgl. auch II 2).]
V. aus etw. austreten, entströmen:
1) von Flüssigkeit: von irgendwo hervorquellen:
a) mit lat. de + Abl. d. Sache: noh taz pluot . taz fone fientlichen uuundon chame . daz nebluotegota dia erda neque fusus cruor acerbis odiis . tinxerat horrida arva Nb 97,27 [84,23]; erw. mit Dat. d. Pers.: nals uns truhten . nals uns . nube dinemo namen gib dia guollichi . daz uns aqua de petra cham . uuanda uuir negiengen daranah mit kuoten uuerchen . daz uuir iz doheinen dang haben sulin non nobis domine non nobis . sed nomini tuo da gloriam [vgl. gratia quippe ista erumpentis aquae de petra, Aug., En.] NpNpw 113,1’;
b) hierher vielleicht auch: Glosse ohne Übers. der lat. Präp. ab: quemanar [sed liquor influit ambrosius, nectareamque fidem redolet] fusus [ab usque patris gremio, Prud., H. a. cib. (III) 25] Gl 2,414,47.
2) von Geruch: von irgendwo austreten, sich verbreiten, mit fona + Dat.: fone dinero uuate choment die stancha myrrun . unde guttę . diu ammoniaca heizet . unde cassię . diu fistula heizet myrra et gutta et cassia . a vestimentis tuis NpNpw 44,9.
VI. zeitlich herannahen, anbrechen, beginnen:
1) von Zeitabschnitten:
a) von Tageszeiten, auch bildl. oder übertr.:
α) vom Morgen, vom Tag(esbeginn): vuanda ih ze dir beton . so der morgen chumet . so gehorest du mih quoniam ad te orabo domine . mane exaudies vocem meam NpNpw 5,4. êr matutinum tempus chame . stuont ih uf ze gebete praeveni inmaturitate id est aoria Graece . et clamavi [vgl. immaturum tempus ..., ante- [Bd. 7, Sp. 549] quam venisset plenitudo temporis, id est, ipsa maturitas, quando Christus manifestaretur in carne, Aug., En.] 118 T,147. in morgen daz chit hinauuordenen tenebris infidelitatis . souuieo noh der heitero tag chomen nesi . an demo uuir dih kesehen facie ad faciem . fureuangot dih doh min gebet mane oratio mea praeveniet te Np 87,14. min uuine ... uueidenot unter lilion, unze der tag kume (Ausg. c-) unte die nahtscata hine uuichen donec aspiret dies, et inclinentur umbrae [Cant. 2,17] W 46,2 [85,1]. den (Gläubigen) scheinet er ouh sih selbon facie ad faciem, suanne uerum mane kumet (Ausg. c-) nah dirro uuerlt uinstre 11 [19]; bildl. mit Bezug auf das anbrechende Gottesreich (vgl. 3d): so disu uuerlt hinauuirt . unde daz euuiga tagesliecht peginnet chomen . danne geseeho ih dih mane astabo tibi . et videbo [vgl. ecclesia ... tunc se exaudiri merito credit, cum in lucem coelestis conversationis erumperit, Cass.] NpNpw 5,5;
β) von der Nacht: thiu naht thiu quimit ubar thaz ... thaz man nist ther in gahe zi werke gifahe [vgl. venit nox, quando nemo potest operari, Joh. 9,4] O 3,20,17, z. gl. St. T 132,3;
b) vom Tag: dies terrę sint unstate . uuanda eine farent hina . andere choment . aber dies cęli stant ze stete [vgl. dies terrae succedentibus, urgentur, praecedentes excluduntur, nec qui succedunt manent, sed veniunt ut eant ... dies autem caeli ... non deficientes, Aug., En.] Np 88,30; — bei der Berechung des Ostertermins: chumit tiu (der 15. Mondtag) morgenon after dien eben nahten in .XI. kalendis aprilis . so ist taz der oster tag . ube taz sunnun tag ist si ergo XVa luna quae post aequinoctium prima declaratur in dominicum diem inciderit in ea procul dubio pascha domini est Ncomp 134,b2. so erist sunnun tag chumit, so sint ouh ostrun chomen si autem nondum adest dominicus dies mox ut advenerit simul et pascha erit b8;
c) von Jahreszeiten: hinnan ... chumet herbest keladener mit obaze . uvinter nazer fone regene his de causis ... remeat pomis gravis autumnus. Irrigat hiemem defluus imber Nb 292,2 [224,6].
2) vom Ostertermin: so erist sunnun tag chumit, so sint ouh ostrun chomen si autem nondum adest dominicus dies mox ut advenerit simul et pascha erit Ncomp 134,b9 (zur 1. Stelle s. 1b).
3) von der Zeit, ausgedrückt durch zît, tag/taga pl. Zeit’ (auch lat. dies, tempus), zu der etw. geschehen soll oder getan wird, die durch jmdn./etw. bestimmt ist:
a) ohne explizite Angabe oder mit nur allgem. Charakteristik des Geschehens durch ein adjekt. Attrib.: (Jesus:) quam zit, giberehto thinan sun, thaz thin sun thih giberehto venit hora, clarifica filium tuum, ut filius tuus clarificet te T 177,1. liebez zit got fater chumet noh venit tempus beneplacitum Np 68,14. daz zit nefernimet er nu uuesen . daz sundige uuahsent also heuue . unde ander zit noh chomen in iudicio . so sih alle die ougent . die unreht nu uuurchent 91,8;
b) mit näherer Kennzeichnung des Geschehens:
α) durch ein Gen.-Attrib.: der tag unde die zite . iro ferlorni sint pi . unde ilent chomen iuxta est dies perditionis . et adesse festinant tempora NpNpw Cant. Deut. 35. so tempus orationis (zit kebetis) fergat . so chumet tempus laudationis (zit lobis) . in enemo libe [vgl. transit oratio, et succedit laudatio, Aug., En.] Np 62,6. vuere dinen geheiz unde gib mir dinemo chinde [Bd. 7, Sp. 550] geuualt so tempus iudicii chome da imperium puero tuo [vgl. veniat tempus iudicii, Aug., En.] 85,16. so abo tempus miserendi eius kumet [vgl. tempus mox aderit, Expos.] W 110,5 [199,24]; ferner: NpNpw 48,6; erw. mit Dat. d. Pers.: iu quement noh thie ziti thera wenegheiti O 4,26,39;
β) durch einen attribut. Nebensatz: eingeleitet durch Konj.: thaz: tho uuesta ther heilant thaz quam zit thaz her fuori fon therru uueralti zi themo fater sciens Ihesus quia venit hora ut transeat ex hoc mundo ad patrem T 155,1. senu cumit zit, inti nu iu cumit, thaz ir uuerdet zispreite einero giuuelih in eiganu ecce venit hora et iam venit, ut dispergamini unusquisque in propria 176,3. thoh quimit noh thera ziti frist joh ouh nu geginwertig ist, thaz betont ware betoman then fater geislicho fram [vgl. sed venit hora et nunc est, quando veri adoratores adorabunt patrem in spiritu, Joh. 4,23] O 2,14,67. uuanda zit chomen ist . daz du iro genadeest quia tempus miserendi eius . quia venit tempus NpNpw 101,14. der tag chumet . daz sie chedent ... Np 52,5; ferner: T 171,3 (venire). O 4,26,35; erw. mit Dat. d. Pers.: quement noh thio ziti mennisgon bi noti, thaz ir noh hiar, noh ouh thar ni betot then fater [vgl. quia venit hora, quando neque in monte hoc neque in Hierosolymis adorabitis patrem, Joh. 4,21] 2,14,62; — eingeleitet durch mit thiu: quement taga mit thiu arfirrit uuirdit fon in (den Hochzeitsgästen) thie brutigomo venient autem dies cum auferetur ab eis sponsus T 56,6. cumit zit mit diu ih iu in uuortbilidin ni sprihhu iu, oh ofano fon themo fater sagen iu venit hora cum iam non in proverbiis loquar vobis, sed palam de patre adnuntiabo vobis 175,3; — eingeleitet durch relatives Adv. thanna: bidiu cumit zit inti nu ist, thanna thie toton horent stemma gotes sunes, inti thie sia gihorent, lebent quia venit hora et nunc est, quando mortui audient vocem filii dei, et qui audierint, vivent T 88,8. quement taga thanne ir lustot zi gisehanne einan tag mannes sunes inti ni gisehet venient dies quando desideretis videre unum diem filii hominis et non videbitis 145,2; ferner: 87,5 (2; beide venire); — eingeleitet durch in + Rel.Pron.: uuanta quam zit in deru alle thie in grebirun sint horent sina stemma quia venit hora in qua omnes qui in monumentis sunt audient vocem eius T 88,9. quement taga in then ni uuirdit forlazan hier stein oba steine, thiede ni si ziuuorpfan venient dies in quibus non relinquetur hic lapis super lapidem, qui non destruatur 144,2; ferner: 139,2 (venire). 201,3 (venire);
γ) durch mit inti angeschlossenen Hauptsatz: daga quhemant ... endi ih aruuechu Dauide rehtuuisigan chimun dies veniunt ... et suscitabo David germen iustum, et regnavit (regnabit s. Hss. Ausg. Eggers 649) rex I 39,5;
c) mit näherer Kennzeichnung der Träger des Geschehens durch Gen.-Attrib.: uuanne dero argon zit feruare . unde dero rehton zit chome [vgl. transeat tempus iniquorum, et veniat tempus iustorum, Aug., En.] Np 91,9;
d) spez. als jmdn. betreffender (vor)bestimmter Zeitpunkt, als Zeit für jmdn., etw. zu tun, mit Poss.Pron. (einmal auch poss. Gen. eines Subst.):
α) allgem.: thanne cumit therro zit ut cum venerit hora eorum T 171,4. thaz uuib thannez birit gitruobnessi habet, uuanta quam ira zit mulier cum parit tristitiam habet, quia venit ora eius 174,5. aber dero neruochest du . prantopher neuuile du. Salutaris hostia (uuizzotopher) uuirt mite bezeichenet so iro zit chumet [Bd. 7, Sp. 551] . so neist anderes durft holocaustis autem non delectaberis Np 50,18;
β) spez. auf Christus/Gott bez., in Verbindungen mit Poss.-Pron.: mîna/sîna zît für den Zeitpunkt, an dem das Messiasgeheimnis gelüftet wird: tho quad in der heilant: min zit ni quam noh nu, iuuar zit simblon ist garo dicit ergo eis Ihesus: tempus meum nondum advenit, tempus autem vestrum semper est paratum T 104,2. sin zit, quad, noh ni quami, er sih mit gualliche irougti in themo riche [vgl. tempus meum nondum advenit, Marg. nach Joh. 7,6] O 3,15,27. tho thaz ward allaz so gidan, so fuar er ubar Jordan, sie thar gisuaso warin, unz sino ziti quamin 22,68; ferner: T 45,2 (venire). 104,9 (venire). O 2,8,18. 3,16,68; — sîn tag für den Zeitpunkt des Jüngsten Gerichts: aber got huot sin . daz er sines tages so ergezzen habet . uuanda er foreuueiz . daz sin dag chumet . an demo er imo giltet sina ubeli dominus autem irridebit eum . quoniam prospicit quod veniet dies eius NpNpw 36,13.
4) von einem Ereignis selbst, das zu einer bestimmten Zeit herannaht oder eintritt, oder einer Epoche, die anbricht:
a) vom Lebensende, vom Tod: taz ist salig tod . ter in lustsamen ziten nechumet . unde in leitsamen geuuunster netuelet felix mors hominum . quae nec se inserit dulcibus annis . et saepe vocata venit mestis Nb 8,8 [7,5]. terrę sint menniscen . so iro ende choment . so irteilet in druhten fater dominus iudicabit fines terrae NpNpw Cant. Annae 10;
b) vom Weltende: uuirdit gipredigot thiz gotspel riches in alleru uueralti in giuuizscefi allen thioton, inti thanne cumit enti praedicabitur hoc evangelium regni in universo orbe in testimonium omnibus gentibus, et tunc veniet consummatio T 145,10. scheid mih er fone sundigen . er finis seculi chome NpNpw 30,3. fone diu storet dih got in ende. Vbe er dih nu nestoret . so dero uuerlte ende chumet . so storet er dih [vgl. quando illud ventilabrum venerit, Aug., En.] Np 51,7; — als Vollendung, Erfüllung der Zeit: daz ist danne . so plenitudo temporis chumet . unde got sinen sun sendet [vgl. cum autem venit plenitudo temporis, Aug., En.] NpNpw 31,6. dina (vgl. K.-T. 10,551,7) uuarheit keskeinest du . so plenitudo temporum chumet (Npw so diu folnussi chumit des citis) in medio annorum notam facies [vgl. cum venerit ... plenitudo temporis, Aug., En.] Cant. Abac. 2;
c) vom Jüngsten Gericht: eno ni quedet ir, thaz noh nu uior manoda sint inti arn quimit? nonne vos dicitis, quod adhuc quattuor menses sunt et messis venit? T 87,8. thaz ir werdet wirdig, sar so quimit minaz thing, thaz ir stet in rihti in mineru gisihti! O 4,7,87. sanctus Paulus kehiez tien . die in sinen ziten uuandon des suonetagen . taz er êr nechame . êr Romanum imperium zegienge . unde antichristus richeson begondi Nb 5,3 [5,10]. vuanda ih hina nefieng . ze dien ubelen unde ih din beit . unz din uentilatio chome . diu diu spriuuuer hinauuannot quoniam sustinui te NpNpw 24,21. vuanda in uuerlte ist sin genada . in uuerlte ist locus pęnitentię . nah dero (vgl. K.-T. 10,394,24) uuerlte ende chumet iudicium (Npw diu urteila) 105,1 (vgl. VIII 2a). so dies iudicii (der tac dera urteila Npw) chome . so tuo mih kehorren 142,8. vbe der rehto uuuocherot ... so ist in erdo got uber sie irteilende . er dies iudicii chome utique est deus iudicans eos in terra [vgl. antequam veniat quod promittitur, Aug., En.] Np 57,12. so is zit uuirt . unde dies iudicii chumet . so irteilo ih reht cum accepero tempus . ego [Bd. 7, Sp. 552] iustitias iudicabo 74,3. nu ist tempus misericordię . haranah chumet tempus iudicii 100,1; ferner: NpNpw 13,4. Np 37,2. 75,8. 96,3. 118 L,84;
d) vom Reich, vom Recht Gottes: fater unser thu thar bist in himile, si giheilagot thin namo, queme thin rihhi, si thin uuillo, so her in himile ist, so si her in erdu pater noster qui in caelis es, sanctificetur nomen tuum adveniat regnum tuum T 34,6, ähnl. S 27,2. 29,1. 10. NpNpw Orat. dom. 10 (advenire). in sinen tagen chumet reht . unde frides kenuhte unz mortalitas zegat orietur in diebus eius iustitia . et habundantia pacis donec tollatur luna Np 71,7. her tho gifraget fon then phariseis: uuanne cumit gotes richi? interrogatus autem a Pharisaeis: quando venit regnum dei? T 140,1; ferner: 116,4. 140,1 (beide venire). Np 84,9; mit einer Angabe des Bereiches, wo sich das Kommen vollzieht: zisperi oba ih in gotes fingare uuirphu diuuala, giuuesso quimit in iuuih gotes rihhi porro si in digito dei eicio daemonia, profecto pervenit in vos regnum dei T 62,5;
e) vom Zeitalter des Neuen Testamentes: sie (Schriften der Propheten) uuaren unfernomen . unz sie selben in veteri testamento (in dero altun eo) uuaren. So nouum (niuuua ea) cham . unde sie neuuaren . do zo man fure iro scripta . do begonda man sie bechennen NpNpw 103,2 (= Npw 3) (zu ea ‘Zeitalter des Neuen Testamentesvgl. Ahd. Wb. 3,451 s. v. êuua1); ferner: 101,19.
5) von einer Generation, von Menschen eines Zeitalters: untes ic cundi arm thinin, cunni allin thia te cumene ist generationi omni quae ventura est Pw 70,18. din herscaft uueret in allero chunnezalo diu nu ist . unde noh chumet dominatio tua . in omni generatione et generatione [vgl. generationem illam quae erit post hanc generationem, Aug., En.] NpNpw 144,13; — im adjekt. Part. Praes.: zukünftig: din analiute flehont alle die riche sint . des chomenten folchis vultum tuum deprecabuntur omnes divites plebis NpNpw 44,13.
VII. erscheinen, wahrnehmbar werden, hervortreten:
1) wahrnehmbar werden:
a) zu sehen sein, plötzlich sichtbar werden:
α) von Himmelskörpern: uuanda an himele chumet tageliches tiu sunna niuuiu [vgl. sol in ortu suo novus cernitur, Rem.] Nc 706,2 [21,14]. der eino cham mit tages sternen . anderer mit nahtsternen sed alius lucis sidere . noctis alius refulgebat [vgl. unus habebat stellam diei . alius stellam noctis, Rem.] 758,17 [74,9]. unde souuer inin diu geboren uuerde . unz Iouis stella ufkat . taz temo prospera folgeen . ube aber stella Martis inin diu chome . daz imo aduersa begagenen sulin 780,21 [97,19];
β) von Licht: so splendor sanctorum chumet (so der skim chumet dero heiligono Npw) . der an diu ist . daz sie conformes uuerden imagini dei . danne skinit tecum principium NpNpw 109,3; hierher wohl auch, in der Übers. eines geograph. Eigennamens: Thabor . i. ueniens lumen (daz chit lieht chomende) [vgl. Thabor interpretari dicitur veniens lumen, Aug., En.] Npgl 88,13;
γ) hierher vielleicht auch (?): fone diu cham also feizti dero erdo . daz pluot dero martyrum sicut crassitudo terrae eructuata (Hs. eructa, vgl. K.-T. 10,518,12 u. Anm., wo neben eructuata noch erupta, Vulg., erwogen wird) est [vgl. tamquam irrigata terra sanguine testium Christi, pullularet ubique seges ecclesiae, Aug., En.] NpNpw [Bd. 7, Sp. 553] 140,7 (zu fone diu ‘deswegenvgl. fona C II 2cα, Ahd. Wb. 3,1121); oder ist von einer Bed.austreten, hervorquellenauszugehen (?), vgl. V;
b) hörbar werden (von Worten, von einer Stimme): êr diu uuort chamin . êr gedanchotost du mir des uuillen mit ablaze [vgl. confessio ergo mea ad os nondum venerat, Aug., En.] NpNpw 31,5; — (plötzlich) (von einem Ort her) ertönen, erschallen, von einer Stimme: nalles thurah mih thisiu stemma quam, oh thurah iuuuih non propter me haec vox venit, sed propter vos T 139,7; mit fona + Dat. d. Sache: quam stemma fon himile: inti ih giberehtota inti abur giberehton venit ergo vox de caelo 6; Glossen ohne Übers. der lat. Präp. de: quam [vox de caelo] ruit [Dan. 4,28] Gl 1,661,37. quemana [hanc vocem nos audivimus de coelo] allatam [2. Petr. 1,18] 792,29;
[c) zu riechen sein: thar quam tho geliko sulik stank tantaque subito fragrantia (Hs. flaglantia) miri odoris aspersa est [Greg., Hom. II,38 p. 1642] Wa 65,12].
2) (plötzlich) in Erscheinung treten, hervortreten, zum Vorschein kommen:
a) allgem.: diu forezeichenunga ist hina . diu uuarheit ist chomen [vgl. ablata sunt signa promittentia, quia exhibita est veritas promissa, Aug., En.] NpNpw 39,7. diu (sc. lex fidei) uns per gratiam gelazet diu zetuonne . diu uuir fone uns selben getuon nemahtin . noh fone lege factorum (d. h. Ritualgesetz) . diu umbe daz cham . ut abundaret delictum [vgl. quia lex factorum subintravit, ut abundaret delictum, Aug., En.] Np 118 D,29; erw. um eine Angabe des Bereiches, wo sich das Erscheinen vollzieht, mit in + abstr. Dat. u. mit Dat. d. Pers.: quam imbot imo (Joseph) in droume, er thes kindes wola goume [vgl. angelus domini apparuit in somnis Ioseph in Aegypto, Matth. 2,19] O 1,21,4 (vgl. in anderer Konstr. Nb 335,18 [253,28] unter XII 3bη);
b) von äußeren Einwirkungen: sich plötzlich bemerkbar machen:
α) vom Zorn Gottes: so sin zorn irheizzet in spuote . unde uindicta (diu racha Npw) chumet in ictu oculi . so sint salig . die sih ze imo fersehent cum exarserit in brevi ira eius . beati omnes qui confidunt in eo NpNpw 2,13. pecheren sih (alle mina fienda) ad penitentiam . unde scameen sih sar filo sliemo . êr sin zorn chome convertantur et erubescant valde velociter 6,11. fone dero irhugedo dines zornes . daz noh chomen sol in die iudicii 37,4. an mir ferfuoren diniu zorn. Doh siu chamin . sie neuuereton in me transierunt irae tuae Np 87,17;
β) von Drangsal u. Versuchung: du habest keheizen humilibus gratiam . dero ist turft so temptatio alde tribulatio chumet . fone diu irhuge iro NpNpw 118 G,49. ieo sar fruo . daz chit spuotigo cham min harmscara innin uber lang . alde sar niemer castigatio mea in matutino Np 72,14; ferner: 77,9;
c) von körperlichen u. geistig-seelischen Zuständen oder Eigenschaften: eintreten, sich (wieder) einstellen: unde so getan ding ist si (die Frage) . daz einemo zuiuele benomenemo . manige darafure choment . also Herculi geskah ... so er imo (dem Wurm Hydra) ein houbet abaersluog . so ervuuohsen darafure driu talis namque materia est . ut succisa una dubitatione . aliae innumerabiles . velut capita ydrae succrescant Nb 272,14 [211,21]. taz kescah noh selten . alde neheinest . taz samint temo . daz man uuizen mag . uuizentheit chame in paucis enim vel nullis hoc quis reperiet . [Bd. 7, Sp. 554] simul cum scibili scientiam facta Nk 434,11 [77,27]. aber ze uohtun chumet diu freuui. Si chumet in resurrectione in nouissimo die NpNpw 29,6. so chumet sanitas carnis . so animę abagenomen uuirt illusio 37,8. caritas . diu cham . so feruor cupiditatis kerumda 118 L,83. humilitas obędientię leitet ad intellectum (Npw zi dera firnunsta) . unde so intellectus (Npw die fernunst) chumet . so neist ufzesehenne obędientia N,104. sie farent fone ellenen . ze meren ellenen. Sie habeton hier uirtutes ad refrenationem carnis . teret chumet noua uirtus ... Daz ist chraft anscouuungo ibunt a virtute in virtutem Np 83,8; ferner: Nk 437,13 [81,4]. Np 62,6; von einer körperlichen Fähigkeit: so ih thaz horo thana thuag, thes er mir selbo giwuag, so quam gisiuni miner [vgl. lavi, et video, Marg. nach Joh. 9,11] O 3,20,50 (vgl. Nb 17,6 [14,1] mit Dat. d. Pers. unter XIII 1bβ); — hierher vielleicht auch, verkürzt geschriebene Glosse: quemantiu [quibus isti sunt similes, nisi his quos irruens gravis languor a vita non subtrahit, sed leviter] veniens [recidiva febris occidit? Greg., Hom. II,35, PL 76,1263B] Mayer, Glossen S. 62,1;
d) in einer bestimmten Weise auftreten, sich zeigen:
α) mit Adv.: uuanda uenerius humor beidiu chumet pudice ioh impudice . be diu ist under in zuein solih ringa . daz iouuederer den anderen stillet Nc 831,17 [152,3]. pater filii . filius patris ... chumit kelicho an demo umbechere . uuanda beidin halb genitiuus inchit nominatiuo Nk 422,27 [64,27]. sament hiez ir (Gott) uuerden in ęternitate . diu einzen chamen in tempore Np 61,12; hierher wohl auch: tiu geskaft tero menniskon guotes ... ist solih . taz si niomer ze ganzi nechumet . alde ube si chumet . io doh neuueret (conditio humanorum bonorum) quae vel numquam tota proveniat . vel numquam perpetua subsistat Nb 82,3/4. 4 [70,29. 71,1] (bei Ersparung von ze ganzi an der 2. Stelle; zu zi genzî queman ‘voll zum Vorschein kommenvgl. Götz, Wb. S. 535; zi genzî ist hier als Subjektsprädikativ gefaßt; nach Sehrt, N.-Glossar S. 66 dagegenVollständigkeit erlangen’, vgl. XV);
β) mit Präp. verb. in + abstr. Dat.: sinero zesuuun heili chumet in mahten in potentatibus salus dexterae eius NpNpw 19,7;
e) vom göttlichen Wesen: sich in jmdm. (Christus) offenbaren, mit in + lat. Abl. d. Pers.: irhuge uuelih min uuist si . diu noh in Christo chomen sol memorare quae mea substantia Np 88,48.
3) üblich werden, in Mode kommen: andere unde andere (Götzen) chamen . die iro forderen neuobton novi recentesque venerunt . quos non coluerunt patres eorum NpNpw Cant. Deut. 17.
4) spez.: sich als Resultat ergeben, als Resultat erscheinen: .. danta min qhuemant .. reliqui omnes in vespera dicenda sunt et quia minus veniunt tres psalmi ideo dividendi sunt S 228,15.
VIII. (irgendwann) geschehen, stattfinden:
1) sich (irgendwann) ereignen, sich vollziehen, Wirklichkeit werden: ni coman [non haec sine numine divom] eveniunt [Verg., A. II,778] Gl 2,694,8. ioh dhar ist auh offanliihhost chisaghet, huueo dhero Iudeo quhalm after Christes chiburdi ioh after sineru martyru quheman scoldi post adventum eius et post mortem futura Iudaeorum excidia ibi certissime manifestantur I 25,18. eines plicches anasihet er . daz êr uuas . unde nu ist . unde noh chomen sol cernit in uno ictu mentis . quae sint . quae fuerint . et veniant Nb 314,8 [239,13]. [Bd. 7, Sp. 555] si ist toh zeichen . daz siu (die Dinge) note chomen sulen signum tamen est necessario ventura ea esse 329,18 [249,28/29]. daz siu (die Dinge) futura sint . daz sint siu an in selben . uuanda siu noh nechamen . imo sint siu presentia (vgl. K.-T.) . âne chumft 333,12/13 [252,15]. danne er daz uueiz . uuesen hinafure . daz âne not tanne uuesen chan . s. danne iz chumet hinafure cum cognoscit quid exstaturum esse . quod idem non nesciat carere necessitate existendi 355,18 [267,3]. zuhta si (d. i. Fortuna) daz si dar sah ... In dien uuorten . daz etelichiu gahes chomentiu . dero dingo rihti geirtin ut quaedam repente prorumpentia . velut rerum seriem perturbarent Nc 762,23 [78,18]. samint sint uuar posse esse unde posse non esse ... pe diu zegant siu ouh samint . so necesse esse chumit alde necesse non esse sin vero necesse esse vel non esse . non erit possibile utrumque Ni 573,3 [89,7] an dinen geheiz habo ih uberdinget . uuanda mer guotes chomen sol danne man uuizzen muge [vgl. procul dubio plus futurum est, quam dici potest, Aug., En.] NpNpw 118 L,81. vuaz uuirt min danne? So chome din helfa daz si mih halte fiat manus tua ut salvet me X,173. in demo zeuuelften salmon ist gebeten dero gotis geburte, in demo dritten zehenten ist si chomen do si in so diemuoten gesahen [vgl. facies illa domini, quae in duodecimo psalmo desiderabili supplicatione petebatur, hic iam introducitur advenisse, Cass.] Npw 12,6; ferner: T 95,3 (venire).
2) zeitlich auf etw. folgen, nach etw. kommen, sich an etw. anschließen, sich in einer Abfolge einordnen, an die Reihe kommen:
a) allgem.:
α) mit Präp. verb.:
nâh + abstr. Dat.: nah siben tagen dero uuechun . chumet der ahtodo. Daz ist dies iudicii . der nah disen gesibenoten uuerltziten chumet [vgl. qui adventus ... post septem annorum milia futurus creditur; ... deinde illud tempus tamquam dies octavus adveniat, Aug., En.] NpNpw 6,1 (2) (vgl. VI 1b. 3c). nah pęnitentia unde nah confessione . chamen bona opera Np 66,7. also do mennisco uuard formatus in sexto die ... Nah demo chumet futurum sęculum . daz ist sabbatum 92,Prooem. (vgl. VI 1b. 3d);
lat. post + abstr. Akk.: concubitus kat io fore demo . non esse uirginem ... Partus chumet post concubitvm Nb 235,27 [188,29];
β) mit Pronom.-Adv.:
thara nâh: daranah chome din genada fiat misericordia tua, ut consoletur me Np 118 K,76 (Npw dara nah chome mir din gnada, s. XIII 1bβ);
hera nâh: diu (Teile der Schöpfung) haranah choment . diu teta er per angelos et per homines [vgl. nunc in secunda parte referuntur qualia in mundo per angelos servosque suae pietatis effecerit, Cass.] NpNpw 135,9. hier ist irdisciu geburt . an dero sizzet got . vuanda er rihtet sia. Haranah chumet himilskiu . an dero sizzet er (Gott) aber uuanda er an iro richesot [vgl. sedet ergo in nobis, regnans in nobis; sedet etiam in alia generatione, quae fuerit ex resurrectione mortuorum, Aug., En.] Np 88,5 (zu hera nâh ‘anschließend, künftig’ (Blick in die Zukunft unter Beachtung der Reihenfolge der Dinge) vgl. Ahd. Wb. 4,962); ferner: 84,6;
b) spez. die Abfolge einer Darlegung betreffend, mit temp. Adv.: nu chumet interposita ratio Nb 342,17 [258,18/19]. fone diu chumet nu responsio NpNpw 31,7. [Bd. 7, Sp. 556] vuieo sie des sulin ingelten . des chumet nu prophetia . nals optatio Np 108,5.
3) in eine bestimmte Zeit hineinfallen, mit in + Akk. d. Sache: hinnan chumet tero bluomon stang . in daz zit iares so lenzo ist his de causis spirat odores vere tepenti floridus annus Nb 291,31 [224,5].
IX. (aus etw.) entstehen, sich entwickeln:
1) entstehen, sich entwickeln:
a) von Samen u. Pflanzen: aufgehen, sprießen: der (sc. lichenis) ist Geminorum . unde Iunii mensis . uuanda danne purpurei flores choment [vgl. purpurei de terra flores erumpunt, Rem.] Nc 749,18 [64,21]. Proserpina daz ist alles erdrates tiehsamo . diu ist puella . uuanda erdsamo iarogeliches niuuer chumet [vgl. quae bene puella vocatur, quia terrarum semina singulis annis innovantur, Rem.] 757,15 [73,7]. pe diu heizet si (Proserpina) ouh Echate . daz chit centum . uuanda der erduuuocher ofto chumit zenzegfaltiger [vgl. quia vis terrae centuplicatum restituit, quod acceperit, Rem.] 21 [73,12]. dannan bluont sine heiligen ... also daz erdheuue . danne iz dar uzze rediuiuos flores (anderest chomene bluomen) keuuunnet florebunt de civitate sicut faenum terrae Npgl 71,16; hierher wohl auch (oder zu X 2aα?): granum sinapis irstarb . dannan cham multus fructus in tota terra [vgl. ideo granum cecidit in terram, ut mortificatum multum fructum faceret, Aug., En.] Np 118 H,64 (bei kausalem thannân, vgl. Ahd. Wb. 2,76; Npw in alla die erda, s. III 1bα);
b) von einem Begriff: also ist chomen unde feruuallot propter similitudinem der (zuvor erklärte) namo personarum . ze demo undersceite sanctę trinitatis Np Fides 2.
2) aus etw. entstehen, von einer Wettererscheinung (vgl. auch X 2aα): doh er (Vulcanus) luftlih keheizen si ... uuanda fone dero lufte choment tiu bligfiur qui licet crederetur esse Iunonius . i . aerius Nc 760,27 [76,18] (vgl. Glauch, Mart. Capella S. 572).
X. von irgendwoher/von jmdm. stammen, herkommen, aus etw./jmdm. hervorgehen:
1) zur Bez. der Herkunft in geographischem Sinn: stammen aus, kommen von, mit fona + Dat. d. Sache: tar (an dem Diadem der Juno) uuas ana diu gruoni Skithidis lapidis . ter fone Skithia chumet . unde dannan genamot ist nam neque Skithidis virecta . nec cerauniorum vibrans fulguransque lumen . nec flucticolor iacyncti credebatur abesse profunditas Nc 742,20 [58,6]. iro uuin ist chomen fone demo uuinegarten Sodomorum . unde fone dien burghorinon Gomorrę de vinea Sodomorum vinum eorum . et de suburbanis Gomorrae NpNpw Cant. Deut. 32.
2) zur Bez. des Ausgangspunktes, Ursprungs oder der Quelle: auf etw./jmdn. zurückgehen, von etw./jmdm. stammen, aus etw./jmdm. hervorgehen, auch: jmdm. aus etw. erwachsen (teilweise Nähe zu XI):
a) der Ursprung ist etwas Abstraktes, auch Sachliches:
α) allgem.:
mit Präp. verb.:
fona + abstr. Dat./Dat. d. Sache: hiar mugun wir instantan (thaz eigun wir ouh funtan), thaz quement ummahti fon suntono suhti [vgl. quia propter peccata languebat, Beda u. Alc. zu Joh. 5,14] O 3,5,2. fone demo (sc. trügerische Vorstellung) diu timberi chumet . tero [Bd. 7, Sp. 557] muottrubedo ex quibus (falsis opinionibus) .... orta caligo perturbationum Nb 49,21 [40,6]. daz tu bechennest neheina uuara erhafti chomen fone disen lukken herskeften ut cognoscas non posse contingere veram illam reverentiam per has umbratiles dignitates 148,8 [125,22]. also an dirro diffinitione skinet . taz nobilitas ist chomen lob . fone dero forderon uuirden videtur namque nobilitas esse quaedam laus . veniens de meritis parentum 159,10 [134,17] (zur Trennung von chomen u. der Präp. verb. fone ... uuirden vgl. Baur, Adj. S. 11). tiu rihti sol note unuuendig sin . uuanda si ennan chumet fone dero statun prouidentia quae cum proficiscatur ab exordiis inmobilis providentiae . ipsam quoque necesse est inmutabilem esse 281,16 [217,16]. taz ubelen ouh leid unde lieb keskehent . taz chumet fone demo selben urspringe diuinę prouidentię quod improbis nunc tristia . nunc optata proveniunt . ex eisdem ducitur causis 287,4 [221,2]. aber diu ordena (sc. die göttliche Weltordnung) ... diudir chomentiu fone gotes prouidentia . alliu ding einzen scaffot in iro stete . unde in iro zite . chomentiu mit festero haftun ille vero ordo . qui descendens de fonte providentiae . disponit cuncta suis locis et temporibus . procedens inevitabili conexione 309,8. 10 [236,3. 5] (2. Stelle mit Ersparung der Präp. verb.? oder umdeutende Übers. des lat. Textes u. zu VI 4d?). tuuinget tanne des halb tehein not . tie tate . die fone muotuuillen choment? quae veniunt ex arbitrio 329,6 [249,20]. uuanda daz prouerbium cham fone himele . gnoti se auton . daz chit . scito te ipsum [vgl. proverbium ... de caelo descendit, Rem.] Nc 798,16 [116,18] (ausgehend von lat. descendere ist auch II zu erwägen). uuanda fone einemo fonte rationis . choment alle buohliste [vgl. ex uno fonte rationis procedit, Rem.] 805,31 [124,17]. alde si beteta daz lieht . fone liehte chomenez 841,13 [163,16]. fernim min haren. Daz fone herzen chome daz fernim intellege clamorem meum NpNpw 5,2. fone iro (sc. Hochmut) choment alle sculde [vgl. omnium malorum mater, scelerum fons, Cass.] 18,14. peidiu chamen siu (die Störungen des Körpers u. der Seele) . fone originali peccato (anagennis sundo) 37,8. fone dero uueichi des herzen . chumet irchomeni unde leidigi 11. die filla suln sie minnon . uuanda sie fone iro fater genadon choment 102,13. vuarte fone himele . unde sih an disin uuinegarten fone enemo chomenen respice de caelo et vide et visita vineam istam Np 79,16. ouh chumet uuar fone erdo . so mennisco ueram confessionem tuot veritas de terra orta est . et iustitia de caelo prospexit 84,12. abo diu concordia utriusque populi in una fide ... diu cumet uon der gebo minero hente, ih der bin summus artifex W 112,10 [203,4]; ferner: Nb 153,12. 156,21. 205,11 (procedere). 241,20 (descendere). 276,6/7. 281,24 (procedere). 290,12. 358,9 (proficisci). 359,8 (descendere) [129,23. 132,19. 169,6. 192,22. 214,2. 217,21. 223,3. 268,23. 269,11]. NpNpw 9,1. 16,1. 48,4. 118 C,17. R,129. U,160. 141,2. Np 68,20. 93,13. 96,4. 98,4. Npw 104,19 (venire; Np lat. de, s. u.). W 42,6 [81,3]; — erw. mit Dat. d. Pers.: jmdm. aus etw. erwachsen: habe guoten drost . liblih checchi chumet tir fone dirro luzzelun uernumiste nihil igitur pertimescas . iam tibi illuxerit vitalis calor . ex hac minima scintilla Nb 49,10 [39,28]. fone demo nideren teile (der Cythara) . dar corpus ist . unde mortalitas ist . choment uns arbeite NpNpw 42,4 (= Npw 5). sie kundent iro auditoribus, uuelich candor lucis aeternae in kuman (Ausg. c-) ist uone dero rote mines bluotes W 57,7 [113,12]; [Bd. 7, Sp. 558]
ûzar + Dat. d. Sache: iro unreht cham samo uzzer spinde . nals uzzer macie. Daz chit sie taten iz undurftes . nals fone durften prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum Np 72,7;
lat. de + Abl. d. Sache/abstr. Abl.: vnzint hara uuas diu fernumest de oleo torcularis (fone demo olee torclis) . nah undersaztemo diapsalmate (sinnis undirsceite) . chumet si de amurca (fone oletruosono) Np 80,8. in dero note uuas er . unz sin uuort cham de interpretatione somniorum . an dero sin uuarheit skein donec veniret verbum eius 104,19 (Npw fone dero antfristunga dero trouma, s. o.);
lat. ex + Abl. d. Sache/abstr. Abl.: also duo femora conueniunt in unam iuncturam, samo ist cuman ex tua praedicatione concordia duorum populorum in unam fidem: Iudaici et gentilis W 112,7 [201,31]; ferner: 3 [23]; erw. mit Dat. d. Pers.: jmdm. aus etw. erwachsen: daz imo (Adam) cham ex uindicta . daz ist an uns iu uuorden natura [vgl. primo homini quod erat poena, natura nobis est, Aug., En.] NpNpw 37,4; — Glosse ohne Übers. der lat. Präp. ex: chuuimit [ut non augeatur laetitia quae] suppetit [ex conspersione, Greg., Cura 3,37 p. 97] Gl 2,231,67;
mit Adv.:
than(a)na, erw. mit Dat. d. Pers.: thiu natara iogilicho spuan siu drugilicho, thaz sie ... thaz obaz azin ... quad, thanana in quami wizzi joh managfalto nuzzi O 2,6,18;
thannân: âne daz mir mit unrehte leidiu ist uindicta originalis peccati . dannan alliu temptatio chomen ist? NpNpw 42,2. grehten sin ... den geniuuuo in minen innahten . dannan diz adulterium chomen ist spiritum rectum innova in visceribus meis [vgl. addidit, in visceribus meis, unde noverat adulterii detestabile crimen exiisse, Cass.] 50,12. fone demo oberen teile scellent seiten in psalterio . dannan chamen Christi miracula [vgl. miracula desuper fuerunt, Aug., En.] Np 56,9; ferner: 88,41;
[h]uuanana: yrougt er (Jesus) in (den Zuhörern im Tempel) thar filu fram, wanana thiu fruma quam O 3,16,12;
[h]uuannân: uuannan mahtin die artes chomen . âne uone dei sapientia? Nb 10,14 [8,22]. fone diu urageta mit rehte einer dinero gesuason . uuannan chad er chumet taz ubel . ube got ist? unde ube er neist . uuannan daz kuot? unde haud iniuria quaesivit quidam familiarium tuorum . siquidem deus est inquit . unde mala? bona vero unde si non est? 32,21 [26,18]. triuuo du uueist toh . uuannan alliu ding chamen atqui scis unde cuncta processerint 47,4 [38,5/6]. tarmite ratiskoton sie ... uuannan alle fontes fluminum chomen 101,13 [88,1]. du luode arbeite ufen unseren rukke. Vuannan chamen die? Daz du menniscen saztost uber unseriu houbet inposuisti homines super capita nostra Np 65,12; ferner: 64,10; — erw. mit Dat. d. Pers.: ih nemahti sar nio erdenchen chad ih . uuannan demo solichen truregheit chomen solti sed huic inquam tali ullus meror unde obrepat? ne cogitare quidem possum Nb 171,18 [144,21];
β) von Erscheinungen im Bereich von Sprache u. Denken (in den Werken Notkers), im Bereich der Logik: aus Prämissen hervorgehen:
mit Präp. verb. fona + abstr. Dat.: taz (jenes Lob) fone chiesenne sar nechumet . noh sih fasto nefollehabet quae nec iudicio provenit . nec umquam firma perdurat Nb 158,27 [134,7]. ein saga ist . summum bonum est in deo. ... Anderiu ist . summum bonum beatitudo [Bd. 7, Sp. 559] est. Tar ist tero ererun subiectiua pars keaberet. Tiu dritta ist . beatitudo in deo est. Taz uuard an dien ereren (Aussagen) ze leibo . uuanda fone dero einun cham beatitudo . fone dero anderun cham . in deo est 184,23. 24 [155,16. 17]. nu sint ofto uuideruuartig tiu in mannis uuan chomint . ni doh nieht umbe daz . taz sie uone uuideruuartigen chomen sint . nube dannan . daz sie uone einemo dinge in uuideruuartiga uuis denchent sunt autem ista contraria . s. quae in opinione sunt . sed non eo quod contrariorum sunt . sed magis quod contrarie Ni 581,15 [99,9]. tiu (Dinge) sih filo harto skeident . unde io doh chomen sint fone einero muoter quae enim multum a se invicem distant . eorum quae de eo genere sunt Nk 417,5 [59,6] (zu muoter meton. alsUrsprungvgl. Ahd. Wb. 6,888). tiu uone iouuelemo genere dero drio (Tierarten, u. zwar gressibile, volatile, aquatile) in eben choment . tiu sint ouh sament erunt ergo et illa simul naturaliter quaecumque ex eodem genere secundum eandem divisionem sunt 490,17 [137,9]. mit tiu man in (adversarius) bindit . taz chumet fone sinero geiihte illatio vinculum est . ex sumptis factum Ns 606,10/11 [281,16]; ferner: Nb 235,32 [189,2]. Ni 582,15 [100,5]. Nk 391,23 [32,16]. Ns 619,2 [303,14]; erw. mit abstr. Dat. (vgl. auch XIII 1): netruege siu homo . unde anderiu species . so equus ist unde bos . noh animal netruege siu. Secundis chumit iz uone primis Nk 385,2 [25,10];
mit Adv.:
thannân: sament virtute ist potentia . unde sament potentia effectus uoluntatis . pe diu chumet tannan disiu consequentia rationum . daz man cheden mag ... Nb 235,12 [188,20]. echert trie stete . unde daz tannan chumit . kab er dialecticis tria vero tantum loca quae excepta sunt ab eo . dialecticorum esse propria dixit Ns 619,8 [304,3]; spez. auf die Herkunft eines Wortes bez.: tiu uuissprachunga . heizet disputatio. Ter namo ist tannan chomener . daz philosophi nah an allen questionibus zuiueloton Nb 108,1 [93,26];
hinnân: taz sint keuuariu argumenta . unde sus keuuariu sint alliu diu hinnan chomenen argumenta Nb 235,31 [189,1/2]. hinnan chumet tanne diu questio . ube uns unde gote sin sizzen gebe uuizentheit sines sizzennes 328,8 [249,2];
[h]uuannân: uuannan chumet tiu consequentia rationum . so Aristotiles leret in periermeniis . âne fone dero consequentia rerum? Nb 235,8 [188,17]; auf den Ursprung von Bezeichnungen bez.: vuizin ouh uuannan die namen chomene sin prodest quoque et originem eorum nominum scire Ns 616,18/19 [299,7];
γ) von Dingen, die auf Zahlenverhältnissen beruhen: auf etw. zurückgehen, beruhen, mit Präp. verb.: fona + abstr. Dat.: in arithmetica uuerden uuir daz keleret . uuio fone tribus unde fone quatuor . irrinnent alle planę figurę. Alle ungerade choment fone tribus . alle gerade choment fone quatuor qui numerus rationis superae perfectio est sicut omallon . i. planarum illa docet plenitudo Nc 780,3. 4 [97,5 (2)]. also ein erera ist . unde erera heizet . tanne zuei . uuanda uone einemo choment zuei Nk 486,23 [132,22];
b) Ursprung, Quelle oder Ausgangspunkt ist eine Person oder ein göttlichen Wesen (auch in Umschreibungen), mit Präp. verb. fona + Dat. d. Pers.: fone demo der unst alles cuotes chumit a quo omnis gratia totius bonitatis procedit [zu: deus autem omnis gratiae, 1. Petr. 5,10] Gl 1,790,51. quad, allaz thaz gizami fon selben gote quami [vgl. quod enim in ea natum est, de spiritu sancto est, Matth. 1,20] O 1,8,23. wanta heil, so ih [Bd. 7, Sp. 560] redion, thaz quimit fon then Iudion [vgl. quia salus ex Iudaeis est, Joh. 4,22] 2,14,66. forspoton zi noti, ... fon wemo quami sulih thing, so welicho dati joh sulih anarati 4,12,17. tes folgendo . uuanda iz (das Gesagte) fone dir cham hanc igitur securitatem (Ausg. K.-T. auctoritatem) secutus Nb 25,20 [21,2] (vgl. dazu K.-T. 1A,29 zu 27,5). unde neheina uuara tuondo dero stiuri dero geuuizzedo . alde dero tugede . uuellent ir dero uuorto dang haben . tiu fone anderen chamen et relicta praestantia conscientiae . virtutisque . postulatis praemia de alienis sermunculis 116,8 [100,17]. uuio solti danne fone gote chomener ordo . sih anderes rerten . âne nah imo? nedum ordo proficiens de cardine summi boni . a suo quoquam deflectat exordio 282,8 [218,2]. sie neerdahton in (den Namen Merkurs) . noh fone in neuuard er ersprenget . sunder fone Iovis auctoritate cham er Nc 774,4 [90,17]. fone dinemo analiute chome min urteilda de vultu tuo iudicium meum prodeat NpNpw 16,2. also er in Cades teta rinnen uuazzer uzer steine . so tuot er fone imo chomene scripturas rinnen in desertum gentium 28,8. fone fidelibus unde fone allero ęcclesia . chumet der liument uirtutum (Npw guotero tugendi) 44,9. fone imo (Christus) chumet ros . i. gratia [vgl. rorem Hermon, qui descendit super montes Sion, Aug., En.] 132,3 (ausgehend von lat. descendere ist auch II zu erwägen). vuieo mugen uuir singen in fremedo lande . unseres truhtenes sang . diu fone imo chamen? quomodo cantabimus canticum domini in terra aliena? 136,4. fone dinero hant chumet al daz siu habent 144,16. ein uuazzer ist daz sie beguzet . unde sie geheiligot in tempore oportuno . daz ist diu chomenta doctrina fone spiritu sancto Np 31,6. er uuirt festenunga in erdo . allero scripturarum chomenero fone prophetis . die summa montium heizzent . uuanda sie summi auctores sint sanctarum scripturarum erit firmamentum in terra a summis montium 71,16. montes sint ouh die . dero lumen . i. fides (lieht daz chit klouba) fone Christo chomende sie getuot renuntiare diabolo [vgl. quod a Christianis domino veniente suscepit, Cass.] 88,13. sarf uuort chumet fone mennisc